Ośrodki węzłowe i kontakty transbałtyckie pomiędzy społecznościami północno-zachodniej Rusi i ziem polskich w X stuleciu

Autor

  • Aleksandr Musin Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN; Rynek Starego Miasta 29/31; 00-272 Warszawa https://orcid.org/0000-0002-8862-236X
  • Błażej Stanisławski Ośrodek Badań nad Kulturą Późnego Antyku i W czesnego Średniowiecza Instytutu Archeologii i E tnologii PAN; ul. Więzienna 6; 50-118 Wrocław

DOI:

https://doi.org/10.23858/PA70.2022.2708

Słowa kluczowe:

archaeology, Ladoga, Wolin, Eastern Europe, pottery

Abstrakt

The inflow of oriental silver to the lands of Western Slavdom, through the centers of Eastern Europe via the Baltic Sea, was the main determinant of material contacts between the communities of the two regions of the continent. However, they show only one direction – namely, from east to west. The results of the latest research show their second aspect, this time relations from west to east. To the centers located in the north-western zone of Eastern Europe arrived ceramic vessels specific to pottery of the North-Western Slavic territory or people who made them there on the spot. In addition, Tornow type vessels have been registered in Gorodok on the Lovat river. The chronological framework of the occurrence of these artefacts corresponds to the times when the strongholds in the Tornow-Klenica zone were liquidated. Staraya Ladoga and Wolin played a leading role in these relations. Both strongholds served as nodal points, where the forms of trans-Baltic shipping were combined with the inland navigation routes leading deep into both areas. The material culture of the communities of these settlements is also characterized by a number of similarities. Large buildings of post-and-plank construction were discovered there, erected at the end of the 9th and the beginning of the 10th century. The presence of large houses that stand out in the landscape of both centers is also perceptible in the second half of the 10th century. The material culture registered inside and in the vicinity of these wooden structures indicates that they could have been the seats of people involved in long-distance trade who can be regarded as “trade diasporas”. Their attributes included wooden anthropomorphic idols, balances and weights, and artifacts of Oriental origin. This article is an attempt to initiate a new Polish-Russian discussion on the cultural ties between the communities of Polish lands and Rus’ in the early Middle Ages.

Pobrania

Download data is not yet available.

Bibliografia

Adam Bremensis Gesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum = Adam von Bremen. Hamburgische Kirchengeschichte, wyd. B. Schmeidler. Monumenta Germaniae Historica, Scriptores Rerum Germanicarum in usum scholarum, t. 2. Leipzig 1917.

Ibn Faḍlān, Kitāb, W: Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny, t. 3, red. A. Kmietowicz, F. Kmietowicz, T. Lewicki [Prace Komisji Orientalistycznej 18]. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1985.

Ibn Fadlans Journey to Russia: a Tenth-Century Traveler from Baghdad to the Volga River, tłum. R.N. Frye. Princeton 2005.

Западноевропейские источники. Древняя Русь в свете зарубежных источников: Хрестоматия, t. 4, red. А.В. Назаренко. Москва 2010.

Adamczyk D. (2002). Orientalno-bałtycki system handlowy a proces kształtowania się Europy Wschodniej w IX i X wieku. Średniowiecze Polskie i Powszechne, 2, 63-88.

Adamczyk D. (2018). Srebro i władza. Trybuty i handel dalekosiężny a kształtowanie się państwa piastowskiego i państw sąsiednich w latach 800-1100. Warszawa: PWN.

Adamczyk D. (2020). Monetarisierungsmomente, Kommerzialisierungszonen oder fiskalische Währungs-landschaften? Edelmetalle, Silberverteilungsnetzwerke und Gesellschaften in Ostmitteleuropa (800-1200). Deutsches Historisches Institut Warschau, Quellen und Studien 38. Wiesbaden.

Balzer O. (1928). Narzaz w systemie danin książęcych pierwotnej Polski. Lwów-Kraków: Towarzystwo Naukowe, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Béreš J. (2013). Nože s volútovým ukoncením rukoväti z východného Slovenska. Zborník Filozofickej Fakulty Univerzity Komenského. Musaica, 24, 79-85.

Berg A. (1989). Norske tømmerhus frå Mellomalderen, t. 1. Oslo: Norsk Institutt for Kulturminnesforskning.

Biermann F. (2019). Die Zeitstellung slawischer Keramik in Vorpommern und Ostmecklenburg nach dendrochronologischen Daten. W: H.-G. Stephan (red.), Keramik in Norddeutschland (21-36). Langenweißbach.

Brather S. (2010). Silver, weights and scales around the Baltic, 8th to 11th centuries. W: B. Hirschel, B. Ludowici (red.), Trade and Communication Networks of the First Millenium AD in the northern part of Central Europe (143-164). Hannover: Niedersächsischen Landesmuseum Hannover.

Bukowska-Gedigowa J., Gediga B. (1986). Wczesnośredniowieczny gród na Ostrówku w Opolu. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Ossolineum.

Carlie A. (2004). Forntida byggnadskult: tradition och regionalitet i södra Skandinavien. Stockholm: Riksantikvarieämbetet.

Curtin P.D. (1984). Cross-cultural Trade in World History. Cambridge: Cambridge University Press.

Duczko W. (2007). Ruś wikingów. Historia obecności Skandynawów we wczesnośredniowiecznej Europie Wschodniej. Warszawa: Trio.

Dulinicz M. (1994). Problem datowania grodzisk typu Tornow i grupy Tornow-Klenica. Archeologia Polski, 39(1-2), 31-49.

Filipowiak W. (1983). Die Bedeutung Wolin sim Ost¬seehandel. W: S.O. Lindquist (red.), Society and Trade in the Baltic during the Viking Age (121-138). Visby: Gotlands fornsal.

Filipowiak W. (2008). Wolliner Kerbstöckchen. W: F. Bir¬mann, U. Müller, T. Terberger (red.), ,,Die Dinge beobachten…” Archäologische und historische Forschungen zur frühen Geschichte Mittel- und Nordeuropas (503-509). Rahden: Verlag Marie Leidorf GmbH.

Filipowiak W., Gundlach H. (1992). Wolin, Vineta. Die tatsächliche Legende vom Untergang und Aufstieg der Stadt. Rostock: Hinstorff.

Gorlińska D., Suchodolski S., Bogucki M., Ilisch P., Malarczyk D., Nowakiewicz T. (red.). (2015). Frühmittelalterliche Münzfunde aus Masowien, Podlachien und Mittelpolen. Inventar III. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Numismatische Kommission der Länder in der Bundesrepublik Deutschland.

Goryunova V.M., Plokhov A.V. (2014). Contacts between the Population of the Lake Il’men’ and the Volkhov River Areas with Peoples of the Baltic Region in the 9th-10th Centuries on the Evidence of Pottery. W: P. Bauduin, A. Musin (red.), Vers l’Orient et vers l’Occident. Regards croisés sur les dynamiques et les transferts culturels des Vikings à la Rous ancienne (133-153). Caen: PUC.

Grigoreva N. (2021). The Archaeological Finds of Scandinavian and Scandinavian-like Objects from Excavations of Staraya Ladoga as Evidence of Medieval Cultural and Trade Contacts. W: C. Symes (red.), The Global North: Spaces, Connections, and Networks from the Iron Age to 1600. The Medieval Globe, t. 7(1) (37-52). Urbana-Champaign, Il. - York: Arc Humanities Press.

Henning J., Heussner K.U. (1992). Zur Burgengeschichte im 10. Jahrhundert. Neue archäologische und dendrochronologische Daten zu Anlagen vom Typ Tornow. Ausgrabungen und Funde, 37, 314-324.

Herrmann J. (1966). Tornow und Vorberg. Ein Beitrag zur Frühgeschichte der Lausitz. Berlin: Akademie-Verlag.

Herrmann J. (1985). Die Slawen in Deutschland. Berlin: Akademie-Verlag.

Holzer G. (2014). Vorhistorische Periode. W: K. Gutschmidt, S. Kempgen, T. Berger, P. Kosta (red.), Die slavischen Sprachen: ein internationales Handbuch zu ihrer Struktur, ihrer Geschichte und ihrer Erforschung. Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft 32:2, t. 2 (1117-1131). Berlin-München-Boston: De Gruyter.

Horoszko G., Piniński J., Ilisch P., Malarczyk D., Nowakiewicz T. (red.). (2016). Frühmittelalterliche Münzfunde aus Pommern. Frühmittelalterliche Münzfunde aus Polen. Inventar II, red. M. Bogucki, P. Ilisch, S. Suchodolski. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Numismatische Kommission der Länder in der Bundesrepublik Deutschland.

Jankowiak M. (2017). What Does the Slave Trade in Saqaliba Tell Us about Early Islamic Slavery. International Journal of Middle Eastern Slavery, 49, 169-172.

Kara M. (2009). Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji. Studium archeologiczne. Poznań: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Kempke T. (2001). Slawische Keramik. W: H. Lüdtke, K. Schietzel (red.), Handbuch zur mittelalterlichen Keramik in Nordeuropa (209-256). Neumünster: Wachholtz Verlag.

Kirpichnikov A. (2014). Early Ladoga during the Viking Age in the Light of the International Cultural Transfer. W: P. Bauduin, A. Musin (red.), Vers l`Orient et vers Occident. Regards croisés sur les dinamiques et les Transferts culturels des vikings à la Rons ancienne (215-230). Caen: PUC.

Kovalev R.K. (2001). Mint Output in Tenth-Century Buchara: a Case Study of Dirham Production and Monetary Circulation In Northern Europe. Russian History, 28(1-4), 245-271.

Kovalev R.K. (2002). Dirham Mint Output of Samanid Samarkand and its Connection to the Beginnings of Trade with Northern Europe (10th century). Histoire & Mesure, 17, 197-216.

Kovalev R.K. (2002-2003). The Mint of Al-Shash: the Vehicle for the Origins and Continuation of Trade Relations Between Viking-Age Northern Europe and Samanid Central Asia. Archivum Eurasiae Medii Aevi, 12, 47-79.

Kuz’min S.L. (2000). Ladoga, le premier centre proto-urbain russe. W: M. Kazanski, A. Nercessian, C. Zuckerman (red.), Les centres proto-urbains russes entre Scandinavie, Byzance et Orient. Actes du Colloque International tenu au Collège de France en octobre 1997. Réalités byzantines, t. 7 (123-143). Paris: Éditions P. Lethielleux.

Łosiński W. (1988). Chronologia napływu najstarszej monety arabskiej na terytorium Europy. Slavia Antiqua, 31, 93-181.

Łosiński W. (1999). Rolle die Frühpiastenreiches in der Geschichte der westslawisch-skandinavischen Kontakte. W: Е.Н. Носов (red.), Раннесредневековые древности Северной Руси и ее соседей (129-133). Санкт-Петербург: ИИМК РАН.

Łosiński W., Rogosz R. (1983). Zasady klasyfikacji i schemat taksonomiczny ceramiki. W: E. Cnotliwy, L. Leciejewicz, W. Łosiński (red.), Szczecin we wczesnym średniowieczu (202-225), Wrocław: Ossolineum.

McCormick M. (2009). Narodziny Europy. Korzenie gospodarki europejskiej 300-900. Warszawa: PWN.

Messal S. (2011). Zur slawischen Keramik des Typs „Glienke”. W: F. Biermann, Th. Kersting, A. Klammt (red.), Der Wandel um 1000 (347-359). Langenweißbach.

Moździoch S. (2002). Castrum munitissimum Bytom. Lokalny ośrodek władzy w państwie wczesnopiastowskim. Warszawa: DIG.

Moździoch S. (2011). „Bodaj się Piastów rządy nam święciły”. Archeologia o początkach państwa piastowskiego. W: M. Rębkowski, S. Rosik (red.), Populi Terrae Marisque (67-81). Wrocław: Chronicon.

Musin A. (2013). Novgorod the Great and Medieval Poland: neither violence, nor consensus? W: S. Moździoch, P. Wiszewski (red.), Consensus or Violence? Cohesive Forces in Early and High Medieval Societies (9th-14th C.). Interdisciplinary Medieval Studies t. 1 (233-262). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Musin A. (2018). The Rise of Novgorod Revisited. Slavia Antiqua, 59, 171-200.

Musin A. (2020). North-Western Russia in the 1st Millennium AD: New challenges for a traditional archaeological panorama. W: R. Pien, J. Drauschke (red.), Quo vadis, Frühgeschichtliche Archäologie? Standpunkte und Perspektiven (Berlin, 6.-8. Oktober 2014). Tagungsbeiträge der Arbeitsgemeinschaft Spätantike und Frühmittelalter, t. 9 (271-307). Hamburg: Verlag Dr. Kovač.

Mühle E. (1988). Gnezdovo das alte Smolensk? Zur Deutung eines Siedlungskomplexes des ausgebenden 9. bis beginnenden 11. Jahrhunderts. Bericht der Römisch-Germanischen Kommission, 69, 358-410.

Noonan T.S. (2001). The Tenth-Century Trade of Volga Bulgharia with Samanid Central Asia. Archivum Eurasiae Medii AEVI, 11, 167-194.

Noonan T.S., Kovalev R.K. (2000). What can archaeology tell us about how debts were documented and collected in Kievan Rus‘? Russian History, 27, 119-154.

Pleterski A. (1983). Nožiči z zavojkoma v zgodnjem srednjem veku. Arheološki Vestnik: Acta Archeologica, 34, 375-393.

Porzeziński A. (2015). „Importowane” naczynia typu Tornow i Gross Raden na stanowiskach 2 i 2a w Cedyni, Woj. Zachodniopomorskie. Materiały Zachodniopomorskie, 11, 107-121.

Price D.T., Moiseyev V., Grigoreva N. (2019). Vikings in Russia: Origins of the Medieval Inhabitants of Staraya Ladoga. Archaeological and Anthropological Sciences, 11, 6093-6109.

Reyman-Walczak B. et al. (red.). (2013). Frühmittelalterliche Münzfunde aus Kleinpolen. Frühmittelalterliche Münzfunde aus Polen. Inventar IV, red. M. Bogucki, P. Ilisch, S. Suchodolski, Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Numismatische Kommission der Länder in der Bundesrepublik Deutschland.

Schuldt E. (1956). Die Slawische Keramik in Mecklemburg. Berlin: Akademie-Verlag.

Sedyh V. (2000). Timerevo – un centre proto-urbain sur la grande voie de la Volga. W: M. Kazanski, A. Nercessian, C. Zuckerman (red.), Les centres proto-urbains russes entre Scandinavie, Byzance et Orient. Actes du Colloque International tenu au Collège de France en octobre 1997. Réalités byzantines, t. 7 (173-197). Paris: Éditions P. Lethielleux.

Sindbśk S.M. (2005). Ruter og rutinisering: vikingetidens fjernhandel i Nordeuropa. København: Multivers Academic.

Sindbæk S.M. (2017) A Site of Intersection: Staraya Ladoga, Eastern Silver, and Long-Distance Communication Networks in Early Medieval Europe. W: J. Callmer, I. Gustin, M. Roslund (red.), Identity Formation and Diversity in the Early Medieval Baltic and Beyond: Communicators and Communication. The Northern World, Vol. 75 (76-90). Leiden: Brill.

Šiška St. (1964). Noźe s volutovým ukončenim rukovati v hradištnej kultuře. Archeologické Rozhledy, 16(3), 395-404.

Stanisławski B. (2000a). Wczesnośredniowieczna ceramika słowiańska oraz bałtycko-wendyjska z Wyspy Bornholm. Materiały Zachodniopomorskie, 46, 107-123.

Stanisławski B. (2000b). Ceramika typu Fresendorf w badaniach nad wczesnośredniowieczną ceramiką słowiańską. Materiały Zachodniopomorskie, 46, 125-156.

Stanisławski B. (2006). Wczesnośredniowieczna ceramika słowiańska w Skandynawii. W: M. Dworaczyk, A.B. Kowalska, S. Moździoch, M. Rębkowski (red.), Świat Słowian wczesnego średniowiecza (565-576). Szczecin-Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Stanisławski B. (2011a). Obce wyroby garncarskie we wczesnośredniowiecznym Wolinie. Materiały Zachodniopomorskie. Nowa Seria, 6/7(1), 203-221.

Stanisławski B. (2011b). Budownictwo wczesnośredniowiecznego Wolina – próba reinterpretacji. Materiały Zachodniopomorskie. Nowa Seria, 6/7(1), 223-268.

Stanisławski B. (2012). Garncarstwo wczesnośredniowiecznego Wolina. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Stanisławski B. (2013). Jómswikingowie z Wolina-Jómsborga – studium archeologiczne przenikania kultury skandynawskiej na ziemie polskie. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Stanisławski B. (2015). Potencjał poznawczy studiów nad kontaktami pomiędzy społecznościami Europy Środkowo-wschodniej i emiratem Samanidów. W: S. Moździoch, K. Chrzan (red.), Jak dobrze mieć sąsiada. Problem sąsiedztwa w średniowieczu w świetle archeologii. Spotkania Bytomskie 7 (171-185). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Stanisławski B. (2016). Słowianie w Skandynawii epoki wikingów. W: B. Chudzińska, M. Wojenka, M. Wołoszyn (red.), Od Bachórza do Światowida ze Zbrucza. Tworzenie się słowiańskiej Europy w ujęciu źródłoznawczym (221-231). Kraków-Rzeszów: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Uniwersytet Rzeszowski.

Stanisławski B. (2019). Diaspory skandynawskie i transetniczne przestrzenie społeczne wikingów. Slavia Antiqua, 60, 19-33.

Stanisławski B., Filipowiak W. (2013). Wolin wczesnośredniowieczny, część 1. Origines Polonorum 6. Warszawa: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Wydawnictwo Trio.

Stanisławski B., Filipowiak W. (2014). Wolin wczesnośredniowieczny, część 2. Origines Polonorum 7. Warszawa: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Wydawnictwo Trio.

Suchodolski S. (2012). Numizmatyka średniowieczna. Moneta źródłem archeologicznym, historycznym i ikonograficznym. Warszawa: Wydawnictwo Trio.

Szczepanik P. (2019a). Nowe znalezisko miniaturowego konika z okolic Tymawy, gm. Gniew. Pomorania Antiqua, 28, 197-212.

Szczepanik P. (2019b). Nowe znalezisko miniaturowego konika z okolic Cedyni. Materiały Zachodniopomorskie, 15, 283-304.

Szczurek T., Paszkiewicz B., Tabaka A., Bogucki M., Ilisch P., Malarczyk D., Kaźmierczak P., Kędzierski A., Nowakiewicz T., Sikora M. (red.). (2017). Frühmittelalterliche Münzfunde aus Grosspolen. Frühmittelalterliche Münzfunde aus Polen. Inventar I, red. M. Bogucki, P. Ilisch, S. Suchodolski. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Numismatische Kommission der Länder in der Bundesrepublik Deutschland.

Szwed R. (2013). Dendrochronological and radiocarbon dating of Early Medieval settlements on sites 4 and 5 at Polwica and Skrzypnik site 8, Oława powiat. W: M. Dulinicz, S. Moździoch (red.), The Early Slavic settlement of Central Europe in the light of new dating evidence. Interdisciplinary Medieval Studies 3 (111-132). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Szymański W. (1964). Przyczynki do zagadnienia chronologii i zasięgu występowania żelaznych noży z rękojeściami zakończonymi wolutami. Wiadomości Archeo¬logiczne, 30(3-4), 221-228.

Szymański W. (1965). Wczesnośredniowieczne noże z rękojeściami zakończonymi wolutami w świetle nowych badań. Wiadomości Archeologiczne, 31(2-3), 146-148.

Szymański W. (1988). Noże z rękojeściami zakończonymi wolutami – zagadkowe komponenty kultury słowiańskiej i awarskiej. W: G. Labuda, S. Tabaczyński (red.), Studia nad etnogenezą Słowian i kultury Europy wczesnośredniowiecznej, t. 2 (141-160). Wrocław: Ossolineum.

Tietz B. (2017). Upadek grodów wschodniej części strefy Tornow-Klenica a proces budowy władztwa Piastów na terenie Wielkopolski. W: W. Drelicharz, D. Jasiak, J. Poleski (red.), Spór o początki państwa polskiego (99-117). Kraków: Historia Iagellonica.

Urbańczyk P. (2014). Bliskie spotkania wikingów. Wodzisław Śląski: Templum.

Vierck H. (1983). Ein Schmiedeplatz aus Alt-Ladoga und der präurbane Handel zur Ostsee vor der Wikingerzeit. Münsterische Beiträge zur antiken Handelsgeschichte, II:2, 3-64.

Westphal F. (2006). Die Holzfunde von Haithabu. Die Ausgrabungen in Haithabu 11. Neumünster: Wachholtz Verlag GmbH.

Zamelska-Monczak K. (2008). Początki ośrodka grodowego w Santoku w świetle ustaleń archeologicznych. W: B. Gruszka (red.), Ad Oderam fluvium (99-109). Zielona Góra: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich.

Zschieschang Ch. (2017). Das früh- und hochmittelalterliche Siedlungsumfeld von Trepcza, Czermno und Gródek im Lichte der Toponomastik. Eine methodische und areale Standortbestimmung = Osadnictwo wokół Trepczy, Czermna i Gródka we wczesnym średniowieczu okiem językoznawcy. Uwagi metodyczne i analiza przestrzenna. W: M. Wołoszyn (red.), From Cherven’ Towns to Curzon Line. The lands on the Middle Bug during the Middle Ages and the historiographic perspective on the formation of Poland’s eastern border, 18th-21st centuries = Od Grodów Czerwieńskich do linii Curzona. Dzieje środkowego Pobuża w wiekach średnich oraz postrzeganie formowania się wschodniej granicy Polski w historiografii XVIII-XXI w. U Źródeł Europy Środkowo-Wschodniej / Frühzeit Ostmitteleuropas 3/1-2 (161-227). Kraków-Leipzig-Rzeszów-Warszawa.

Алексеева Т.И. (1974). Славяне и германцы в свете антропологических данных. Вопросы истории, 3, 58-67.

Алексеева Т.И. (1990). Антропология циркумбалтийского экономического региона. W: Р.Я. Денисова (red.), Балты, славяне, прибалтийские финны: Этногенетические процессы (124-144). Рига: «Зинтане».

Антонович Е. (1960). О находках овручских пряслиц на племенных территориях балтов. Archaeologia Polona, 3, 172-180.

Белецкий С.В. (1996). Начало Пскова. W: В.Д. Белецкий, С.В. Белецкий (red.), Городское ядро средневекового Пскова, cz. 1. Археологические изыскания, 30. Санкт-Петербург: ИИМК РАН.

Валаеев Р.M. (2007). Торговля и торговые пути Среднего Поволжья и Приуралья в эпоху средневековья (IX – начало XV века). Казань: Издательство Казанского государственного университета.

Валаеев Р.M. (2010). Города Поволжья как центры торговых связей Булгарии. Российская археология, 2, 89-97.

Васильев В.Л. (2005). Архаическая топонимия Новгородской земли (Древнеславянские деантропонимные образования). Межрегиональные исследования в общественных науках. Монографии, t. 4. Великий Новгород: Новгородский государственный университет.

Волковицкий А.И., Селин А.А. (2012). Большие дома Старой Ладоги. Предварительные наблюдения. W: А.А. Селин (red.), Староладожский сборник, t. 9 (172-187). Санкт-Петербург-Старая Ладога: Староладожский историко-архитектурный и археологический музей-заповедник.

Горюнова В.М. (2007a). О возникновении раннегончарного производства в северо-западной Руси. W: Е.Н. Носов, А.Е. Мусин (red.), У истоков русской государственности: к 30-летию археологического изучения Новгородского Рюрикова Городища и Новгородской областной археологической экспедиции: историко-археологический сборник : материалы международной научной конференции, 4-7 октября 2005 г., Великий Новгород (221-239). Санкт-Петербург: Дмитрий Буланин.

Горюнова В.М. (2007b). Роль западнославянского элемента в формировании раннегончарного комплекса Северо-Западной Руси. W: Е.Н. Носов (red.), Северная Русь и народы Балтики (45-89). Санкт-Петербург: ИИМК РАН.

Горюнова В.М. (2009). Датирующие возможности раннегончарной керамики X-начала XI вв. Российская археология, 4, 132-141.

Горюнова В.М. (2011). О западнославянских формах керамики в Северной Руси первой половины X в. (время и причины появления). W: И.К. Лабутина (red.), Археология и история Пскова и Псковской земли. Семинар имени академика В.В. Седова: материалы 56-го заседания посвященного 130-летию Псковского археологического общества (7-9 апреля 2010 г.) (228-237). Москва-Псков: Институт археологии РАН.

Горюнова В.М. (2015). Новая западнославянская форма раннегончарной керамики на Рюриковом городище. Археологические вести, 21, 238-245.

Горюнова В.М. (2016). Городок на Ловати X-XII вв. (К проблеме становления города северной Руси). Труды ИИМК РАН, t. 47. Санкт-Петербург: Дмитрий Буланин.

Горюнова В.М., Плохов А.В. (2011). Контакты населения Приильменья и Поволховья с народами Балтики в IX-X вв. по керамическим материалам. Археологические вести, 17, 259-280.

Григорьева Н.В. (2020). Древнейшая Ладожская крепость: хронология и стратиграфия (по итогам раскопок у Раскатной башни). Археологические вести, 30, 134-152.

Дубов И.В. (1982). Северо-Восточная Русь в эпоху раннего средневековья: историко-археологические очерки. Ленинград: Издательство Ленинградского государственного университета.

Жуковский М.О. (2017). Раннесредневековые наборы весовых гирек Восточной Европы. W: А.С. Щавелев (red.), Древнейшие государства Восточной Европы, 2015. Экономические системы Евразии в ранее средневековье (144-246). Москва: Университет Дмитрия Пожарского.

Жуковский М.О. (2018a). Весы для малых взвешиваний из Гнездова. Вестник Московского университета, 4, Серия 8: История, 113-129.

Жуковский М.О. (2018b). Средневековые весовые гирьки с подражаниями арабским надписям. Поволжская археология, 4, 117-136.

Жуковский М.О. (2019). Некоторые аспекты происхождения миниатюрных равноплечных весов раннего средневековья в Северной и Восточной Европе. Исторический журнал: научные исследования, 5, 69-75.

Журавлев А.Ф. (1994). Лексикостатистическое моделирование системы славянского языкового родства. Москва: Индрик.

Зализняк А.А. (1993). К изучению языка берестяных грамот. W: В.Л. Янин, A.A. Зализняк (red.), Новгородские грамоты на бересте. Из раскопок 1984-1989 гг. (191-321). Москва: Наука.

Зализняк А.А. (1995). Древненовгородский диалект. Москва: Языки русской культуры.

Зализняк А.А. (2004). Древненовгородский диалект, 2-е издание. Москва: Языки славянской культуры.

Измайлов И.Л. (1991). К вопросу о булгаро-скандинавских контактах. W: П.Н. Старостин, А.Х. Халиков, Ф.Ш. Хузин (red.), Биляр – столица домонгольской Булгарии (130-138). Казань: Институт языка, литературы и истории Казанского филиала РАН.

Каменецкая Е.В. (1998). Керамика Гнездова как показатель торговых и этнических контактов. W: Т.А. Пушкина (red.), Историческая aрхеология. Традиции и перспективы. К 80-летию со дня рождения Д. А. Авдусина (124-134). Москва: Памятники исторической мысли.

Каинов С.Ю., Нефедов В.С., Пушкина Т.А. (red.). (2018). Гнездовский археологический комплекс. Материалы и исследования, t. 1. Труды Государственного исторического музея, t. 210. Москва: Издательство Государственного исторического музея.

Кирпичников А.Н. (2002). Великий Волжский путь и евразийские торговые связи в эпоху раннего средневековья. W: А.Н. Кирпичников (red.), Ладога и ее соседи в эпоху средневековья (34-58). Санкт-Петербург: ИИМК РАН.

Кирпичников А.Н. (2003). Ладога на международных торговых путях эпохи раннего средневековья. Новые археологические подтверждения. W: В.В. Хоменко (red.), Великий Волжский путь: Материалы второго этапа Международной научно-практической конференции «Великий Волжский путь», t. 2 (80-88). Казань: Институт истории Академии наук Республики Татарстан.

Кирпичников А.Н. (2006). Великий Волжский путь и международная торговля и этнокультурная интеграция в эпоху раннего средневековья. W: А.П. Деревянко, В.И. Молодин (red.), Современные проблемы археологии России: материалы Всероссийского археологического съезда, (23-28 октября 2006 г., Новосибирск) (34-39). Новосибирск: Издательство Института археологии и этнографии СО РАН.

Кирпичников А.Н. (2007). Новые материалы о международных торговых связях средневековой Ладоги с Балтийским регионом и странами Востока: (по данным раскопок 2002 г.). W: Е.Н. Носов (red.), Северная Русь и народы Балтики. Труды ИИМК PAH, t. 24 (195-220). Санкт-Петербург: Дмитрий Буланин.

Кирпичников А.Н. (2012). Раскопки в Старой Ладоге в 2008 г. W: А.Н. Кирпичников, С.В. Белецкий, В.А. Лапшин (red.), Ладога и Ладожская земля в эпоху Средневековья, t. 3 (37-58). Санкт-Петербург: ИИМК РАН.

Ковалев Р.К. (2002). Новгородские деревянные бирки: общие наблюдения. Российская археология, 1, 38-50.

Ковалев Р.К. (2003a). Деревянные долговые бирки-сорочки XI-XII вв. из новгородской коллекции. Новгородский исторический сборник, 9(19), 28-35.

Ковалев Р.К. (2003b). Бирки-сорочки: упаковка меховых шкурок в средневековом Новгороде. Новгородский исторический сборник, 9(19), 36-56.

Ковалевский В.Н. (1998). Еще раз о ножах с волютообразным навершием. Вопросы истории славян. Археология. Этнография, 12, 9-20.

Колосницын П.П. (2013). Результаты статистического исследования средневековых деревянных бирок из Старой Руссы. Вестник Новгородского государственного университета, 12(73), 93-97.

Колосницын П.П. (2016). Деревянные кредитные бирки-жеребьи в средневековых письменных источниках. Новгородский исторический сборник, 16(26), 59-67.

Королькова Л.В. (1994). Вопросы интерпретации ножей с волютообразным навершием. Тверской археологический сборник, 1, 234-238.

Крысько В.Б. (1998). Древний новгородско-псковский диалект на общеславянском фоне. Вопросы языкознания, 3, 74-93.

Кузьмин С.Л. (2000). Стратиграфия и некоторые проблемы истории Староладожского поселения VIII-X вв. Stratum Plus, 5, 50-69.

Кузьмин С.Л. (2008). Ладога в эпоху раннего средневековья (середина VIII - начало XII в.). W: Е.Р. Михайлова (red.), Исследование археологических памятников эпохи средневековья (69-94). Санкт-Петербург: Нестор-История.

Кузьмин С.Л., Петров Н.И. (1990). “Большие дома” Северо-Западной Руси VIII-XI вв. W: В.Л. Янин (red.), Новгород и Новгородская земля: история и археология, t.3 (61-63). Новгород: Новгородский государственный объединенный музей-заповедник.

Кутер М.И., Кузнецов А.В. (2009). Значение бирок в исследовании исторического развития бухгалтерского учета. Вестник Самарского государственного университета путей сообщения, 2(5), 48-53.

Кутер М.И., Кузнецов А.В. (2010). Европейская история бирок: взгляд с позиций современной теории бухгалтерского учета. Сибирская финансовая школа, 78(1), 77-81.

Лебедев Г.С. (1985). Эпоха викингов в Северной Европе. Историко-археологические очерки. Ленинград: Издательство Ленинградского государственного университета.

Минасян Р.С. (1978). Железные ножи с волютообразным навершием. W: Л.С. Клейн (red.), Проблемы археологии, t. 2 (148-152). Ленинград: Издательство Ленинградского государственного университета.

Мисько Ю.В, Пивоваров С.В. (2010). Находки ножей с волютообразными навершиями в Верхнем Попрутье и Среднем Поднестровье. Stratum Plus, 5, 1-7.

Мурашева В.В. (2008). Супрутский клад. Из раскопок 1969 г. Труды Государственного исторического музея, t. 175. Москва: Издательство Государственного исторического музея.

Мусин А.Е. (2002). Христианизация Новгородской земли в IX-XIV вв. Погребальный обряд и христианские древности. Труды ИИМК РАН, t. 5. Санкт-Петербург: Петербургское востоковедение.

Мусин А.Е. (2018). Corpus fratrum или «союз архонтов»? Историко-археологический комментарий к моделям власти в Восточной Европе конца XI века. Stratum Plus, 5, 183-296.

Николаев С.Л. (1994). Раннее диалектное членение и внешние связи восточнославянских диалектов. Вопросы языкознания, 3, 23-49.

Носов Е.Н. (1990). Новгородское (Рюриково) Городище. Ленинград: Наука.

Носов Е.Н., Горюнова В.М., Плохов А.В. (2005). Городище под Новгородом и поселения Северного Приильменья: новые материалы и исследования. Труды ИИМК РАН, t. 18. Санкт-Петербург: Дмитрий Буланин.

Носов Е.Н., Плохов А.В., Хвощинская Н.В. (2017). Рюриково Городище. Новые этапы исследований. Труды ИИМК РАН, t. 49. Санкт-Петербург: Дмитрий Буланин.

Носов Е.Н., Платонова Н.И., Белецкий С.В., Кирпичников А.Н., Курбатов А.В., Лапшин В.А., Миляев П.А., Санкина С.Л. (2018). Новое в археологии Старой Ладоги: материалы и исследования. Труды ИИМК РАН, t. 53. Санкт-Петербург: ИИМК РАН.

Носов Е.Н., Хвощинская Н.В. (2019). Хлебные печи Рюрикова городища. Записки Института истории материальной культуры РАН, 20, 121-131.

Петренко В.И. (1985). Раскоп на Варяжской улице (постройки и планировка). W: В.В. Седов (red.), Средневековая Ладога. Новые археологические открытия и исcледования (81-116). Ленинград: Наука.

Петровский Н.М. (1922). О новгородских «словенах». По поводу книги: A.A. Шахматов. Древнейшие судьбы русского племени. Пг., 1919, Известия Отделения русского языка и словесности Российской академии наук, r. 1920 (XXV), 356-389.

Пиотровский М.Б., Короткевич Б.С. (red.) (2003). Старая Ладога древняя столица Руси: Каталог выставки. 1250 лет. Санкт-Петербург: Издательство Государственного Эрмитажа.

Пушкина Т.А. (2018). Ножи редкой формы из Гнездова. W: В.К. Сингх (red.), Нескончаемое лето. Сборник статей в честь Е.А. Рыбиной (189-192). Москва-Великий Новгород-Санкт-Петербург: Новгородский государственный объединенный музей-заповедник.

Рабинович Р. (2005). Ножи с волютообразными рукоятками на территории Молдавии и их культурно-исторический контекст. Revista Arheologică. Serie Nouă, 1:2, 351-359.

Равдоникас В.И. (1950). Старая Ладога: из итогов ар¬хеологических исследований 1938-1947 гг. Часть 2. Советская археология, 12, 7-40.

Рябинин Е.А. (1985). Новые открытия в Старой Ладоге (итоги раскопок на Земляномгородище 1973-75 гг.). W: В.В. Седов (red.), Средневековая Ладога. Новые археологические открытия исследования (28-76). Ленинград: Наука.

Рябинин Е.А. (2002). Новые данные о «больших домах» Старой Ладоги. W: Е.Н. Носов, Г.И. Смирнова (red.), Старая Ладога и проблемы археологии Северной Руси: Сборник статей памяти О.И. Давидан (15-29). Санкт-Петербург: Издательство Государственного Эрмитажа.

Седов В.В. (1994). Восточнославянская этноязыковая общность. Вопросы языкознания, 4, 3-16.

Седов В.В. (1995). Славяне в раннем средневековье. Москва: Общество «Фонд археологии».

Седов В.В. (2002). Славяне: историко-археологическое исследование. Москва: Языки славянской культуры.

Сениченкова Т.Б., Урюпов С.О. (2017). Горшок знахаря из «большой постройки» Старой Ладоги. W: Н.И. Платонова (red.), Élite ou Égalité… Северная Русь и культурные трансформации в Европе VII-XII вв. Санкт-Петербург: Бранко.

Смирнов А.П. (1951). Волжские булгары. Труды Государственного исторического музея, t. 19. Москва: S.n.

Смирнов А.П. (red.). (1963). Ярославское Поволжье X-XI вв. По материалам Тимеревского, Михайловского и Петровского могильников. Москва: Советская Россия.

Смірнов П. (1928). Волзький шлях і стародавні руси (нариси з руської історії VI-IX вв.). Збірник Історично-Філологічного Відділу, nr 75. Київ: Друкарня Української Академії наук.

Тихомирова А.А. (2010). Деревянные бирки на поселениях Верхнего Поволховья X-XV вв. W: А.Е. Мусин, Н.В. Хвощинская (red.), Диалог культур и народов средневековой Европы: к 60-летию со дня рождения Е.Н. Носова (46-52). Санкт-Петербург: Дмитрий Буланин.

Точилова Н.Н., Слапиня А.А. (2020). Находка с Земляного городища Старой Ладоги в контексте распространения скандинавского искусства на славянских территориях. Древняя Русь: вопросы медиевистики, 1(79), 110-121.

Фараджева Н.Н. (2010). Постройки Людина конца средневекового Новгорода: по материалам Троицких I-XI раскопов: диссертация кандидата исторических наук, рукопись. Москва: Институт Aрхеологии РАН.

Фомин А.В. (1992). Топография восточноевропейских кладов с дирхемами конца IX - начала X в. W: В.Т. Пашуто, А.П. Новосельцев (red.), Образование Древнерусского государства. Спорные проблемы. Тезисы докладов. Чтения памяти члена-корреспондента АН СССР (78-79). Москва: Институт российской истории РАН.

Фомин В.В. (2005). Варяги и варяжская Русь: К итогам дискуссии по варяжскому вопросу. Москва: Русская панорама.

Хабургаев Г.А. (1979). Этнонимия «Повести временных лет» в связи с задачами реконструкции восточнославянского глоттогенеза. Москва: Издательство Московского государственного университета.

Халиков А.Х. (red.). (1992). Путь из Булгара в Киев. Материалы научной конференции, 26-27 февраля 1991 г. Казань: Институт языка, литературы и истории Казанского филиала РАН.

Шерман Х. (2012). Старая Ладога и теория эмпориев. W: А.А. Селин (red.), Староладожский сборник, t. 9 (36-59). Санкт-Петербург-Старая Ладога: Староладожский историко-архитектурный и археологический музей-заповедник.

Янин В.Л., Алешковский М.X. (1971). Происхождение Новгорода (к постановке проблемы). История СССР, 2, 32-61.

Pobrania

Opublikowane

2022-12-16

Jak cytować

Musin, A., & Stanisławski, B. (2022). Ośrodki węzłowe i kontakty transbałtyckie pomiędzy społecznościami północno-zachodniej Rusi i ziem polskich w X stuleciu. Przegląd Archeologiczny, 70. https://doi.org/10.23858/PA70.2022.2708

Numer

Dział

Artykuły
Share |