Zaraz po wojnie: z historii badań nad pograniczem polsko-ruskim w latach 1945-1956 (ze szczególnym uwzględnieniem Grodów Czerwieńskich)
DOI:
https://doi.org/10.23858/PA65.2017.015Keywords:
archaeology, Middle Ages, Poland, Kiev Rus’, Ukraine, Russia, Soviet Union, Cherven’ Towns, Czermno, Gródek, history of archaeologyAbstract
The subject of this article is the history of studies on the Polish-early Rus’ borderland, mainly so-called Cherven’ Towns, i.e. the strongholds of Czermno and Gródek in eastern Poland. I focus on the post-war period (until 1956), but in order to present the events of that time in the proper context it is necessary to briefly go back in time to the Second Republic of Poland and the years 1939-1945. The origins of interest in a systematic analysis of the Cherven’ Towns region can be tracked back to Lwów/L’viv in the 1930s. World War II thwarted the plans and goals made at that time. After 1945, studies on the gords in Czermno and Gródek were restarted and from 1952 excavations on this territory were carried out – officially – as part of Polish-Soviet cooperation. The excavations were abandoned in rather unclear circumstances. The article shows how the dramatic changes in Europe in the mid-20th century influenced the attitudes of scholars, including archaeologists, at that time.
Downloads
References
Abramowicz A. 1991. Historia archeologii polskiej XIX i XX wieku. Warszawa-Łódź.
Abramowicz A. 2005. rec. B. Noszczak, 'Sacrum' czy 'profanum'? Spór o istotę obchodów milenium polskiego (1949-1966), Towarzystwo naukowe warszawskie, Instytut pamięci narodowej. Komisja Ścigania zbrodni przeciw narodowi polskiemu, warszawa 2002, 269 ss., indeks osobowy. Archeologia Polski 50, 194-201.
Abramowicz a. 2010. Koral pamięci. Wspomnienia, pamiętniki, dzienniki, notatki i listy archeologa. Łódź, t. ii. Wiek dojrzały. Pod znakiem łopaty.
Adamski ł. 2011. Nacjonalista postępowy. Mychajło Hruszewski i jego poglądy na Polskę i Polaków. Warszawa.
Antoniewicz w. 1953. Dotychczasowy dorobek archeologii Polski. Zapiski Archeologiczne 4. Warszawa.
Antoniewicz W., Wartołowska Z. (red.) 1964. Mapa grodzisk w Polsce. Wrocław-Warszawa-Kraków.
Bagińska J., piotrowski M., Wołoszyn M. (red.) 2012. Czerwień - gród między Wschodem a Zachodem. Katalog wystawy = Cerven ' - eine Burg zwischen Ost und West. Ausstellungskatalog = Cerven - un castrum tra Oriente e Occidente. Catalogo della mostra = Червень – град між Сходом і Заходом. Каталог виставки. Tomaszów Lubelski-Leipzig-Lublin-Rzeszów.
Bartoszewicz H. 1995. Polsko-sowiecka umowa graniczna z 16 sierpnia 1945 roku. (w:) Polska i kraje Europy Środkowo-WschodniejXIX-XXwiek. Studia ofiarowane Piotrowi Łossowskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. Warszawa, 393-403.
Behrends J.C. 2006. Die erfundene Freundschaft. Propaganda für die Sowjetunion in Polen und in der DDR. Zeithistorische Studien 32. Köln-Weimar-Wien.
Berger S. 2015. The Past as History. National Identity and Historical Consciousness in Modern Europe. Basingstoke.
Błachowska K. 2005. Dzieje Rusi w badaniach historyków lwowskich dwudziestolecia międzywojennego. (W:) J. Maternicki, L. Zaszkilniak (red.), Wielokulturowe środowisko historyczne Lwowa w XIX i XX w. Rzeszów, t. III , 380-391.
Brzostowicz M. 2014. Osiągnięcia Józefa Kostrzewskiego w badaniach nad wczesnym średniowieczem w Polsce. Fontes Archaeologici Posnanienses 50:1, 89-100.
Buko A. 2011. Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Odkrycia – hipotezy – interpretacje. Warszawa.
Buko A. 2014. Czy Józef Kostrzewski był badaczem wczesnego średniowiecza? Fontes Archaeologici Posnanienses 50:1, 101-110.
Buko A., Gołub St. (red.) 2016. Od cerkwi katedralnej króla Daniela Romanowicza do bazyliki pw. Narodzenia NMP w Chełmie. Wyniki badań interdyscyplinarnych sezonu 2013–2014. Chełm.
Chochorowski J. 2016. Tadeusz Sulimirski (1898-1983) –patriota i uczony. (W:) B. Chudzińska, M. Wojenka, M. Wołoszyn (red.), Od Bachórza do Światowida ze Zbrucza. Tworzenie się słowiańskiej Europy w ujęciu źródłoznawczym. Księga jubileuszowa Profesora Michała Parczewskiego. Kraków-Rzeszów, 783-806.
Czopek S., Parczewski M. (red.) 1996. Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu. Rzeszów.
Czykałenko = Чикаленко Л. 1998. Справоздання з розкопок в околицях стародавнього Червна влітку 1940 року. Записки Наукового Товариства імені Шевченка 235, 623-635.
Dąbrowska E. 2016. Wspomnienie o profesorze Aleksandrze Gieysztorze. (W:) M. Koczerska, P. Węcowski (red.), Aleksander Gieysztor. Człowiek i dzieło. Warszawa, 183-186.
Dąbrowska M. (red.) 2012. Oskar Halecki i jego wizja Europy. Warszawa-Łódź, t. I.
Dąbrowska M. (red.) 2014. Oskar Halecki i jego wizja Europy. Warszawa-Łódź, t. II .
Dąbrowska M. (red.) 2014. Oskar Halecki i jego wizja Europy. Warszawa-Łódź, t. III .
Diensttagebuch... 1975. Das Diensttagebuch des deutschen Generalgouverneurs in Polen 1939-1945. W. Präg, W. Jacobmeyer (red.), Quellen und Darstellungen zur Zeitgeschichte 20. Stuttgart.
Dmitrów E. 2009. Zwischen Mythos und Geschichte: Die Formierung des kollektiven Gedächtnisses in Polen nach dem Zweiten Weltkrieg. (W:) E. Dmitrów, T. W eger (red.), Deutschlands östliche Nachbarscha ften. Eine Sammlung von historischen Essays für HansHenning Hahn. Die Deutschen und das östliche Europa. Studien und Quellen 4. Frankfurt am Main-Berlin-Bern-Bruxelles-New York-Oxford-Wien, 175-208.
Drewko M. 1957. Sprawozdania z badań przeprowadzonych w 1955 r. na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku kurhanowym we wsi Lipsko, pow. zamojski. Sprawozdania Archeologiczne 3, 165-167.
Dunin-Wąsowicz T. 2000. Głos w dyskusji. (W:) H. Samsonowicz (red.), Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy. Kraków, 251-253.
Dunin-Wąsowicz T. 2011. Drogami średniowiecznej Polski: studia z dziejów osadnictwa i kultury. A. Janeczek, M. Młynarska-Kaletynowa (red.). Warszawa.
Durczewski Z. 1939. Stary Zamek w Grodnie w świetle wykopalisk dokonanych w latach 1937-1938. Grodno.
Dwie nowe… 1936. Dwie nowe placówki kulturalne m. Lwowa. Gazeta Lwowska rok 129 (2 XII 1936), 2.
Eckert E. 2012. Zwischen Ostforschung und Osteuropahistorie. Zur Biographie des Historikers Gotthold Rhode (1916–1990). Einzelveröffentlichungen des Deutschen Historischen Instituts Warschau 27. Osnabrück.
Evans R.J.W., Marchal G.P. (red.) 2011. The uses of the middle Ages in modern European states. History, Nationhood and the Search for Origins. Basingstoke.
Fedoriszczak = Федорищак Р.Л. 2013. Педагогічна діяльність Мірона Кордуби в роки другої світової війни та повоєнної відбудови. Наукові записки. Серія: Педагогіка 1, 3-8.
Florek M., Wołoszyn M. (red.) 2016. The early medieval settlement complex at Czermno in the light of results from past research (up to 2010). Material evidence = Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Czermnie w świetle wyników badań dawnych (do 2010). Podstawy źródłowe, U Źródeł Europy Środkowowschodniej / Frühzeit Ostmitteleuropas 2. Kraków-Leipzig-Rzeszów-Warszawa, t. I-II.
Franaszek A. 2011. Miłosz. Biografia. Kraków.
Gieysztor A. 1953. Prace badawcze na obszarze Grodów Czerwieńskich. Kwartalnik Historyczny 60, 302-316.
Golczewski F. 2010. Deutsche und Ukrainer 1914-1939. Paderborn-München-Wien-Zürich.
Golczewski F. 2017. Die deutsch geförderte Ukrainisierung der polnischen Ortodoxie 1939-1941. (W:) M. Thomsen (red.), Religionsgeschichtliche Studien zum östlichen Europa. Festschrift für Ludwig Steindorff zum 65. Geburtstag. Quellen und Studien zur Geschichte des östlichen Europa 85. Stuttgart, 281-306.
Gorskaja = Горская Н.А. 1999. Борис Дмитриевич Греков. Moсква. Grala H. 2016. ‘Nasz dorogij Aleksandr Sanycz’. Aleksander Gieysztor i ‘przyjaciele Moskale’. (W:) M. K oczerska, P. Węcowski (red.), Aleksander Gieysztor. Człowiek i dzieło. Warszawa, 31-50.
Grekow = Греков Б.Д. 1939. Древнейшие судьбы Западной Украины. Новый мир 10-11, 248-256.
Grelka F. 2005. Die ukrainische Nationalbewegung: unter deutscher Besatzungsherrschaft 1918 und 1941/42. Studien der Forschungsstelle Ostmitteleuropa an der Universität Dortmund 38. Wiesbaden.
Gurba J., Urbański A. 1998. Nowe materiały do datowania drewnianych konstrukcji zespołu grodowego ‘Czerwień’ w Czermnie nad Huczwą. Archeologia Polski Środkowo-Wschodniej 3, 159-165.
Hensel W. 1946. Potrzeba przygotowania wielkiej rocznicy. Poznań.
Hryciuk G. 2009. Die Illusion der Freiheit. Die sowjetische Besatzung Ostpolens. Osteuropa 59:7-8, 173-186.
Jakimowicz R. 1933. Szlak wyprawy kijowskiej Bolesława Chrobrego w świetle archeologji (próba ujęcia zagadnień wczesnohistorycznych Wołynia). Równe.
Janeczek A. 2013. Ruś Czerwona – perypetie z nazwą. (W:) V. Nagirnyy (red.), Ruś w epoce najazdów mongolskich. Colloquia Russica I.3. Kraków, 227-229.
Janeczek A. 2016. The landscape of the region around Cherven’-Czermno in the Late Medieval and the Early Modern Period = Krajobraz okolic Czerwienia-Czermna w późnym średniowieczu i wczesnej nowożytności. (W:) Florek, Wołoszyn (red.), t. I, 141-194.
Jarosz D. 1993. Pogłoski jako wyraz świadomości potocznej chłopów w Polsce w l. 1949-56. Dzieje Najnowsze 25:3, 39-55.
Jasienica P. 1952. Wykopaliska. Przekrój 389 (21-ty IX 1952), 9.
Jażdżewski K. 1959. Ogólne wiadomości o Czermnie – Czerwieniu. Archeologia Polski 4, 67-91.
Jażdżewski K. 1995. Pamiętniki. Wspomnienia polskiego archeologa z XX wieku. Łódź.
Kalaga J. 2013. Historia i stan badań. (W:) Kalaga [red.] 2013, 17-19.
Kalaga J. (red.) 2013. Sutiejsk. Gród pogranicza polsko-ruskiego w X-XIII w. Studium interdyscyplinarne. Warszawa-Pękowice.
Kobyliński Z., Rutkowska G. 2005. Propagandist use of history and archaeology in justification of Polish rights to the ‘Recovered Territories’ after World War II . Archaeologia Polona 43, 51-124.
Kobyliński Z. 2007. Archeologia wczesnego średniowiecza w Polsce 1939-1989: sukcesy i porażki. (W:) J. Lech (red.), Pół wieku z dziejów archeologii polskiej (1939-1989), Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych. Prace 6. Warszawa, 357-410.
Kokowski A., Łuczkiewicz P. 2016. Dzieje archeologii w U niwersytecie Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie. (W:) M. Rybicka, M. Rzucek (red.), Nasi Mistrzowie. Rzeszów, 109-130.
Kostrzewski J. 1947. Kultura prapolska. Prace Instytutu Zachodniego 11. Poznań.
Kowalczyk E. 2000. Profesor Aleksander Gieysztor – przyjaciel archeologii i archeologów. Przegląd Historyczny 91, 69-76.
Kowalczyk E. 2000. Momenty geograficzne państwa Bolesława Chrobrego. Na styku historii i archeologii. Kwartalnik Historyczny 57, 41-76.
Kozak S. 2008. Ukraiński Instytut Naukowy w Warszawie (1930–1939). Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze 25-26, 15-22.
Kozłowski M. 2014. Oskar Halecki i jego uczniowie. Wzajemne relacje po latach. (W:) Dąbrowska [red.] 2014b, 24-77.
Kozłowski S.K. 2009. Włodzimierz Antoniewicz. Profesor z Warszawy. Warszawa.
Kozłowski S.K. 2009. Zdrajcy, czy bohaterowie?... Polska archeologia kolejnych niemieckich okupacji. (W:) H. T aras, A. Zakościelna (red.), Hereditas praeteriti. Additamenta archaeologica et historica dedicata Ioanni Gurba Octogesimo Anno Nascendi. Lublin, 69-83.
Kozłowski S.K. 2010. Respons Profesorowi. Przegląd Archeologiczny 58, 171-173.
Kozłowski S.K. 2012. Archeologiczne królestwo Wernera Radiga w Generalnym Gubernatorstwie. Kraków.
Kozłowski S.K. 2013. Polscy Ukraińcy i ukraińscy Polacy w lwowskiej archeologii lat 1905-1945. Przegląd Archeologiczny 61, 233-241.
Kozłowski S.K. 2014. Archeologii wczesnodziejowej polskie początki. Fontes Archaeologici Posnanienses 50:1, 199-203.
Kozłowski S.K., Sytnyk O. = Козловский С.К., Ситник О. (red.) 2010. Profesor Leon Kozłowski = Професор Леон Козловський. Lwów-Warszawa = Львів-Варшава.
Kubijowicz = Кубійович В. 1975 Українці в Генеральній Губерні 1939-1941. Історія Українського Центрального комітету. Чікаго.
Kuczyński S.M. 1965. O wyprawie Włodzimierza I ku Lachom na podstawie wzmianki z r. 981 w Opowieści lat doczesnych. (W:) S.M. Kuczyński, Studia z dziejów Europy Wschodniej X-XVII w. Warszawa, 33-118.
Kurnatowska Z. (Hilczerówna Z.) 2000. Badania nad początkami i rozwojem społeczeństwa wczesnopolskiego. (W:) M. Kobusiewicz, S. Kurnatowski (red.), Archeologia i prahistoria polska w ostatnim półwieczu. Materiały z Konferencji Dorobek polskiej archeologii i prahistorii ostatniego półwiecza w Puszczykowie koło Poznania (27 - 30 października 1997 r.). Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Prace Komisji Archeologicznej 20. Poznań, 381-412.
Kuśnierz J. 2003. Historia i stan badań latopisowych grodów Czerwień i Wołyń oraz ich okolic. Zamojsko-Wołyńskie Zeszyty Muzealne 1, 6-22.
Lech J. 1997-1998. Between captivity and freedom: Polish archaeology in the 20th century. Archaeologia Polona 35-36, 25-222.
Lech J. 2006. Z badań polsko-ukraińskich związków w archeologii do II wojny światowej. Przegląd Archeologiczny 54, 5-59.
Lech J. 2009. O genezie i wczesnych dziejach Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN wraz z uwagami do artykułu ‘Imperium atakuje’, pióra Prof. Stefana K. Kozłowskiego. Przegląd Archeologiczny 57, 191-214.
Lech J. 2010. Responsibility i badania historii archeologii w XX wieku. Przegląd Archeologiczny 58, 175-186.
Losy cerkwi... 1997 Losy cerkwi w Polsce po 1944 roku. Rzeszów.
Lozny L.R. (red.) 2017. Archaeology of the Communist Era: A Political History of Archaeology of the 20th Century. Cham.
Łowmiański H. 1953. Problematyka historyczna Grodów Czerwieńskich w związku z planem zespołowych badań polsko-radzieckich. Kwartalnik Historyczny 60, 58-85.
Maleczyński K., Mańkowski T., Pohorecki F., Tyrowicz M. 1939. Lwów i ziemia czerwieńska. Lwów.
Markiewicz P. 2016. Volodymir Kubijovych´s Ethnographic Ukraine: Theory into Practice on the Western Okraiiny. Jahrbuch für Geschichte Osteuropas 64:2, 228-259.
Maternicki J., Zaszkilniak L. (red.) 2007. Złota księga historiografii lwowskiej XIX i XX wieku. Rzeszów, t. I. Maternicki J., Sierżęga P., Zaszkilniak L. (red.) 2014. Złota księga historiografii lwowskiej XIX i XX wieku. Rzeszów, t. II .
Matwijów M. 1996. Walka o lwowskie dobra kultury w latach 1945-1948. Wrocław.
Matwijowski K.J. 2016. Lwowscy historycy współtwórcami wrocławskiego ośrodka badań historycznych. (W:) F. Wolański, L. Ziatkowski (red.), W kręgu myśli Władysława Czaplińskiego. Wrocławskie Prace z Historii Nowożytnej 1. Wrocław, 15- 25.
Mędrzecki W. 2010. Język dialogu historyków polskich i ukraińskich na przełomie XX i XXI wieku. (W:) M. Z owczak (red.), Na pograniczu ‘nowej Europy’. Polsko-ukraińskie sąsiedztwo. Warszawa, 45-52.
Miłosz Cz. 1959. Rodzinna Europa. Paryż. Miłosz Cz. 2007. Zaraz po wojnie. Korespondencja z pisarzami 1945-1950. Kraków.
Motyka M. 2011. Od rzezi wołyńskiej do akcji „Wisła”. Konflikt polsko-ukraiński 1943-1947. Kraków.
Musianowicz K. 1979. Zespół osadniczy z Gorodka obwód roweński (USRR ) w świetle wczesnośredniowiecznego osadnictwa Wołynia. Wiadomości Archeologiczne 44:2, 168-205.
Neighbours… 2004. Archaeologia Polona 42 (Neighbours: Polish-German relations in archaeology. Part 1 – to 1945).
Neighbours… 2005. Archaeologia Polona 43 (Neighbours: Polish-German relations in archaeology. Part 2 – after 1945).
Noszczak B. 2002. ‘Sacrum’ czy ‘profanum’? Spór o istotę obchodów milenium polskiego (1949-1966). Warszawa.
Nowakowski A. 1972. Górne Pobuże w wiekach VIII-XI. Zagadnienia kultury. Łódź.
Otwock… 1953. Otwock, 1951-52. Pierwsza Konferencja Metodologiczna Historyków Polskich. Przemówienia, Referaty, Dyskusja, St. Herbst, W. Kula, T. Manteuffel, J. Sieradzki, Z. Mianowska (red.). Warszawa, t. I-II .
Parczewski M. 1991. Początki kształtowania się polsko-ruskiej rubieży etnicznej w Karpatach. U źródeł rozpadu Słowiańszczyzny na odłam wschodni i zachodni. Kraków.
Pasternak J. (Пастернáк Я.І.) 1938. Katedra halicka w Kryłosie. Biuletyn Historii Sztuki i Kultury 6:1, 57-65.
Pasternak J. (Пастернáк Я.І.) 1961. Археологія України: первісна, давня та середня історія України за археологічними джерелами. Торонто.
Petehyrycz W., Fyłypczuk M. 1998. Pierwszy badacz latopisowego Czerwienia – w 110 rocznicę urodzin. Archeologia Polski Środkowowschodniej 3, 313-314.
Piotrowska D. 2006. Z działalności instytucji II Rzeczpospolitej chroniących zabytki archeologiczne na zachodniej Ukrainie. Przegląd Archeologiczny 54, 61-98
Piotrowska D. 2007. Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie w latach 1939-1989. (W:) J. Lech (red.), Pół wieku z dziejów archeologii polskiej (1939-1989). Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych. Prace 6. Warszawa, 27-102.
Piskorski J.M., Hackmann J., Jaworski R. (red.) 2002. Deutsche Ostforschung und polnische Westforschung im Spannungsfeld von Wissenschaft und Politik. Disziplinen im Vergleich. Deutsche Ostforschung und polnische Westforschung 1. Osnabrück-Poznań.
Poleski J. 2004. Wczesnośredniowieczne grody w dorzeczu Dunajca. Kraków.
Poleski J. 2017. Kontakty plemion zamieszkujących tereny Polski z państwem morawskim i państwem czeskim w IX i X wieku a problem kształtowania się państwa pierwszych Piastów. (W:) W. Drelicharz, D. Jasiak, J. Poleski (red.), Spór o początki Państwa Polskiego. Historiografia, tradycja, mit, propaganda. Kraków, 49-98.
Pomian K. 2002. Archeologia, historia, naród. (W:) B. Wawrzykowska (red.), Archeologia toruńska. Historia i teraźniejszość. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej z okazji 140-lecia muzealnych zbiorów archeologicznych w Toruniu. Toruń 16-17 maja 2002. Toruń, 9-15.
Poppe A. 1958. Gród Wołyń. Z zagadnień osadnictwa wczesnośredniowiecznego na pograniczu polsko-ruskim. Studia Wczesnośredniowieczne 4, 227-300.
Ratycz = Ратич О.О. 1959. Древньоруськi вироби з костi i рогу, знайденi на территорii Галицькоi i Волиньскоi земель. Материалi i дослiдження з археологii Прикарпаття i Волинi 2, 119-131.
Rhode G. 1955. Die Ostgrenze Polens. Politische Entwicklung, kulturelle Bedeutung und geistige Auswirkung. Köln-Graz 1955, t. I. Im Mittelalter bis zum Jahre 1401.
Reichenbach K. 2016. Millionen für‘s Millenium. Finanzierung und Ausstattung der Forschungen zu den Anfängen des polnischen Staates 1949–1953. (W:) S. Grunwald, U. Halle, D. Mahsarski, K. Reichenbach (red.), Die Spur des Geldes. Mäzene, Förderer und Förderstrukturen der Prähistorischen Archäologie. Bielefeld, 259-280.
Romek Z. 2002. Nauka przeciw ideologii. Współpraca historyków polskich i radzieckich po II wojnie światowej. Dzieje Najnowsze 34:1, 95-102.
Romek Z. 2010. Cenzura a nauka historyczna w Polsce 1944-1970. Warszawa.
Rotfeld A.D., Torkunow A.W. (red.) 2010. Białe plamy – czarne plamy. Sprawy trudne w polsko-rosyjskich stosunkach 1918-2008. Warszawa.
Rutkowski T.P. 2013. Różne barwy przystosowania. Wokół działalności Aleksandra Gieysztora w PRL . Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica 9, 138-156.
Sierżęga P. 2011. Kazimierz Tyszkowski (1894-1940). Z dziejów nauki polskiej w międzywojennym Lwowie. Rzeszów.
Sikora P., Wołoszyn M. 2011. 981 – Volodímer zog zu den Ljachen und nahm ihre Städte: Peremyšl’, Červen und die anderen Städte. Forschungsgeschichte und neuere Untersuchungen zu den Červenischen Burgen. (W:) F. Biermann, Th. Kersting, A. Klammt (red.), Der Wandel um 1000. 18. Jahrestagung des Mittel– und Ostdeutschen Verbandes für Altertumsforschung in Greifswald 2009, 23. bis 27. März 2009. Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mitteleuropas 60. Langenweissbach, 233-248.
Smoleń M. 2004. Wymiana terytoriów między Polską a ZSRR w 1951 r. (W:) J. Diec, A. Tyszkiewicz (red.), Związek Radziecki wobec krajów Europy Środkowej i Wschodniej 1920-1991. Kraków, 85-101.
Sowa A.L. 1998. Stosunki polsko-ukraińskie 1939-1947. Kraków.
Stobiecki R. 1997. Pierwsza konferencja metodologiczna historyków polskich. (W:) R. Bäcker, P. Hübner (red.), Skryte oblicze systemu komunistycznego. U źródeł zła… Warszawa, 193-210.
Stryjek T. 2002. Historiografia a konflikt o Kresy Wschodnie w latach 1939-1953. Radzieckie, rosyjskie, ukraińskie i polskie prezentacje dziejów ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej jako część ‘wojny ideologicznej’ w okresie lat trzydziestych-pięćdziesiątych. (W:) K. Jasiewicz (red.), Tygiel narodów. Stosunki społeczne i etniczne na dawnych ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej 1939-1953. Warszawa, 429-564.
Sytnyk O. 2006. Katedra archeologii Uniwersytetu Lwowskiego w latach 1905-2005. Przegląd Archeologiczny 54, 125-159.
Szumski J. 2016. Polityka a historia. ZSRR wobec nauki historycznej w Polsce w latach 1945-1964. Warszawa.
Świstowski F. 2009. Niemieckie i ukraińskie szkolnictwo w powiecie chełmskim w okresie okupacji 1939-1944. Zarys problematyki. Rocznik chełmski 13, 321-328
Tabaczyńscy E. i S. 2005. Sacrum czy profanum? Uwagi na marginesie pracy B. Noszczaka (2002) oraz recenzji A. Abramowicza (2005). Archeologia Polski 50, 134-144.
Tebinka J. 1994. Proponowana zmiana polskiej granicy wschodniej w 1952 r. Dzieje Najnowsze 3, 71-75.
Tyszkiewicz J. 2004. The Oldest Border of the Piast State – an attempted Summary. Questiones Medii Aevi Novae 9, 183-204.
Tyszkiewicz J. 2008. Uwagi o działalności politycznej St. Z akrzewskiego. (W:) J. Pisulińska, P. Sierżęga, L. Z aszkilniak (red.), Historia-Mentalność-Tożsamość. Miejsce i rola historii oraz historyków w życiu narodu polskiego i ukraińskiego w XIX i XX wieku. Rzeszów, 459-470.
Wartołowska Z. 1958. Gród Czerwieński Sutiejsk na pograniczu polsko-ruskim. Światowit 22, 7-137.
Wawryniuk A.A. 2015. Granica polsko-sowiecka po 1944 roku (na odcinku z Ukrainą). Chełm.
Wołoszyn M. 2012. Die frühmittellaterlichen ortodoxen Devotionalien in Polen und die Entstehung der ältesten Ostgrenze Polens. Forschungsgeschichte und Forschungsperspektiven. (W:) M. Salamon, M. Wołoszyn, A. Musin, P. Špehar, M. Hardt, M. P. Kruk, A. Sulikowska-Gąska (red.), Rome, Constantinople and Newly-Converted Europe: Archaeological and Historical Evidence. U Źródeł Europy Środkowowschodniej / Frühzeit Ostmitteleuropas 1, 2. Kraków-Leipzig-Rzeszów-Warszawa, t. II , 225-289.
Wołoszyn M. 2013. Grody Czerwieńskie i problem wschodniej granicy monarchii pierwszych Piastów. Stan i perspektywy badań. Studia nad dawną Polską 3, 87-118.
Wołoszyn M. 2016. Cherven’ Town that is the golden apple of Polish archaeology... Assumptions and implementation of an international research project = Grody Czerwieńskie czyli złote jabłko polskiej archeologii... Założenia i realizacja międzynarodowego projektu badawczego. (W:) Florek, Wołoszyn (red.). t. I, 13-51.
Wołoszyn M. 2016. The archaeological fieldwork in Czermno in 1940 = Badania archeologiczne w Czermnie w 1940 r. (W:) Florek, Wołoszyn (red.). t. I, 197-218.
Wołoszyn M. w druku. Wie betreibt man Archäologie in einem Land, in dem es nur um ‚warmes Wasser aus dem Wasserhahn‘ geht? Zur frühgeschichtlichen Archäologie in Polen nach der Wende. (W:) J. Drauschke, R. Prien (red.), Quo Vadis Frühgeschichtliche Archäologie? Studien zu Spätantike und Frühmittelalter 9. Hamburg.
Wołoszyn M. (red.) w przygotowaniu. From Cherven’ Towns to Curzon Line. The lands on the Middle Bug during the Middle Ages and the historiographic perspective on the formation of Poland’s eastern border, 18th-21st centuries = Od Grodów Czerwieńskich do linii Curzona. Dzieje środkowego Pobuża w wiekach średnich oraz postrzeganie formowania się wschodniej granicy Polski w historiografii XVIII-XXI w. U Źródeł Europy Środkowowschodniej / Frühzeit Ostmitteleuropas 3, Kraków-Leipzig-Rzeszów-Warszawa.
Wood I. 2013. The Modern Origins of the Early Middle Ages. Oxford.
Zarubij = Зарубій Е. 2009. Історія Відділу археології Львівського історичного музею. Наукові записки 13, 152-172.
Zemła M. 2011. Tygrys: gnoza polityczna. Postscriptum Polonistyczne 2 (8), 161-190.
