Abstrakt
In the northern part of the former GDR there are many church buildings that are renovated, well taken care of but serving small number of believers. Although retaining some religious functions, they are at the same time used by actors that define themselves as not religious. Using concepts of nonreligous and postreligious as analytical terms referring to specific kinds of relations between religious and secular fields, I analyze cases of three Protestant churches, within the context of Polish-German relations in this region. I show that we should bring to a logical conclusion Talal Asad’s observation that religion is a historical category which is constantly redefined through its relationship with an equally mutable category of the secular.
Bibliografia
Asad Talal 1993, Genealogies of religion: Discipline and reasons of power in Christianity and Islam, Johns Hopkins University Press, Baltimore.
Asad Talal 2003, Formations of the secular: Christianity, Islam, modernity, Stanford University Press, Stanford.
Balogh Péter 2013, Sleeping abroad but working at home: Cross-border residential mobility between transnationalism and (re)bordering, Geografiska Annaler Series B: Human Geography, vol. 95, nr 2, s. 189–204.
Davie Grace 1994, Religion in Britain since 1945: Believing without belonging, Wiley-Blackwell, Oxford.
Davie Grace 2006, Religion in Europe in the 21 st century: the factors to take into account, European Journal of Sociology/Archives Européennes de Sociologie, vol. 47, nr 2, s. 271–296.
Dohmann Albrecht 1964, Der Wiederaufbau der Kirchen in der Deutschen Demokratischen Republik, Union Verlag, Berlin.
Engelke Matthew 2014, Christianity and the anthropology of secular humanism, Current Anthropology, vol. 55 (S10), s. 292–301.
Engelke Matthew 2015, “Good without God”. Happiness and pleasure among the humanists, HAU: Journal of Ethnographic Theory, vol. 5, nr 3, s. 69–91.
Engler Wolfgang, Hensel, Jana 2018, Wer Wir Sind. Die Erfahrung ostdeutsch zu sein, Aufbau Verlag, Berlin.
Frings Thomas, Honkomp Engelbert, Peitz Alois, Lechtape Andreas, Bönte Michael, Richters Christian, Schmitz Gisbert 2007, Gestaltete Umbrüche: Kirchen im Bistum Münster zwischen Neugestaltung und Umnutzung, Dialogverlag, Münster.
Gärtner Christel, Pollack Detlef, Wohlrab-Sahr Monika 2013, Atheismus und religiöse Indifferenz, Springer-Verlag, Wiesbaden.
Green Sarah 2017, Lines, traces and tidemarks: further reflections on forms of borders, [w:] O. Demetriou, R. Dimova (red.), The Political Materialities of Borders: New Theoretical Direction, Manchester University Press, Manchester.
Habermas Jürgen. 2001, Faith and knowledge: Acceptance speech, Peace Prize of the German Publishers and Booksellers Association, https://www.friedenspreis-des-deutschen-buchhandels.de/sixcms/media.php/1290/2001%20Acceptance%20Speech%20Juergen%20Habermas.pdf dostęp 11.12.2019.
Hafner Johann, Völkening Helga, Becci Irene 2018, Glaube in Potsdam, Band I: Religiöse, spirituelle und weltanschauliche Gemeinschaften: Beschreibungen und Analysen, Ergon, Baden Baden.
Halemba Agnieszka 2017, Tworzenie pogranicza a życie przy granicy. Refleksje terminologiczne w świetle badań przy granicy polsko-niemieckiej, Etnografia Polska, vol. 61, nr 1-2, s. 5-20.Hayden Robert 2002, Antagonistic tolerance: Competitive sharing of religious sites in South Asia and the Balkans, Current Anthropology, vol. 43, nr 2, s. 205–231.
Höhn Hans-Joachim 2006, Renaissance of religion. Clarifications on a disputed topic, Herder Korrespondenz, vol. 12, s. 605–608.
Lee Lois 2012, Locating nonreligion, in mind, body and space: New research methods for a new field, Annual Review of the Sociology of Religion, vol. 3, s. 135–157.
Lubańska Magdalena 2017, Pogranicze jako przestrzeń strategicznej koegzystencji grup mieszanych religijnie, Etnografia Polska, vol. 61, nr 1–2, s. 21–41.
Meyer Birgit, van de Port Matijs 2018, Sense and essence. Heritage and the cultural construction of the real, Berghahn, Oxford, New York.
Meys Oliver, Gropp Birgit 2010, Kirchen im Wandel: veränderte Nutzung von denkmalgeschützten Kirchen, GWN, Neuss.
Kiley Christopher J. 2004, Convert! The adaptive reuse of churches, Thesis, MIT, Dept. of Urban Studies and Planning.
Köpping Paula 2018, Integriert doch erst mal uns!: Eine Streitschrift für den Osten, Ch. Links Verlag, Berlin.
Lau Burkhard, Lau Karl, Korzec Cezary, Scheller Karsten, Seeliger Dietrich 2018, 775 Jahre Rosow. Festschrift zum 775 Jubiläum, Ortsbeirat Rosow, Gemeinde Mescherin.
Peperkamp Esther, Rajtar Małgorzata (red.) 2010, Religion and the secular in Eastern Germany, 1945 to the present, Brill, Leiden–Boston.
Pollack Detlef 2002, The change in religion and church in Eastern Germany after 1989: A research note, Sociology of Religion, vol. 63, nr 3, s. 373–387.
Pollack Detlef, Pickel Gert 2000, Religiöser und kirchlicher Wandel in Ostdeutschland 1989–1999, Bd. 3, Springer-Verlag, Opladen.
Quack Johannes 2014, Outline of a relational approach to “Nonreligion”, Method & Theory in the Study of Religion, vol. 26, nr 4–5, s. 439–469.
Röger Maren 2016, Ucieczka, wypędzenie i przesiedlenie. Medialne wspomnienia i debaty w Niemczech i w Polsce po 1989 roku, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań.
Rutkowska Bogna 2019, Zamieszkując „Pogranicze”. Migracja przygraniczna z Polski do Niemiec w doświadczeniach dzieci i rodziców, Etnografia Polska, t. 63, z. 1-2, s. .
Sadłoń Wojciech 2019, Annuarium Statisticum Ecclesiae in Polonia, Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego, Warszawa.
Strathern Marilyn 2018, Relations, Cambridge Encyclopedia of Anthropology, https://www.anthroencyclopedia.com/entry/relations dostęp 11.12.2019
Tölle Aleksander 2013, Ku transgraniczności przestrzeni religijnej. Projekty na polsko-niemieckim obszarze przygranicznym, Peregrinus Cracoviensis, vol. 24, nr 4, s. 117–135.
Tölle Aleksander 2016, From ruins to places of reconciliation, togetherness, community and ecumenism. Restored city churches in the German-Polish borderland, [w:] M. Kowalewski, A.M. Królikowska (red.), Transforming urban sacred places in Poland and Germany, Nomos Verlagsgesellschaft, s. 137–152.
Willebrand Martin 2013, ‘Respekt vor dem Raum‘ statt ‘Verzweckung der Kirche‘. Die Umgestaltung einer Kirche schließt an deren architektonische Kommunikation an, Communicatio Socialis, vol. 46, nr 2, s. 241–246.
Wohlrab-Sahr Monika, Burchardt Marian 2017, Revisiting the Secular: Multiple Secularities and Pathways to Modernity. Kolleg-Forschergruppe Multiple Secularities, Leipzig.
Wohlrab-Sahr, Monika, Kaden Tom 2014, Exploring the Non-Religious. Societal Norms, Attitudes and Identities, Arenas of Conflict, Archives de sciences sociales des religions, vol. 167, s. 105-125.
Wohlrab-Sahr Monika 2011, Forced secularity? On the appropriation of repressive secularization, Religion and Society in Central and Eastern Europe, vol. 4, nr 1, s. 63–77.
Wohlrab-Sahr Monika, Karstein Uta, Schmidt-Lux Thomas 2009, Forcierte Säkularität: religiöser Wandel und Generationendynamik im Osten Deutschlands, Campus Verlag, Frankfurt am Main.
Zaborski Marcin 2007, Przeszłość w teraźniejszości. Niemieccy wypędzeni w polskich mediach, Przegląd Zachodni vol. 319, nr 01, s. 199-215.
Zubrzycki Geneviève 2014, Krzyże w Auschwitz: tożsamość narodowa, nacjonalizm i religia w postkomunistycznej Polsce, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków.
Zuckerman Phil 2008, Society without God: What the least religious nations can tell us about contentment, NYU Press, New York.
Zynek-Mahometa Justyna 2018, „Droga do wolności” czy „teatr hipokryzji”? O „Różańcu Do Granic” w dyskursie internetowym portalu społecznościowego Facebook, Lud. Organ Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego i Komitetu Nauk Etnologicznych PAN, vol. 102, s. 383–407.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.