Teoretyczne i metodologiczne podstawy archeologicznego dyskursu w Polsce. Zarys problematyki

Danuta Minta-Tworzowska

doi:10.23858/PA70.2022.3032

Autor

Danuta Minta-Tworzowska Wydział Archeologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, ul. Uniwersytetu Poznańskiego 7, 61-614 Poznań

DOI:

https://doi.org/10.23858/PA70.2022.3032

Słowa kluczowe:

cultural and historical archaeology, Marxism, methodological centres in Poznań and Warsaw, textual turn, theoretical consensus

Abstrakt

The aim of the article is the preliminary presentation of the methodological tradition and theoretical condition of Polish archaeology. I focus here on the standard practice of Polish archaeologists, showing that either they have developed by themselves, borrowed or adapted elements of theories. Archaeological publications will be the basis for the article. The article also points to the multifaceted inspiration flowing from the humanities, social and biological sciences towards archaeology. The role of methodological turns was emphasized: anti-positivist, textual, visual, and performative. As a result, archaeology reached out to them with great hope, looking for answers to troublesome questions concerning forms of social life and culture in the past. The article highlights the individual aspects of Polish archaeology, including the nonobvious influence of Marxism, and processual and post-processual thinking.

Pobrania

Download data is not yet available.

Bibliografia

Abramowicz A. (1991). Historia archeologii polskiej XIX i XX wiek. Łódź: Instytut Historii PAN.

Barford P. (1995). Marksizm w archeologii polskiej w latach 1945–1975. Archeologia Polski, 40, 7-78.

Barford P. (2002). The Early Slavs: Culture and Society in Early Medieval Eastern Europe. London: The British Museum Press.

Biehl P., Gramsch A., Marciniak A. (eds.) (2002). Archäologien Europas/Archaeologies of Europe. München, New York, Berlin: Wax Mann Münster.

Binford L. (1965). Archaeological Systematics and the Study of Culture Process. American Antiquity, 31(2), 203-210.

Bintliff J. (1984). Structuralism and myth on Minoan studies, Antiquity, 58, 33-40.

Bloch M. (1960). Pochwała historii czyli o zawodzie historyka. Warszawa: PWN.

Boehm G. (2014). O obrazach i widzeniu. Antropologia tekstów, przekł. M. Łukasiewicz, A. Pieczyńska-Sulik. Kraków: Universitas.

Buko A., Urbańczyk P. (2000). Archeologia w teorii i praktyce. Warszawa: Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych & Wydawnictwo IAE PAN.

Burdukiewicz M. (2012). Proces badawczy w archeologii. W: S. Tabaczyński i in. (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (512-533). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Bursche A., Taylor T. (1991). Panorama of Polish archaeo¬logy. Antiquity, 248, 583-592.

Butler J. (2008). Uwikłani w płeć. Feminizm i polityka tożsamości. Warszawa: Krytyka Polityczna.

Charmaz K. (2009). Teoria ugruntowana. Praktyczny przewodnik po analizie jakościowej. Warszawa: PWN.

Ciesielska A. (2002). Elementy teorii społecznej w ar¬cheologii. Koncepcje grup, instytucji i struktur społecznych. Kalisz: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Clarke D. (1968). Analytical Archaeology. London: Methuen.

Clarke D. (1973). Archaeology: The Loss of Innocence. Antiquity, 47, 6-18.

Cyngot D., Kowalewska-Marszałek H., Zalewska A., Minta-Tworzowska D. (2020). Profesor Stanisław Tabaczyński (1930-2020) – wybitny uczony i intelektualista. Folia Praehistorica Posnaniensia, 25, 9-38.

Dąbrowski J. (1989). The social structure of the Lusatian Culture at the transition from Bronze to Iron Age in Europe. Oxford: BAR.

Dąbrowski J. (red.) (1981). Woryty. Studium archeologiczno-przyrodnicze zespołu osadniczego kultury łużyckiej. Wrocław: Ossolineum.

Darwin K. (1859). On the origin of species by means of natura selection. London (wyd. cyt. 2019, O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego, czyli o utrzymaniu się doskonalszych ras w walce o byt. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UW).

Domańska E. (2012). Historia egzystencjalna. Krytyczne studium narratywizmu i humanistyki zaangażowanej. Warszawa: PWN.

Domańska E. (2014). W obronie dyscypliny; problem suwerenności i re-profesjonalizacji historii. W: E. Domańska, R. Stobiecki, T. Wiślicz (red.), Historia – dziś. Teoretyczne problemy wiedzy o przeszłości (99-111). Kraków: Wydawnictwo Universitas.

Domańska E., Stobiecki R., Wiślicz T. (red.) (2014). Historia – dziś. Teoretyczne problemy wiedzy o przeszłości. Kraków: Universitas.

Domańska E., Topolski J., Wrzosek W. (1994). Między modernizmem a postmodernizmem. Historiografia wobec zmian w filozofii historii. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Dymaczewski A. (1968). Zachodnia strefa Basenu Bałtyckiego w późnej starożytności. Główne momenty rozwoju gospodarczego. Materiały do prahistorii ziem polskich, cz. V, z. 3. Warszawa: IHKM PAN.

Elias N. (1969). The civilizing Process. Oxford: Oxford University Press.

Foucault M. (1977). Archeologia wiedzy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Foucault M. (1993). Nadzorować i karać. Narodziny więzienia. Warszawa: Aletheia.

Furholt M. (2011). Politetyczna klasyfikacja i miara podobieństwa w kulturze materialnej. Podejście ilościowe do materiałów kompleksu badeńskiego. Analecta Archaeologica Ressoviensia, 4, 225-264.

Gardeła L. (2011). Pochowani z honorem i ukamienowani? Ambiwalencja magii wikingów w świetle archeologii. Analecta Archaeologica Ressoviensia, 4, 339-360.

Giannichedda E. (2016). Archeologia teorica. Roma: Carocci.

Gediga B. (2000). Problemy epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w badaniach polskich archeologów w latach 1945 – 1997. W: M. Kobusiewicz, S. Kurnatowski (red.), Archeologia i prahistoria polska w ostatnim półwieczu (177-197). Poznań: PTPN.

Gediga B. (2005). Józef Kostrzewski w Biskupinie. W: A. Grossman, W. Piotrowski (red.), Badacze Biskupina (39-52). Biskupin: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie & IAiE PAN.

Geertz C. (2010). Po fakcie. Dwa kraje, cztery dekady, jeden antropolog. Kraków: PWN.

Giddens A. (2003). Stanowienie społeczeństwa. Zarys teorii strukturacji. Poznań: Zysk i S-ka.

Deleuze G., Guattari F. (1988). Kłącze. Przeł. Bogdan Banasik. Colloquia Communia, nr 1-3.

Deleuze, G., Foucault M. (1986). Intelektualiści a władza (rozmowa pomiędzy Michelem Foucaultem i Gillesem Deleuze’em), (tłum. S. Magala). Miesięcznik Literacki, 10, 11/86.

Fahlander F. (2012). Are we they yet? Archaeology and the postmodern in the new millennium. Current Swedish Archaeology, 20, 109-129.

Gonzales-Ruibal A. (2007). Arqueología simétrica: un giro teórico sin revolución paradigmática. Complutum, 18, 283-319.

Gosden C. (1999). Anthropology and Archaeology. A Changing Relationship. London: Routledge.

Grabarczyk T. (1992). Osadnictwo pradziejowe wyspy czerskiej. Folia Archaeologica, 17, 53-61.

Grzelakowska E. (1989). Próba charakterystyki warunków rozwoju pradziejowej gospodarki hodowlanej w północnej części Borów Tucholskich. Folia Archaeologica, 10, 13-71.

Hensel W. (1968). W sprawie metody mikrogeograficznej. Sprawozdania z Prac Naukowych Wydziału Nauk Społecznych, 11(3), 27-29.

Hensel W. (1975). Prahistoria ziem polskich, 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PAN.

Hensel W. (1980). Polska starożytna. Warszawa: Ossolineum.

Hensel W., Donato G., Tabaczyński S. (red.) (1986). Teoria i praktyka badań archeologicznych. Przesłanki metodologiczne, t. 1. Wrocław, Warszawa, Kraków, Łódź, Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Hodder I. (2012). Entanglend: An archaeology of the Relationships between humans and things. Chichester: Wiley-Blackwell.

Hodder I., Orton C. (1976). Spatial Analysis in Archaeo¬logy. Cambridge: Cambridge University Press.

Jankhun H. (1952-1955). Methoden und Probleme siedlungsarchäologischer Forschung. Archaeologia Geographica, 2, 73-84.

Jankhun H. (1977). Einführung in die Siedlungsarchäologie. Berlin: The Gruyter.

Jażdżewski K. (1981). Pradzieje Europy Środkowej. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy Ossolińskich.

Johnson M. (2013). Teoria archeologii. Wprowadzenie. Kraków: Wydawnictwo UJ.

Jones M. (2007). Memory and material culture. Cam¬bridge: Cambridge University Press.

Kadrow S. (2008). Gender-differentiated burial, rites in Europe of the 5th and 4th millennia BC: attempts at traditional archaeological interpretation. Analecta Archaeologica Ressoviensia, 3, 49-65.

Kadrow S. (2011). Początki epoki miedzi – interpretacja procesu społeczno-kulturowego. Analecta Archaeologica Ressoviensia, 4, 265-302.

Kmieciński J. (1988). Archeologia ziem polskich. Warszawa-Kraków-Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Kobiałka D. (2011). Reinterpretacja urn twarzowych w świetle Heideggera, Lévy-Bruhla i … Jima Carrey’a. Analecta Archaeologica Ressoviensia, 4, 303-324.

Kobusiewicz M., Kurnatowski S. (red.) (2000). Archeo¬logia i prahistoria w ostatnim półwieczu. Poznań: PTPN.

Kobyliński Z. (1991). Theory in Polish Archaeology 1960-1990. W: I. Hodder (red.), Archaeological Theory in Europe. The last three decade (223-247). London: Routledge.

Kobyliński Z. (2010). Archeologia polska na początku XXI wieku – szanse i zagrożenia. W: M. Przybył, M. Winiarska-Kabacińska (red.), Archeologia wobec wyzwań współczesności. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Kobyliński Z. (red.) (2001). Quo vadis archeologia? Whither European archaeology in the 21st century? Warszawa.

Kossinna G. (1911). Die Herkunft der Germanen; zur methode der Siedlungsarchäologie. Würzburg: C. Kabitzsch.

Kostrzewski J., Chmielewski W., Jażdżewski K. (1965). Pradzieje Polski. Wrocław, Warszawa, Kraków: PAN.

Kowalski A.P. (2011). Rzecz w perspektywie antydualistycznej ontologii a problem zabytków archeologicznych. Analecta Archaeologica Ressoviensia, 4, 35-50.

Kozłowski J.K., Kozłowski S.K. (1979). Pradzieje Europy od XL do IV tysiąclecia p.n.e. Warszawa: PWN.

Kozłowski J.K., Chochorowski J., Kaczanowski P. (1999). Encyklopedia historyczna świata. Prehistoria, 1. Kraków: Wydawnictwo Opres.

Kristiansen K., Larsson T. (2005). The Rise of Bronze Age Society: Travels, Transmissions and Transformations. Cambridge: Cambridge University Press.

Krupiec E. (2008). Archeologia polska w latach 1957-1975 w świetle analizy piśmiennictwa cytowanego w artykułach publikowanych na łamach „Archeologia Polski”. Archeologia Polski, 53, 198-199.

Kurnatowski S. (1963). Uwagi o kształtowaniu się stref zasiedlenia dorzecza Obry w czasie od środkowego okresu epoki brązu do późnego średniowiecza. Ar¬cheologia Polski, 8, 181-221.

Kurnatowski S. (1973). Zakres przestrzenny archeologicznych badań terenowych, a przydatność ich do analizy osadniczej. Biuletyn Informacyjny PKZ, 25, 9-42.

Kurnatowski S. (1974). O zasadach regionalnych badań osadniczych. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 22(3), 545-555.

Kurnatowski S. (1977). Początki i rozwój badań osadniczych w naukach geograficznych i historyczno-społecznych. Przegląd Archeologiczny, 25, 135-177.

Kurnatowski S. (1978). Funkcja analizy osadniczej w procesach badawczych nauk geograficznych i historyczno-społecznych ze szczególnym uwzględnieniem archeologii i prahistorii. Przegląd Archeologiczny, 26, 147-187.

Kruk J. (1973). Studia nad neolitem wyżyn lessowych. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Kruk J. (1980). Gospodarka w Polsce południowo-wschodniej w V-III tysiąclecia p.n.e. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Kruk J., Milisauskas S. (1999). Rozkwit i upadek społeczeństw rolniczych neolitu. Kraków: IAiE PAN.

Lasota-Moskalewska A. (2005). Zwierzęta udomowione w dziejach ludzkości. Warszawa: Wydawnictwo UW.

Latour B. (2010). Splatając na nowo to, co społeczne. Wprowadzenie do teorii aktora-sieci. Kraków: Universitas.

Lech J. (1997). Małowierni. Spór wokół marksizmu w archeologii polskiej lat 1945-1975. Archeologia Polski, 42, 175-227.

Lech J. (red.) (2007). Pół wieku z dziejów archeologii polskiej (1939-1989). Warszawa: PWN.

Leroi-Gourhan A. (1966). Religie prehistoryczne. Warszawa: PWN.

Lozny L.R. (2002). Far outside, looking in. Polish archaeo¬logists and looking-glass self. Archaeologia Polona, 40, 137-148.

Lozny L.R. (2011). Polish Archaeology in Retrospective. W: L. Lozny (red.), Archaeology in the Age of Globalization: Local Meanings, Global Interest (195-220). New York: Springer.

Ławecka D. (2003). Wstęp do archeologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UWr.

Maetzke G. (1986). Źródło archeologiczne jako odwzorowanie procesu społeczno-kulturowego. W: W. Hensel, G. Donato, S. Tabaczyński (red.), Teoria i praktyka w badaniach archeologicznych (246-302). Warszawa-Wrocław: PWN.

Mamzer H. (1984). Badania nad starożytnym hutnictwem żelaza w rejonie rzeki Baryczy. Wiadomości Hutnicze, 40(3), 87-91.

Mamzer H. (2000). Kulturowe konteksty paradygmatów w archeologii. W: M. Kobusiewicz, S. Kurnatowski (red.), Archeologia i prahistoria polska w okresie ostatniego półwiecza (537-550). Poznań: PTPN.

Mamzer H. (2004). Archeologia i dyskurs. Rozważania metaarcheologiczne. Poznań: Wydawnictwo Naukowe IAE PAN.

Mamzer H. (2011). Źródła archeologiczne: artefakty czy językowe wypowiedzi. Analecta Archaeologica Ressoviensia, 4, 77-118.

Mamzer H. (2020). „Mowa obrończa” metodologii ar¬cheologów Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Folia Praehistorica Posnaniensia, 25, 109-148.

Mamzer H., Ostoja- Zagórski J. (2007). Orientacje badawcze w polskiej archeologii. Nauka, 1, 131-148.

Marciniak A. (1996). Archeologia i jej źródła. Materiały faunistyczne w praktyce badawczej archeologii. Warszawa, Poznań: PWN.

Marciniak A. (2012a). Teoria w archeologii. W: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (84-116). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Marciniak A. (2012b). Paradygmaty badawcze w archeologii. W: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (29-83). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Marciniak A., Minta-Tworzowska D., Pawleta M. (2011). Współczesne oblicza przeszłości. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Marciniak A., Rączkowski W. (1991). The development of Archaeological Theory in Poland under conditions of Isolation. World Archaeological Bulletin, 5, 57-65.

Minta-Tworzowska D. (1987). Kwestia postępu poznawczego w archeologii i prahistorii. Folia Praehistorica Posnaniensia, 2, 5-12.

Minta-Tworzowska D. (1994). Klasyfikacja w archeologii jako sposób wyrażania wyników badań, hipotez oraz teorii archeologicznych. Poznań Wydawnictwo Naukowe UAM.

Minta-Tworzowska D. (2000a). Archeologiczne rekonstrukcje świata pradziejowego wobec krytyki postmodernistycznej. W: S. Tabaczyński, W. Hensel (red.), Kultury pradziejowe a rzeczywistość (185-198). Warszawa.

Minta-Tworzowska D. (2000b). Postmodernizm, myśl postrukturalistyczna a archeologia (Zarys problematyki). W: A. Buko, P. Urbańczyk ( red.), Archeologia w teorii i w praktyce (87-97). Warszawa.

Minta-Tworzowska D. (2000c). Kwestia przełomu metodologicznego w archeologii i prahistorii polskiej. W: M. Kobusiewicz, S. Kurnatowski (red.), Archeologia i prahistoria polska w ostatnim półwieczu (527-537). Poznań: PTPN.

Minta-Tworzowska D. (2002). Between a community of inspiration and the separateness of archaeological traditions. W: P. Biehl, A. Gramsch, A. Marciniak (red.), Archäologien Europas / Archaeologies of Europe. Geschichte, Methoden und Theorien / History, Methods and Theories (Tübinger Archäologische Taschenbücher, 3, 53-64). New York, München, Berlin: Waxmann.

Minta-Tworzowska D. (2015). Czy współczesna i przyszła archeologia będzie „potrzebowała“ teorii? Archeologia Polski, 60, 21-37.

Minta-Tworzowska D. (2021a). Metodologia archeologii/prahistorii profesora dr. hab. Jana Żaka (1923–1990) po 30. latach. Między modernistycznymi dążeniami a postmodernistyczną rzeczywistością. Folia Praehistorica Posnaniensia, 26, 145-170.

Minta-Tworzowska D. (2021b). Are we where we wanted to be? Modernist tendencies versus the postmodern reality of archaeology. Some remarks on the methodology of archaeologists at Adam Mickiewicz University in Poznań. W: D. Żurkiewicz (red.), Treasures of Time. Research of the Faculty of Archaeology of Adam Mickiewicz University in Poznań (452-473). Poznan: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Minta-Tworzowska D. (2021c). Konceptualizacja źródeł archeologicznych jako organizująca wiedzę o przeszłości. W: E. Skibiński. P. Stróżyk (red.), Źródła w humanistyce historycznej (37-66). Poznań: Wydawnictwo Naukowe. FNCE.

Minta-Tworzowska D., Rączkowski W. (1996). Theoretical Traditions in Contemporary Polish Archaeology. World Archaeological Bulletin, 8, 196-209.

Minta-Tworzowska D., Rączkowski W. (2007). Standardy teoretyczne we współczesnej polskiej archeologii. W: J. Lech (red.), Pół wieku z dziejów archeologii polskiej (1939–1989) (219-247). Warszawa: PWN.

Mitchell W.J.T. (1994). Picture Theory. Esseys on Verbal and Visual Representation. Chicago-London: Chicago University Press.

Neustupny E. (2010). Teorie archeologie. Plzeń: Wydawnictwo Aleš Čeněk.

Nowaczyk B., Nalepka D. (2005). Zmiany środowiska naturalnego w rejonie stanowiska archeologicznego w Osłonkach. Prace Komsji Paleoczwartorzędu PAU.

Olsen B., Shanks M., Webmoor T., Witmore C. (2012). Archaeology. The Discipline of Things. California: University of California Press.

Olsen B., Witmore C. (2015). Archaeology, Symmetry, and the Ontology of Things: A response to critics. Archaeological Dialogues, 22(2), 187-97.

Pałubicka A. (2011). Narzędzie i rzecz w interpretacji archeologicznej. Analecta Archaeologica Ressoviensia, 4, 51-76.

Pałubicka A., Tabaczyński S. (1986). Społeczeństwo i kultura jako przedmiot badań archeologicznych. W: W. Hensel, S. Tabaczyński (red.), Teoria i praktyka badań archeologicznych (57-183). Warszawa-Wrocław: PWN.

Pawleta M. (2004). Re-konstrukcja dzieciństwa w archeologii. W: W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Dusza maluczka a strata ogromna. Funeralia Lednickie (87-98). Lednica: Muzeum Lednickie.

Pawleta M. (2016). Przeszłość we współczesności. Studium metodologiczne archeologicznie kreowanej przeszłości w przestrzeni społecznej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Peirce C. (1992). Reasoning and the logic of things. The Cambridge Conferences Lectures of 1898. Cambridge: Kenneth Laine Ketner.

Peirce C. (2009a). O nieskończonej wspólnocie badaczy. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.

Peirce C. (2009b). Niektóre konsekwencje braku czterech zdolności. W: C. Pierce, O nieskończonej wspólnocie badaczy (7-101). Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.

Pollock G. (2011). New encounters, arts, cultures, concepts. W: N. Chare (red.), Auschwitz and afterimages, abjection, witnessing and representation. London: Routledge.

Prensky M. (2001). Digital Natives, Digital Immigrants, Part II. W: On the Horizon, MCB University Press, 9, 5, October.

Przybyła S. (2011). Analizy ilościowe ceramiki prehistorycznej i neodarwinowskie podejście w badaniach archeologicznych. Analecta Archaeologica Ressoviensia, 4, 140-224.

Rączkowski W. (2001) Science and/or art: aerial photographs in archaeological discurse. Archaeologia Polona, 39, 127-146.

Rączkowski W. (2002). Archeologia lotnicza – metoda wobec teorii. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Rączkowski W. (2011). Teoria, empiria i praktyka: archeologiczne dyskursy w sieci zależności i opozycji. Analecta Archaeologica Ressoviensia, 4, 7-34.

Rorty R. (red.) (1967). The Linguistic Turn: Essays in Philosophical Method. Chicago: Chicago University Press.

Shanks M. (1992). Experiencing the Past: On the Character of Archaeology. London & New York: Routledge.

Shanks M. (2007). Symmetrical archaeology. World Ar¬chaeology, 39(4), 589-596.

Skibiński E., Stróżyk P. (red.) (2021). Źródło w humanistyce historycznej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe FNCE.

Sztompka P. (2002). Socjologia. Analiza społeczeństwa. Kraków: Znak.

Tabaczyński S. (1970). Neolit środkowoeuropejski. Wrocław: IHKM PAN.

Tabaczyński S. (1971). Kultura. Znaczenie pojęcia i problemy interpretacyjne w badaniach archeologicznych. Archeologia Polski, 16(1-2), 19-36.

Tabaczyński S. (1976). Kultura i kultury w problematyce badań archeologicznych. Archeologia Polski, 21(2), 65-374.

Tabaczyński S. (1983). Tradycja neopozytywistyczna wobec „nowej archeologii”. Archeologia, 34, 171-180.

Tabaczyński S. (1987). Archeologia średniowieczna. Problemy. Źródła. Metody. Cele badawcze. Wrocław.

Tabaczyński S. (1993). Kultura i jej rzeczowe korelaty. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 41(1), 5-21.

Tabaczyński S. (2000). Rzeczowe korelaty kultury: znaczenie pojęcia i problemy interpretacyjne w badaniach archeologicznych. W: S. Tabaczyński (red.), Kultury archeologiczne a rzeczywistość dziejowa (113-135). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Tabaczyński S. (2002). From the history of eastern and western archaeological thought: an introduction to discussion. W: P.F. Biehl, A. Gramsch, A. Marciniak (red.), Archäologien Europas / Archaeologies of Europe, Geschichte, Methoden und Theorien / History, Methods and Theories (67-76). Tübinger Archäologische Taschenbücher, 13. Münster–New York–München–Berlin: Universität Tübingen.

Tabaczyński S. (2012a). Identifying social aspects of cultural changes in the past. W: B. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski (red.), Rytm przemian kulturowych w pradziejach i średniowieczu (27-38). Biskupin–Wrocław: IAE PAN i Muzeum Archeologiczne w Biskupinie.

Tabaczyński S. (2012b). Szkoła „Annales”, „la Nouvelle Histoire” i archeologia polska. W: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (117-136). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Tabaczyński S. (red.) (2000). Kultury archeologiczne a rzeczywistość dziejowa. Warszawa: Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych PAN.

Tabaczyński S., Marciniak A., Cyngot D., Zalewska A. (red.) (2012). Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Tabaczyński S., Pleszczyńska E. (1974). O teoretycznych podstawach archeologii (Prezentacja i próba analizy poglądów D. L. Clarke’a). Archeologia Polski, 19(1), 7-94.

Tazbir J. (1996). Reformacja – kontrreformacja – tolerancja. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie.

Thomas J. (1995). Time, Culture, Identity. An Interpretative Archaeology. London, New York: Routledge.

Topolski J. (1983). Teoria wiedzy historycznej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Topolski J. (1984). Metodologia historii. Warszawa: PWN.

Topolski J. (1996). Jak się pisze i rozumie historię. Tajemnice narracji historycznej. Warszawa: Wydawnictwo Rytm.

Urbańczyk P. (1981). O możliwościach poznawczych archeologii. Przegląd Archeologiczny, 29, 5-25.

Urbańczyk P. (1986). Formowanie się układów stratyfikacyjnych jako proces źródłotwórczy. W: W. Hensel, G. Donato, S. Tabaczyński (red.), Teoria i praktyka badań archeologicznych (184-245). Warszawa-Kraków: PWN.

Willey G, Philips P. (1958). Method and Theory in American Archaeology. Chicago: The University Press.

Wiślański T. (1969). Podstawy gospodarcze plemion neolitycznych w Polsce północno-zachodniej. Warszawa: Zakład Narodowy Ossolińskich.

Zalewska A. (2005). Teoria źródła archeologicznego we współczesnej refleksji metodologicznej. Lublin: Uniwersytet im. M. Curie-Skłodowskiej.

Żak J. (1966). Historia pierwotna i jej współczesne metody. Studia Metodologiczne, 2, 67-89.

Żak J. (1975). Uwagi teoretyczne o refleksji prahistorycznej. Archeologia Polski, 20(2), 259-273.

Żak J. (1977). O studiach osadniczych. Archeologia Polski, 22, 421-424.

Żak J. (1985a). Uwagi metodologiczne nad problemem osadnictwa. Studia Metodologiczne, 24, 77-87.

Żak J. (1985b). O kontynuacji/dyskontynuacji społecznej i kulturowej na ziemiach nadodrzańskich i nadwiślańskich w V-V/VI wieku n. e. Folia Praehistorica Posnaniensia, 1, 85-105.

Żak J., Minta-Tworzowska D. (1991) Problematyka prahistorii pozytywistycznej. Folia Praehistorica Posnaniensia, 4, 9-27.

Żuk L. (2015). Rzeczywistości pamięci społeczności pradziejowych. W: B. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski (red.), Miejsca pamięci. Pradzieje, średniowiecze i współczesność (79-110). Biskupin, Wrocław: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie, IAiE PAN.