Fragment naczynia szklanego z napisem znaleziony w Odercy (Bułgaria)

Maria Dekówna; Urszula Dymaczewska

Opublikowane: 2014-01-01

Tom 59 Nr 1-2 (2014)

Fragment naczynia szklanego z napisem znaleziony w Odercy (Bułgaria)

Maria Dekówna , Urszula Dymaczewska

Abstrakt

Na terenie twierdzy bizantyńskiej w Odercy (północno-wschodnia Bułgaria), w zespole z IV/V w., znaleziono fragment górnej części naczynia z przezroczystego oliwkowatego szkła, zdobiony szeregiem pasm z nieprzezroczystego (opakowego?) szkła barwy czerwonobrunatnej. Przestrzeń między dwiema grupami pasm wypełniają 2 rzędy liter alfabetu greckiego namalowane farbą, która obecnie ma biały kolor. Ścianka naczynia (osnowa) i ornament zostały wykonane ze szkła typu chemicznego Na2O CaO Al2O3 ·SiO2. Szkło osnowy było barwione tlenkami żelaza (Fe2O3) i tytanu (TiO2), a szkło ornamentu – tlenkami żelaza (Fe2O3), manganu (MnO) i miedzi (CuO). Wyniki analizy porównawczej sum i proporcji głównych składników szkłotwórczych oraz ilościowych zawartości różnych składników występujących zarówno w szkle naczynia z Odercy, jak i w szkle przedmiotów znalezionych na innych obszarach, zdają się wskazywać, że to pierwsze zostało wytopione w jakimś ośrodku na terenie Europy południowej lub na pozaeuropejskich obszarach nadśródziemnomorskich (w późnym okresie rzymskim lub w okresie wczesnobizantyńskim).

Tłumacz: Iwona Zych

Słowa kluczowe:

Bułgaria, Odercy, okres późnoantyczny/wczesnobizantyński, naczynie szklane z napisem greckim

Inne teksty tego samego autora

Hanna Kowalewska-Marszałek, Halina Królik, Maria Dekówna, Katarzyna Kerneder-Gubała, Dagmara H. Werra, Jacek Kabaciński, Małgorzata Winiarska-Kabacińska, Iwona Sobkowiak-Tabaka, Wojciech Borkowski, Elżbieta Ciepielewska, Dominik Płaza, Dr hab. Zofia Antonina Sulgostowska, prof. IAE PAN (13.06.1944–12.02.2023) , Archeologia Polski: Tom 68 (2023)
Maria Dekówna, Reflections on the beginnings of ancient Russian glassmaking , Archeologia Polski: Tom 68 (2023)
Maria Dekówna, Dr Eleonora Tabaczyńska (5.08.1931–15.06.2015) , Archeologia Polski: Tom 61 (2016)
Maria Dekówna, Beata Kita, Wprowadzenie , Archeologia Polski: Tom 61 (2016)
Maria Dekówna, Prof. dr hab. Janusz Durko (23.02.1915 – 5.09.2017) , Archeologia Polski: Tom 63 (2018)
Maria Dekówna, Prof. dr inż. Włodzimierz Świetlik (18.10.1922 – 27.07.2016) , Archeologia Polski: Tom 61 (2016)
Maria Dekówna, Od Redaktora , Archeologia Polski: Tom 68 (2023)
Andrzej Buko, Maria Dekówna, Stanisław Tabaczyński, Członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk – piętnaście lat później , Archeologia Polski: Tom 60 Nr 1-2 (2015)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Dekówna, M., & Dymaczewska, U. (2014). Fragment naczynia szklanego z napisem znaleziony w Odercy (Bułgaria). Archeologia Polski, 59(1-2), 231–269. Pobrano z https://journals.iaepan.pl/apol/article/view/460

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Bezborodov M. A. 1956. Steklodelie v drevnej Rusi, Minsk
Brill R. H. 1991. Scientific investigations of some glasses from Sedeinga, „Journal of Glass Studies”, t. 33, Corning-New York, s. 11–28
Brill R. H. 1999. Chemical analyses of early glasses, t. 1, Catalogue of samples, Corning–New York
Brill R. H. 1999. Chemical analyses of early glasses, t. 2, Tables of analyses, Corning–New York
Brill R. H., Stapleton C. P. 2012. Chemical analyses of early glasses, t. 3, The years 2000–2011, Reports and essays, Corning–New York
Canav Özgümüş Ü. 2009. Late Roman/early Byzantine glass from the Marmaray Rescue Excavations at Sirkeci, Istanbul, [w:] Late Antique/early Byzantine glass in the eastern Mediterranean, E. Lafti red., Izmir, s. 17–24
Davidson G. R. 1952. The minor objects, [w:] Corinth, t. XII, Princeton, New Jersey
Davidson Weinberg G. 1963. A parallel to the Highdown Hill glass, „Journal of Glass Studies”, t. 5, Corning-New York, s. 24–28
Degryse P., Schneider J. 2008. Pliny the Elder and Sr-Nd isotopes: tracing the provenance of raw materials for Roman glass production, „Journal of Archaeological Science”, 35, s. 1993–2000
Dekówna M. 1962. Naczynia szklane pochodzenia obcego na ziemiach polskich we wczesnym średniowieczu (X w.–połowa XIII w.), „Slavia Antiqua”, t. 9, Warszawa-Poznań, s. 219–254
Dekówna M. 1975. Wyroby szklane z grodziska w Styrmen (Bułgaria), „Slavia Antiqua”, t. 22, Warszawa-Poznań, s. 177–277
Dekówna M. 1980. Szkło w Europie wczesnośredniowiecznej, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk
Dekówna M. 1985. Recherches sur la technique d’ exécution des objets en verre du haut Moyen Âge, Annales du 9e Congrès de l’Association Internationale pour l’Histoire du Verre, Liège, s. 157–179
Dekówna M. 1990. Untersuchungen an Glasfunden aus Haithabu, Berichte über die Ausgrabungen in Haithabu, 27, Neumünster, s. 9–63
Dekówna M. 1996. Szkło okienne z fortu rzymskiego w Gelligaer w południowej Walii, Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia 26, Archeologia szkła 9, Toruń, s. 7–68
Dekówna M. [2006] 2007. Physico-chemical analyses of glassmaking waste from Intercisa (Hungary), „Archeologia”, 57, s. 51–70
Dekówna M., Purowski T. 2012. Znaleziska związane ze szklarstwem oraz okazy z kwarcu ze stanowiska Janów Pomorski 1, [w:] Janów Pomorski stan. 1, Wyniki ratowniczych badań archeologicznych w latach 2007–2008, M. Bogucki, B. Jurkiewicz red., Studia nad Truso, t. I: 3, Elbląg, s. 65–260
Dekówna M., Rauhutowa J. 1969. Fragment d’une coupe orientale de verre découvert à Czersk, district Piaseczno, „Archaeologia Polona”, t. 11, s. 244–261
Dončeva-Petkova L. 2005. Odărci. Nekropoli ot XI vek, t. 2, Sofia
Dončeva-Petkova L., Ninov L., Parušev V. 1999. Odărci. Seliŝe ot P”rvoto b”lgarsko carstvo, t. 1, Sofia
Drauschke J., Greiff S. 2010. Chemical aspects of Byzantine glass from Caričin Grad/Iustiniana Prima (Serbia), [w:] Glass in Byzantium. Production, Usage, Analyses. International Workshop organised by the Byzantine Archaeology Mainz, 17th-18th of January 2008, Römisch- Germanisches Zentralmuseum, Mainz, 2010, s. 25–43Drauschke J., Greiff S. 2010. Chemical aspects of Byzantine glass from Caričin Grad/Iustiniana Prima (Serbia),[w:] Glass in Byzantium. Production, Usage, Analyses. International Workshop organised by the Byzantine Archaeology Mainz, 17th-18th of January 2008, Römisch- Germanisches Zentralmuseum, Mainz, 2010, s. 25–43
Dymaczewska U., Dymaczewski A. 1980. Résultats des fouilles archéologiques effectuées à Odărci, département de Tolboukhine (Bulgarie), au cours des années 1967, 1969–1974 et 1976–1977, „Slavia Antiqua”, t. 27, Warszawa-Poznań, s. 145–171
Filarska B. 1952. Szkła starożytne, Warszawa
Foy D., Picon M., Vichy M., Thirion-Merle V. 2003. Caractérisation des verres de la fin de l’Antiquité en Méditerranée occidentale: l’ émergence de nouveaux courants commerciaux, [w:] Échanges et commerce du verre dans le monde antique. Actes du colloque de l’Association Française pour l’Archéologie du Verre. Aix-en-Provence et Marseille 7–9 juin 2001, D. Foy, M.D. Nenna red., Montagnac, s. 41–85
Freestone I. C. 1994. Chemical analysis of ‘raw’ glass fragments, [w:] Excavations at Carthage. The British Mission, t. II, 1, The circular harbour, north side, the side and finds other than pottery, H.R. Hurst red., s. 290
Freestone I. C. 2003. Primary glass sources in the mid first millennium AD, Annales du 15e Congrès de l’Association Internationale pour l’Histoire du Verre, Nottingham, s. 111–115
Freestone I. C., Gorin-Rosen Y., Hughes M. J. 2000. Primary glass from Israel and the production of glass in Late Antiquity and the early Islamic period, [w:] La route du verre. Ateliers primaires et secondaires du second millénaire av. J.-C. au Moyen Âge, M.D. Nenna red., Lyon, s. 65–83
Freestone I. C., Ponting M., Hughes M. J. 2002. The origins of Byzantine glass from Maroni Petrera, Cyprus, „Archaeometry”, 44, 2, s. 257–272
Freestone I. C., Wolf S., Thirlwall M. 2005. The production of HIMT glass: elemental and isotopic evidence, Annales du 16e Congrès de l’Association Internationale pour l’Histoire du Verre, Nottingham, s. 153–157
Girdwoyń A. 1974. Composition chimique et certaines observations technologiques concernant les verres, [w:] A. Iciek, A. Jagodziński, J. Kolendo, J. Przeniosło, Carthage. Cirque-Colline dite de Junon – Douar Chott. Recherches archéologiques et géophysiques polonaises effectuées en 1972, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, s. 116–119
Gorin-Rosen Y., Winter T. 2010. Selected insights into Byzantine glass in the Holy Land, [w:] Glass in Byzantium. Production, Usage, Analyses. International Workshop organised by the Byzantine Archaeology Mainz, 17th-18th of January 2008, Römisch- Germanisches Zentralmuseum, Mainz, 2010, s. 165–181
Gurevič F. D., Džanpoladân R. M., Malevskaâ M. V. 1968. Vostočnoe steklo v drevnej Rusi, Leningrad
Harden D. B. [1969] 1970. Ancient glass, cz. II, Roman, „Archaeological Journal”, t. 126, s. 44–77
Harden D. B. [1971] 1972. Ancient glass, cz. III, Post-Roman, „Archaeological Journal”, t. 128, s. 78–117
Henderson J. 2013. Ancient glass. An interdisciplinary exploration, Cambridge
István B. 1974. A Kőzépkor Hajnala, Budapest
Kanyak S. 2009. Late Roman/early Byzantine window glass from the Marmaray Rescue Excavations at Sirkeci, Istanbul, [w:] Late Antique/early Byzantine glass in the eastern Mediterranean, E. Lafti red., Izmir, s. 25–47
Keller D. 2010. Byzantine glass: past, present and future – a short history of research on Byzantine glass, [w:] Glass in Byzantium. Production, Usage, Analyses. International Workshop organised by the Byzantine Archaeology Mainz, 17th-18th of January 2008, Römisch- Germanisches Zentralmuseum, Mainz, 2010, s. 1–24
Kobielus S. 1998. Wprowadzenie, [w:] Teofil Prezbiter, s. XIII–XXI
Kolendo J., Zelazowski J., Bunsch E. 2003. Teksty i pomniki. Zarys epigrafiki łacińskiej okresu Cesarstwa Rzymskiego, Warszawa
Kucharczyk R. 2014. Kilka uwag o fragmencie naczynia z Odercy, „Archeologia Polski”, t. 59, z. 1–2, s. 279–284
Kurnatowska Z. 1977. Słowiańszczyzna południowa, [w:] Kultura Europy wczesnośredniowiecznej, W. Hensel red., z. 3, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk
Kurnatowska Z., Mamzer H. 2007. Ergebnisse und Erfahrungen aus den polnischen Untersuchungen in Stărmen und Odărci, [w:] Post-Roman towns, trade and settlement in Europe and Byzantium, t. 2, Byzantium, Pliska and the Balkans, J. Henning red., Millenium-Studien zu Kultur und Geschichte des ersten Jahrtausends n.Ch., W. Brandes, A. Demandt, H. Krasser, H. Leppin, P. von Möllendorff red., t. 5/2, Berlin–New York, s. 525–542
Kwiatkowski E. 1987. Technika witraży średniowiecznych, [w:] Polskie szkło do połowy XIX w., wyd. drugie, Z. Kamieńska red., Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, s. 157–160
Leclant J. 1971. Fouilles et travaux en Egypte et au Soudan, 1969–1970, „Orientalia”, t. 40, z. 2, s. 224–266
Leclant J. 1973. Glass from the Meroitic necropolis of Sedeinga (Sudanese Nubia), „Journal of Glass Studies”, t. 15, Corning-New York, s. 52–68
Löber H. 1976. Hatte Plinius d. Ä. recht mit seinem Bericht über das Entstehen des Glases?, [w:] Festschrift für Waldemar Haberey, T.E. Haevernick, A. von Saldern red., Mainz, s. 85–88
Mamzer H., Mazur M., Nosek E. [1984]1986. Gromadne znalezisko przedmiotów żelaznych z Novae, „Archeologia”, t. 35, s. 153–163, 169, 171
Megaw A. H. S. 1959. A twelfth century scent bottle from Cyprus, „Journal of Glass Studies”, t. 1, Corning-New York, s. 59–61
Megaw A. H. S. 1968. More gilt and enameled glass from Cyprus, „Journal of Glass Studies”, t. 10, Corning-New York, s. 88–104
Michailov S., Dončeva-Petkova L., Toptanov D. 1980. Fouilles archéologiques près du village Odărci, département de Tolboukhine (Bulgarie) au cours des années 1971–1977 (partie orientale), „Slavia Antiqua”, t. 27, Warszawa-Poznań, s. 119–144
Mirti P., Casoli A., Appolonia L. (praca cytowana za D. Foy, M. Picon, M. Vichy,V. Thirion-Merle 2003, s. 77). 1993. Scientific analysis of Roman glass from Augusta Praetoria, „Archaeometry”, 35, s. 225–240
Maškova M. G., Trejster M. Û. 2014. Steklânnyj kubok so scenoj poedinka gladiatorov iz kočevničeskogo pogrebeniâ mogil’nika Lebedevka V (zapadnyj Kazahstan), „Rossijskaâ Archeologiâ”, nr 2, s. 108–119
Nowotny W. 1959. Podstawy technologii szkła, cz. I, Warszawa
Nowotny W. 1960. Podstawy technologii szkła, cz. II, Warszawa
Nowotny W. 1961. Podstawy technologii szkła, cz. III, Warszawa
Nowotny W. 1969. Szkła barwne, Warszawa
Odercy, okręg Tołbuchin, Bułgaria, Informator Archeologiczny, Badania 1970 r., 1971, Warszawa, s. 272–273
Odercy, okręg Tołbuchin, Bułgaria, Informator Archeologiczny, Badania, Rok 1971, 1972, Warszawa, s. 308–309
Odercy, okręg Tołbuchin, Bułgaria, Informator Archeologiczny, Badania, Rok 1974, 1975, Warszawa, s. 306–307
Olczak J. 1998. Produkcja szkła w rzymskim i wczesnobizantyjskim Novae w świetle źródeł archeologicznych (Mezja Dolna), Toruń
Oliver A. 1984. Early Roman faceted glass, „Journal of Glass Studies”, t. 26, Corning-New York, s. 35–58
Philippe J. 1970. Le monde byzantin dans l’histoire de la verrerie, Bologna
Picon M., Vichy M. 2003. D’Orient en Occident: l’ origine du verre à l’ époque romaine et durant le haut Moyen Âge, [w:] Échanges et commerce du verre dans le monde antique. Actes du colloquede l’Association Française pour l’Archéologie du Verre. Aix-en-Provence et Marseille 7–9 juin 2001, D. Foy, M.-D. Nenna red., Montagnac, s. 17–31
Principes de description des verres anciens depuis les temps les plus reculés jusqu’au XIIIe siècle de n.è., M. Dekówna, J. Olczak red., 2002, Warszawa–Toruń
Purowski T. 2012. Wyroby szklane w kulturze łużyckiej w międzyrzeczu Noteci i środkowej Odry. Studium archeologiczno-technologiczne, Warszawa
Rehren T., Marii F., Schibille N., Stanford L., Swan C. 2010. Glass supply and circulation in early Byzantine southern Jordan, [w:] Glass in Byzantium. Production, Usage, Analyses. International Workshop organised by the Byzantine Archaeology Mainz, 17th-18th of January 2008, Römisch- Germanisches Zentralmusem, Mainz, 2010, s. 65–81
Salamon M. 2014. Napis na fragmencie szklanego naczynia znalezionego w Odercy, „Archeologia Polski”, t. 59, z. 1–2, s. 271–278
Shortland A. J., Tite M. S. 2000. Raw materials of glass from Amarna and implications for the origins of Egyptian glass, „Archaeometry”, t. 42, 1, s. 141–151
Sorokina N. P. 1975. Antiohijskij raspisnoj sosud iz Tanaisa, „Kratkie Soobŝeniâ”, 143, s. 93–95
Sorokina N. P. 1976. Ein Glaspokal mit Iphigenies Namen aus Pantikapaion, [w:] Festschrift für Waldemar Haberey, T.E. Haevernick, A. von Saldern red., Mainz, s. 145–152
Stawiarska T. 1984. Szkła z okresu wpływów rzymskich z północnej Polski. Studium technologiczne, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź
Szamałek K. 1977. Późnorzymskie lampy gliniane z Odercy, okr. Tołbuchin (Bułgaria), „Archeologia”, t. 28, s. 125–133
Szczapowa (Ščapova, Ŝapova) J. L. 1973. Zasady interpretacji analiz składu szkła zabytkowego, „Archeologia Polski”, t. 18, z. 1, s. 15–72
Szczapowa (Ščapova, Ŝapova) J. L. 1975. Le verre byzantin du Ve–XIIe siècles, [w:] Srednjovekovno staklo na Balkanu (V–XV vek), Zbornik radova sa međunarodnog savetovanja održanog od 22. do 24. aprila 1974. u Beogradu, Beograd, s. 33–48
Szczapowa (Ščapova, Ŝapova) J. L. 1983. Očerki istorii drevnego steklodeliâ, Moskva
Turner W. E. S. 1956. Studies of ancient glass and glassmaking processes, cz. V, Raw materials and melting processes, „Journal of the Society of Glass Technology”, t. 40, s. 277T–300T
Turner W. E. S. 1957. The achievements and the limitations of the ancien glassmakers. Travaux du IVe Congrès International du Verre. Paris 2 au 7 juillet 1956, Paris, s. 468–481
Whitehouse D. 1989. Begram reconsidered, „Journal of Glass Studies”, t. 22, Corning-New York, s. 151–167 Google Scholar