Grób z Kazimierzy Wielkiej, stan. 3 w świetle analizy chronometrycznej kultury pucharów dzwonowatych na Wyżynie Małopolskiej
DOI:
https://doi.org/10.23858/PA72.2024.3504Słowa kluczowe:
Bell Beakers culture, grave, Małopolska Upland,, chronometry, carbon (δ13C), nitrogen (δ15N) and strontium (87Sr/86Sr) isotopesAbstrakt
In the area of the Małopolska Upland there are known eleven sites with graves of the Bell Beaker culture. A new single grave of this culture was discovered in 2019, at Site 3 in Kazimierza Wielka. The grave inventory consisted of three vessels. The remains of a male aged 40-50 years were discovered in this feature. Analysis of stable carbon and nitrogen isotopes in the bones of this individual indicate a terrestrial diet based on C3 plants supplemented with animal protein. Signatures of strontium isotopes suggest that the man may have spent his childhood in the area of the Pińczów Hummock. The date 3885±35 BP was obtained from the bones of this person (Poz-134513), which can be calibrated with a probability of 60.8% to the years 2456-2340 BC . The conducted modelling of the obtained AMS dates from Bell Beaker culture graves allows us to establish a range of the presence of this culture in the Małopolska Upland for the years 2400/2350-2200 BC.
Pobrania
Bibliografia
Ambros S.H., Norr L. (1993). Experimental evidence for the relationship of the carbon isotope ratios of whole diet and dietary protein to those of bone collagen and carbonate. W: J.B. Lambert, G. Grupe (red.), Prehistoric human bone: Archaeology at the Molecular Level (1-37). Berlin, Heidenberg, New York: Springer. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-662-02894-0_1
Bełka Z., Szczepanek A., Jarosz P., Dopieralska J., Walczak A. (2022). Mobilność ludności kultury ceramiki sznurowej w południowo-wschodniej Polsce w świetle badań izotopów strontu (87Sr/86Sr) biogenicznych fosforanów. W: A. Szczepanek, P. Jarosz, J. Libera, P. Włodarczak (red.), Społeczności schyłkowego eneolitu w południowo-wschodniej Polsce w świetle badań archeologicznych i analiz interdyscyplinarnych (283-301). Pękowice-Kraków: Wydawnictwo Profil-Archeo.
Bronk Ramsey C. (2017). Methods for Summarizing Radiocarbon Datasets. Radiocarbon, 59(2), 1809-1833. DOI: https://doi.org/10.1017/RDC.2017.108
Budziszewski J., Włodarczak P. (2010). Kultura pucharów dzwonowatych na Wyżynie Małopolskiej. Z udziałem Elżbiety Haduch i Antonína Přichystala. Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Czene A. (2017). The Position of the Bell Beaker–Csepel Group at Budakalász. W: G. Kulcsár, G.V. Szab´o, V. Kiss, G. Váczi (red.), State of the Hungarian Bronze Age research. Proceedings of the conference held between 17th and 18th of December 2014 (179-199). Budapest: Institute of Archaeology, Research Centre for the Humanities, Hungarian Academy of Sciences, Institute of Archaeological Sciences, Faculty of Humanities, Eötvös Loránd University.
Dvořák P., Matĕjíčková A., Peška J., Rakovský I. (1996). Gräberfelder der Glockenbecherkultur in Mähren (Bezirk Břeclav). Katalog der Funde II. Brno-Olomouc: Dvořák.
Formicola, V., Franceschi M. (1996). Regression equations for estimating stature from long bones of early Holocene European samples. American Journal of Physical Anthropology: The Official Publication of the American Association of Physical Anthropologists, 100(1), 83-88. DOI: https://doi.org/10.1002/(SICI)1096-8644(199605)100:1<83::AID-AJPA8>3.3.CO;2-0
Furmanek M., Hałuszko A., Mackiewicz M., Myślecki B. (2015). New data for research on the Bell Beaker Culture. W: H. Meller, H. Wolfgang Arz, R. Jung, R. Risch (red.), 2200 BC – Ein Klimasturz als Ursache für den Zerfall der Alten Welt? 2200 BC – A climatic breakdown as a cause for the collapse of the old world?. Tagungen des Landesmuseums für Vorgeschichte Halle 12/II (523-536). Halle: Landesamt für Denkmalpflege und Archäologie Sachsen-Anhalt, Landesmuseum für Vorgeschichte.
Goslar T., Jankowski M., Kośko A., Lityńska-Zając M., Włodarczak P., Żurkiewicz D. (2017). Builders and users of ritual centres, Yampil Barrow Complex: studies of diet based on stable carbon and nitrogen isotope composition. Baltic-Pontic Studies, 22, 91-125. DOI: https://doi.org/10.1515/bps-2017-0023
Górski J., Jarosz P., Tunia K., Wilk S., Włodarczak P. (2013). New evidence on the absolute chronology of early Mierzanowice culture in south-eastern Poland. W: M. Bartelheim, J. Peška, J. Turek (red.), From Copper to Bronze. Cultural and Social Transformations at the Turn of the 3rd/2nd Millennia B.C. in Central Europe. Gewidmet PhDr. Václav Moucha, CSc. anlässlich seines 80. Geburtstages. Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mitteleuropas, 74 (105-118). Langenweissbach: Beier & Beran.
Hachulska-Ledwos R. (1967). Materiały kultury ceramiki sznurowej odkryte koło Kopca Wandy (Kraków-Nowa Huta). Materiały Archeologiczne, 8, 89-103.
Jarosz P., Mazurek M., Okoński J., Szczepanek A. (2013). The Bell Beaker influence in the Early Bronze Age on the basis of latest discoveries in Rozbórz, in the south-eastern Poland. W: M. Pilar Prieto Martínez, L. Salanova (red.), Current researches on Bell Beakers. Proceedings of the 15th International Bell Beaker Conference: From Atlantic to Ural. 5th – 9th May 2011, Poio (Pontevedra, Galicia, Spain) (111-116). Santiago de Compostela: Copynino.
Jarosz P., Szczepanek A. (2019). Grób kultury mierzanowickiej z Jakuszowic na Płaskowyżu Proszowickim. W: M. Szmyt, P. Chachlikowski, J. Czebreszuk, M. Ignaczak, P. Makarowicz (red.), VIR BIMARIS. Od kujawskiego matecznika do stepów nadczarnomorskich. Studia z dziejów międzymorza bałtycko-pontyjskiego ofiarowane Profesorowi Aleksandrowi Kośko. Archaeologia Bimaris – Dyskusje 7 (281-293). Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu Poznańskiego.
Jarosz P., Szczepanek A., Haduch E. (2020). New evidences to understand the Bell Beaker culture in the Małopolska Upland. W: A. Kozubová, E. Makarová, M. Neumann (red.), Ultra velum temporis Scientia antiquitatis est tamquam alter idem. Venované Jozefovi Bátorovi k 70. Narodeninám. Slovenska Archaeologia, Supplementum, 1 (285-294). Nitra. DOI: https://doi.org/10.31577/slovarch.2020.suppl.1.23
Jarosz P., Włodarczak P. (2007). Chronologia bezwzględna kultury ceramiki sznurowej w Polsce południowo-wschodniej oraz na Ukrainie. Przegląd Archeologiczny, 55, 71-108.
Jarosz P., Włodarczak P. (2022). Chronologia radiowęglowa kultury ceramiki sznurowej w Małopolsce. W: A. Szczepanek, P. Jarosz, J. Libera, P. Włodarczak (red.), Społeczności schyłkowego eneolitu w południowo-wschodniej Polsce w świetle badań archeologicznych i analiz interdyscyplinarnych (9-43). Pękowice-Kraków: Wydawnictwo Profil-Archeo.
Kadrow S. (2001). U progu nowej epoki. Gospodarka i społeczeństwo wczesnego okresu epoki brązu w Europie Środkowej. Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Kadrow S., Machnik J. (1997). Kultura mierzanowicka. Chronologia, taksonomia i rozwój przestrzenny. Prace Komisji Archeologicznej 29. Kraków: Polska Akademia Nauk, Oddział w Krakowie.
Kamieńska J., Kulczycka A. (1963). Przyczynek do znajomości kultury pucharów dzwonowatych w Polsce. W: S. Nosek (red.), Studia i Materiały do badań nad neolitem Małopolski (= Prace Komisji Archeologicznej PAN — Oddział w Krakowie 4) (373-395). Wrocław: Polska Akademia Nauk.
Linderholm A., Kılınç G.M., Szczepanek A., Włodarczak P., Jarosz P., Belka Z., Dopieralska J., Werens K., Górski J., Mazurek M., Hozer M., Rybicka M., Ostrowski M., Bagińska J., Koman W., Rodríguez-Varela R., Storå J., Götherström A., Krzewińska M. (2020). Corded Ware cultural complexity uncovered using genomic and isotopic analysis from south-eastern Poland. Scientific Reports 10:6885: 10.1038/s41598-020-63138-w DOI: https://doi.org/10.1038/s41598-020-63138-w
Mariotti A., Pierre D., Vedy J.C., Bruckert S., Guillemot J. (1980). The abundance of natural nitrogen 15 in the organic matter of soils along an altitudinal gradient (Chablais, Haute Savoie, France). Catena, 7(1), 293-300. DOI: https://doi.org/10.1016/S0341-8162(80)80020-8
Machnik J. (1979). Plemiona kultury pucharów dzwonowatych. W: W. Hensel, T. Wiślański (red.), Prahistoria Ziem Polskich II. Neolit (413-419). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Polska Akademia Nauk.
Makarowicz P. (2003). Northern and Southern Bell Beakers in Poland. W: J. Czebreszuk, M. Szmyt (red.), The Northeast Frontier of Bell Beakers. Proceedings of the symposium held at the Adam Mickiewicz University, Poznań (Poland), May 26-29 2002. British Archaeological Report International Series 1155 (137-154). Oxford: BAR.
Merkl M. (2016). Corded Ware, Bell Beakers and the Earliest Bronze Age in the Hegau and the Western Lake Constance Region. Musaica Archaeologica, 1/2016, 59-80.
Millard A. (2014). Conventions for reporting radiocarbon determinations. Radiocarbon, 56/2, 555-559. DOI: https://doi.org/10.2458/56.17455
Łęczycki S. (1983). Zespół obiektów kultury Chłopice-Véselé z Kietrza, woj. Opole, stan. D. Sprawozdania Archeologiczne, 34, 67-76.
Olalde I., Brace S., Allentoft M.E., Armit I., Kristiansen K., Booth T., Rohland N., Mallick S., Szécsényi-Nagy A., Mittnik A., Altena E., Lipson M., Lazaridis I., Harper T.K., Patterson N., Broomandkhoshbacht N., Diekmann Y., Faltyskova Z., Fernandes D., Ferry M., Harney E., de Knijff P., Michel M., Oppenheimer J., Stewardson K., Barclay A., Alt K.W., Liesau C., Ríos P., Blasco C., Miguel J.V., García R.M., Fernández A.A., Bánffy E., Bernabò-Brea M., Billoin D., Bonsall C., Bonsall L., Allen T., Büster L., Carver S., Navarro L.C., Craig O.E., Cook G.T., Cunliffe B., Denaire A., Dinwiddy K.E., Dodwell N., Ernée M., Evans C., Kuchařík M., Farré J.F., Fowler C., Gazenbeek M., Pena R.G., Haber-Uriarte M., Haduch E., Hey G., Jowett N., Knowles T., Massy K., Pfrengle S., Lefranc P., Lemercier O., Lefebvre A., Martínez C.H., Olmo V.G., Ramírez A.B., Maurandi J.L., Majó T., McKinley J.I., McSweeney K., Mende B.G., Modi A., Kulcsár G., Kiss V., Czene A., Patay R., Endrődi A., Köhler K., Hajdu T., Szeniczey T., Dani J., Bernert Z., Hoole M., Cheronet O., Keating D., Velemínský P., Dobeš M., Candilio F., Brown F., Fernández R.F., Herrero-Corral A.-M., Tusa S., Carnieri E., Lentini L., Valenti A., Zanini A., Waddington C., Delibes G., Guerra-Doce E., Neil B., Brittain M., Luke M., Mortimer R., Desideri J., Besse M., Brücken G., Furmanek M., Hałuszko A., Mackiewicz M., Rapiński A., Leach S., Soriano I., Lillios K.T., Cardoso J.L., Pearson M.P., Włodarczak P., Price T.D., Prieto P., Rey P.-J., Risch R., Rojo Guerra M.A., Schmitt A., Serralongue J., Silva A.M., Smrčka V., Vergnaud L., Zilhão J., Caramelli D., Higham T., Thomas M.G., Kennett D.J., Fokkens H., Heyd V., Sheridan A., Sjögren K.-G., Stockhammer P.W., Krause J., Pinhasi R., Haak W., Barnes I., Lalueza-Fox C., Reich D. (2018). The Beaker phenomenon and the genomic transformation of northwest Europe. Nature, 555, 190-196. DOI: https://doi.org/10.1038/nature25738
Patay R. (2013). Bell Beaker cemetery and settlement at Szigetszentmikl´os: first results. W: V. Heyd, G. Kulcsár, V. Szeverényi (red.), Transitions to the Bronze Age. Interregional interaction and socio-cultural change in the third millennium BC Carpathian Basin and neighbouring regions (287-317). Budapest: Archaeolingua.
Peška J. (2013). Two new burial sites of Bell Beaker Culture with an exceptional finds from 6 Eastern Moravia/Czech Republic. W: M. Pilar Prieto Martínez, L. Salanova (red.), Current researches on Bell Beakers. Proceedings of the 15th International Bell Beaker Conference: From Atlantic to Ural. 5th – 9th May 2011, Poio (Pontevedra, Galicia, Spain) (61-72). Santiago de Compostela: Copynino.
Reimer P.J., Austin W.E.N., Bard E., Bayliss A., Blackwell P.G., Bronk-Ramsey C., Butzin M., Cheng H., Edwards R.L., Friedrich N., Grootes P. M., Guilderson T.P., Hajdas I., Heaton T.J., Hogg A.G., Hughen K.A., Kromer B., Manning S.V., Muscheler R., Palmer J.G., Pearson Ch., van der Plicht J., Reimer R.W., Richards D.A., Scott E.M., Southon J.R., Turney Ch.S.M., Wacker L., Adolphi F., Büntgen U., Capano M., Fahrni S.M., Fogtmann-Schulz A., Friedrich R., Köhler P., Kudsk S., Miyake F., Olsen J., Reinig F., Sakamoto M., Sookdeo A., Talamo S. (2020). The IntCal20 Northern Hemisphere Radiocarbon Age Calibration Curve (0–55 cal kBP). Radiocarbon, 62(4), 725-757. DOI: https://doi.org/10.1017/RDC.2020.41
Reményi L., Endrődi A. (2016). The Chronological Status of the Early Bronze Age Settlement of the Bell Beaker-Csepel Group in Albertfalva. W: A. Endrődi, L. Reményi (red.), A Bell Beaker settlement in Albertfalva, Hungary (2470–1950 BC) (221-224). Budapest: Budapest History Museum and Kódex Könyvgyártó Ltd.
Rudnicki M., Włodarczak P. (2010). Graves of the Bell Beaker Culture at Pełczyska, Site 6, Pińczów district / Groby kultury pucharów dzwonowatych ze stanowiska 6 w Pełczyskach, pow. pińczowski. Sprawozdania Archeologiczne, 62, 353-372.
Sjögren K-G., Olalde I., Carver S., Allentoft M.E., Knowles T., Kroonen G., et al. (2020). Kinship and social organization in Copper Age Europe. A cross-disciplinary analysis of archaeology, DNA, isotopes, and anthropology from two Bell Beaker cemeteries. PLoS ONE 15(11): e0241278. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0241278 DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0241278
Staniuk R. (2021). Early and Middle Bronze age chronology of the Carpathian Basin Revisited: questions answered or persistent challenges? Radiocarbon, 63(5), 1525-1546. DOI: https://doi.org/10.1017/RDC.2021.83
Stockhammer P.W., Massy K., Knipper C., Friedrich R., Kromer B., Lindauer S., et al. (2015). Rewriting the Central European Early Bronze Age Chronology: Evidence from Large-Scale Radiocarbon Dating. PLoS ONE 10(10): e0139705. doi:10.1371/journal.pone.0139705 DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0139705
Strahm C. (1995). Einleitung: Aufgabenstellung, Ziele, Vorgehen, Deinition des Glockerbechers, kategorien der Zuordung, regionale Gliederung. W: C. Strahm (red.), Das Glockenbecher-Phänomen. Ein Seminar. Freiburger Archäologische Studien 2 (7-14). Freiburg: Institut für Ur- und Frühgeschichte der Univ. Freiburg.
Strzyż M. (2021). Płaskowyż Proszowicki. W: A. Richling, J. Solon, A. Maciasa, J. Balon, J. Borzyszkowski, M. Kistowski (red.), Regionalna geografia fizyczna Polski (407-409). Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe.
Szczepanek A., Belka Z., Jarosz P., Pospieszny Ł., Dopieralska J., Frei K.M., Rauba-Bukowska A., Werens K., Górski J., Hozer M., Mazurek M., Włodarczak P. (2018). Understanding Final Neolithic communities in south-eastern Poland: New insights on diet and mobility from isotopic data. PLoS ONE 13(12): e0207748. DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0207748
White T.D., Folkens P.A. (2005). The human bone manual. Amsterdam. Boston: Elsevier.
Włodarczak P. (2006). Kultura ceramiki sznurowej na Wyżynie Małopolskiej. Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Włodarczak P. (2017a). Battle-axes and beakers. The Final Eneolithic societies. W: P. Włodarczak (red.), The Past Societies 2, 5500–2000 BC (275-336). Warszawa: Polish Academia of Sciences.
Włodarczak P. (2017b). Towards the Bronze Age in south-eastern Poland (2300-2000 BC). W: P. Włodarczak (red.), The Past Societies 2, 5500–2000 BC (275-336). Warszawa: Polish Academia of Sciences.
Włodarczak P., Kowalewska-Marszałek H. (1998). Datowanie bezwzględne zespołu kultury pucharów dzwonowatych z Sandomierza. Sprawozdania Archeologiczne, 50, 55-82.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Przegląd Archeologiczny
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe.
