Badania nad początkami szklarstwa i wyrobami szklanymi na ziemiach polskich: problemy i metody badań. Zarys
DOI:
https://doi.org/10.23858/PA65.2017.007Keywords:
Poland, Early Middle Ages, interdisciplinary studies on the finds connected with glassmaking, origins of glass-makingAbstract
The discovery of relics initially interpreted as a glasswork from the 11th century that occurred in Kruszwica in 1953 was followed by increased interest in glassware found at excavations in Poland. Even though the later laboratory analyses from 1964 revealed that the discovered furnace was not directly connected with glassmaking, studies on production of glass became more frequent. They were conducted on two levels: 1. by institutions related to glass industry, 2. by archaeologists and historians in cooperation with chemists, physicians and technologists. The large amount of source material that consisted of glass-related finds obtained during the millennial excavations as well as establishing a research team comprised of representatives of different disciplines allowed for interdisciplinary studies on glassware and relics of glassmaking. They led to addressing theoretical foundations and methods of research on this category of finds. Numerous studies, including books and papers, were also published and a new scientific discipline, history of glass, was born in Poland.
Downloads
References
Abramowicz A. 2005 (rec.). Bartłomiej Noszczak, „Sacrum” czy „profanum”? Spór o istotę obchodów milenium polskiego (1949-1966). Archeologia Polski 50 (1-2), 194-201.
Biezborodow M.A., Olczak J. 1964. Chemiczno-technologiczna i petrograficzna charakterystyka domniemanego surowca szklarskiego z wczesnośredniowiecznejKruszwicy. Slavia Antiqua 11, 361-374.
Biszkont J. 2005. Późnośredniowieczne szklarstwo na Śląsku. Wratislavia Antiqua. Studia do dziejów Wrocławia 7. Wrocław.
Callmer J. 1987. Pragmatic notes on the early medieval beadmaterial in Scandinavia and the Baltic region ca. A.D. 600-1000. (W:) G. Labuda, S. Tabaczyński (red.), Studia nad etnogenezą Słowian i kulturą Europy wczesnośredniowiecznej 1. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, 217-226.
Cofta A. 1954. Badania archeologiczne w Kruszwicy w 1953 r. Przegląd Zachodni 10 (1-2), 224-231.
Cofta A. 1955. Sprawozdanie z prac wykopaliskowych w K ruszwicy w latach 1953 i 1954. Sprawozdania Archeologiczne 1, 91-104.
Dekówna M. 1974. Au sujet de l’existence à l’époque du haut Moyen Âge d’ateliers de transformation du verre dans les pays slaves. Archaeologia Polona 15, 305-312.
Dekówna M. 1975. Wyroby szklane z grodziska w Styrmen (Bułgaria). Slavia Antiqua 22, 177-277.
Dekówna M. 1980. Szkło w Europie wczesnośredniowiecznej. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.
Dekówna M. 1988. Uwagi na temat klasyfikacji i interpretacji pozostałości starożytnej i wczesnośredniowiecznej produkcji szklarskiej. (W:) G. Labuda, S. Tabaczyński (red.), Studia nad etnogenezą Słowian i kulturą Europy wczesnośredniowiecznej 2. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, 5-20.
Dekówna M. 1990. Untersuchungen an Glasfunden aus Haithabu. Berichte über die Ausgrabungen in Haithabu 27. Neumünster, 9-63.
Dekówna M. 1992. Produkcja i obróbka szkła (do XV wieku). (W:) B. Orłowski (red.), Z dziejów techniki w dawnej Polsce. Warszawa, 379-410.
Dekówna M. 1996. Szkło okienne z fortu rzymskiego w Gelligaer w południowej Walii. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia 26. Archeologia szkła 7, 7-68.
Dekówna M. 1997. Prof. dr Zofia Kamieńska (4 V 1908 r. - 17 II 1996 r.). Archaeologia Historica Polona 6. Studia z archeologii, historii i geografii historycznej, 275-285.
Dekówna M. 2005. Czterdziestopięciolecie Polskiego Komitetu Narodowego Międzynarodowego Stowarzyszenia do Badań Historii Szkła. Archeologia Polski 50 (1-2), 221-226.
Dekówna M. 2005. Rozwój metod badania znalezisk szkła w Polsce w latach 1930-2000. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia 29. Archeologia szkła 9, 3-40.
Dekówna M. 2008. Prof. dr hab. Witold Hensel – badacz, organizator, dydaktyk. Zarys działalności. Archeologia Polski 53 (1), 55-62.
Dekówna M. [2010] 2015. The glass from Cösitz (Zörbig), Sachsen-Anhalt, and the origins of non-alkaline leadsilica glass from European finds. The state of research in outline. Archaeologia Polona 48, 260-287.
Dekówna M. 2016. Prof. dr inż. Włodzimierz Świetlik (18.10.1922 – 27.07.2016). Archeologia Polski 61, 368-370.
Dekówna M., Dymaczewska U. 2015. Fragment naczynia szklanego z napisem, znaleziony w Odercy (Bułgaria). Archeologia Polski 59, 231-269.
Dekówna M., Purowski T. 2012. Znaleziska związane ze szklarstwem oraz okazy z kwarcu ze stanowiska Janów Pomorski 1. (W:) M. Bogucki, B. Jurkiewicz (red.), Janów Pomorski, stan. 1. Wyniki ratowniczych badań archeologicznych w latach 2007-2008, 1:3. Analizy. Elbląg, 65-260.
Dekówna M., Purowski T. 2016. Paciorki szklane. (W:) A. B uko (red.), Bodzia. Elitarny cmentarz z początków państwa polskiego. Warszawa, 153-205 + Katalog paciorków szklanych z Bodzi, stan. 2, na płycie CD .
Dekówna M., Szymański A. 1971. Badanie technik produkcji wczesnośredniowiecznych paciorków szklanych metodami petrograficznymi. Slavia Antiqua 18, 283-309.
-1966. 1000 lat… 1966. 966-1966. 1000 lat polskiego szkła. Szkło i Ceramika 9, 225-284.
Kamieńska Z. 1966. Współpraca międzynarodowa w zakresie badań nad historią szklarstwa. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 14 (4), 727-730.
Karwowski M. 1997. Keltische Glasfunde im polnischen Gebiet, Przegląd Archeologiczny 45, 33-71.
Karwowski M. 2004. Latènezeitlicher Glasringschmuck aus Ostösterreich. Wien.
Karwowski M. 2012. Die Glastechnik und ihre Entwicklung in der Latène-Kultur – fremder Einfluss oder eigene Kreativität? (W:) Technologieentwicklung und -transfer in der Hallstatt- und Latènezeit. Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mitteleuropas 65. Langenweissbach, 243-252.
Kiersnowski R. 2000. Wspominając Aleksandra Gieysztora: w „Millenium”. Przegląd Historyczny 91 (1), 61-67.
Kokora K. 2016. Paciorek ze szkła ołowiowo-krzemowego znaleziony w Wolinie. Archeologia Polski 61, 171-190.
Kucharczyk R. 2011. Glass. (W:) S.E. Sidebotham, I. Zych (red.) Berenike 2008-2009. Report on the excavations at Berenike, including a survey in the Eastern Desert. Warszawa, 83-111.
Kunicki-Goldfinger J.J., Freestone I.C., Gilderdale-Scott H., Ayers T., McDonald I. 2014. Problematyka badań witraży średniowiecznych. Archeologia Polski 59, 47-78.
Labuda G. 1987. Witold Hensel. Szkic do portretu. (W:) G. Labuda, S. Tabaczyński (red.), Studia nad etnogenezą Słowian i kulturą Europy wczesnośredniowiecznej 1. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, 5-9.
Le verre… 1963. Le verre en Pologne. Bulletin des Journées Internationales du Verre 2, 13-94.
Olczak J. 1959. Millenium – także szklarstwa polskiego. Szkło i Ceramika 10 (4), 95-98.
Olczak J. (J.O.) 1960. Powstanie Polskiego Komitetu Narodowego w ramach „Journées Internationales du Verre”. Z otchłani wieków 26 (4), 359-360.
Olczak J. 1964. Stan badań nad szklarstwem wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny. Slavia Antiqua 11, 301-349.
Olczak J. 1968. Wytwórczość szklarska na terenie Polski we wczesnym średniowieczu. Studium archeologiczno-technologiczne. Wrocław-Warszawa-Kraków.
Olczak J. 1984. Archeologia w badaniach nad średniowiecznym i nowożytnym hutnictwem szkła w Polsce. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia 10, 51-64.
Olczak J. 1987. Główne kierunki badań historii szkła w Polsce. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia 12. Archeologia szkła 2, 11-24.
Olczak J. 1987. Wytwórczość szklarska we wczesnym średniowieczu. (W:) Z. Kamieńska (red.), Polskie szkło do połowy XIX wieku. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, 27-40.
Olczak J. 1991. Wprowadzenie do problematyki dziejów szkła w Polsce. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia 18. Archeologia szkła 4, 9-16.
Olczak J. 1992. Posiedzenie Polskiego Komitetu Narodowego l’Association Internationale pour l’Histoire du Verre poświęcone omówieniu kierunków badań prowadzonych przez polskich archeologów i historyków szkła. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia 20. Archeologia architektury 2, 121-126.
Olczak J. 1998. Produkcja szkła w rzymskim i wczesnobizantyjskim Novae. Toruń.
Pankiewicz A., Siemianowska S., Sadowski K. 2017. Wczesnośredniowieczna biżuteria szklana z głównych ośrodków grodowych Śląska (Wrocław, Opole, Niemcza). In pago Silensi. Wrocławskie Studia Wczesnośredniowieczne 3. Wrocław.
Polskie szkło… 1974. Polskie szkło do połowy 19 wieku. Z. Kamieńska (red.). Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.
Polskie szkło… 1987. Polskie szkło do połowy XIX wieku. Z. Kamieńska (red.). Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź.
Principes... 2002. Principes de description des verres anciens depuis les temps les plus reculés jusqu’au XIIIe siècle de n.è. (D’après l’analyse du matériel archéologique du Centre, de l’Est et du Sud-Est de l’Europe et de la Transcaucasie). M. Dekówna, J. Olczak (red.). Warszawa-Toruń.
Purowski T. 2007. Przedmioty szklane odkryte na grodzie ludności kultury łużyckiej w Wicinie, stan. 1. Archeologia Środkowego Nadodrza 5, 75-172.
Purowski T. 2012. Wyroby szklane w kulturze łużyckiej w międzyrzeczu Noteci i środkowej Odry. Studium archeologiczno- technologiczne. Warszawa.
Purowski T., Dzierżanowski P., Bulska E., Wagner B., Nowak A. 2012. A study of glass beads from the Hallstatt C-D from southwestern Poland: Implications for glass technology and provenance. Archaeometry 54 (1), 144-166.
Purowski T., Kępa L., Wagner B. 2016. Glass on the Amber Road: the chemical composition of glass beads from the Bronze Age in Poland. Archaeological and Anthropological Sciences. https://link.springer.com/article/10.1007/s12520-016-0443-8.
Purowski T., Wagner B. 2015. Badania składu chemicznego szkieł odkrytych na osadzie kultury lateńskiej w Podłężu koło Krakowa. Przegląd Archeologiczny 63, 125-146.
Siemianowska S. 2015. Analiza zabytków szklanych i szkliwionych z badań przy ul. św. Idziego na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu. (W:) A. Limisiewicz, A. P ankiewicz (red.), Kształtowanie się grodu na wrocławskim Ostrowie Tumskim. Badania przy ul. św. Idziego. In pago Silensi. Wrocławskie Studia Wczesnośredniowieczne 1. Wrocław, 261-284.
Stawiarska T. 1984. Szkła z okresu wpływów rzymskich z północnej Polski. Studium technologiczne. Bibliotheca Antiqua 19, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź.
Stawiarska T. 1987. Alkaline and calcium-magnesium raw materials used for melt of the ancient glass (methods of comparison). Archaeologia Polona 25/26, 209-224.
Stawiarska T. 1987. Metody porównań składów chemicznych szkieł zabytkowych ze szczególnym uwzględnieniem okresu wpływów rzymskich. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia 12. Archeologia szkła 2, 35-49.
Stawiarska T. 2014. Roman and early byzantine glass from Romania and northern Bulgaria. Archaeological and technological study. Bibliotheca Antiqua 24, Warszawa.
Stolpiak B. 1988. Szkło w kulturze społeczeństw przeworskich Kujaw – aspekt technologiczny. (W:) A. Cofta-Broniewska (red.), Kontakty pradziejowych społeczeństw Kujaw z innymi ludami Europy. Inowrocław, 229-265.
Stolpiak B. 1989. Z metodologicznych problemów klasyfikacji wytworów szklanych. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia 14. Archeologia szkła 3, 3-11.
Szczapowa J.L. 1973. Zasady interpretacji analiz składu szkła zabytkowego. Archeologia Polski 18 (1), 15-72.
Ŝapova Û.L. 1983. Očerki istorii drevnego steklodeliâ (po materialam doliny Nila, Bližnego Vostoka i Evropy). Moskva.
Ščapova J.L. 1975. Le verre byzantin du Ve-XII e siècles. (W:) V. Cubrilović (red.), Srednjovekovno staklo na Balkanu (V-XV vek). Zbornik radova sa međunarodnog savetovanja održanog od 22. do 24. aprila 1974. u Beogradu. Beograd, 33-48.
Tabaczyńska E. 1977. L’officina vetraria. (W:) L. Leciejewicz, E. Tabaczyńska, S. Tabaczyński, Torcello, scavi 1961-1962. Monografie dell’Istituto Nazionale d’Archeologia e Storia dell’Arte III . Roma, 89-153.
Wajda S. 2014. Wyroby szklane. (W:) H. Karwowska (red.), Średniowieczne cmentarzysko w Czarnej Wielkiej, stan. 1, woj. podlaskie (badania 1951-1978) 2. Białystok, 57-103.
Żuchowska M. 2016. Importowane naczynia szklane w Chinach w I tysiącleciu n.e. Archeologia Polski 61, 77-112.
