Osiemnastowieczne regestry wypraw panieńskich dla szlachcianek wstępujących do klasztoru. Zarys problematyki

Abstrakt

W artykule omawiany jest problem wyznaczania posagu i wyprawy dla panien. W rodzinach szlacheckich była to podstawowa powinność rodziców lub prawnych opiekunów, które należało wypełnić względem niezamężnych córek. Praktyka zapisywania pannom rzeczy, które będą im służyły na nowo obranej drodze życia, była realizowana także w przypadku panien wstępujących do wspólnoty zakonnej. Temat ten nie był dotychczas szerzej omawiany przez badaczy, zapewne z uwagi na stosunkowo niewielką liczbę i znaczne rozproszenie materiału źródłowego, pozwalającego na dokładne przeanalizowanie tego zjawiska. Przystąpienie kobiety do zgromadzenia było obwarowane stosowną umową, w której obie strony zobowiązywały się do wyraźnie określonych działań, a w przypadku rodziny kobiety także do zapisania pannie określonej kwoty posagu. Przekazanie posagu w odpowiedniej wysokości było zazwyczaj wskazane w kontrakcie, jako jeden z warunków dopuszczenia kobiety do zgromadzenia. Osobną kwestię stanowiła sama wyprawa. W przeciwieństwie do formy zapisów stosowanych w przypadku umów przedślubnych, kontrakty z zakonami niezwykle rzadko precyzowały tę kwestię, bowiem ideały życia wspólnotowego nakazywały, aby osoby wstępujące do zgromadzenia wyrzekały się posiadania rzeczy wartościowych. Pomimo licznych informacji dotyczących wyznaczania posagu i wyprawy dla panny mającej wstąpić do zakonu, pełne regestry przedmiotów ofiarowywanych szlachciankom kierowanym do życia zakonnego są rzadkie. Najczęściej w dokumentach zachowały się lakoniczne informacje, że panna otrzymała to, co potrzebne, w liczbie i wartości odpowiadającej „szlacheckiemu honorowi”. Tym cenniejsze są przykłady pełnych regestrów, w których uwzględniono wszystkie przedmioty przekazane szlachciance. Powtarzające się określone kategorie mobiliów pozwalają wnioskować, które z nich uznawano za szczególnie przydatne. Były to przede wszystkim różne części odzieży, elementy wyposażenia wnętrz, proste rzeczy codziennego użytku, a także świece, modlitewniki i różańce. W artykule wskazano ponadto koszty związane z organizacją ceremonii obłóczyn. Artykuł powstał na podstawie badań dokumentów rękopiśmiennych z akt rodowych i akt oblatowanych w księgach grodzkich dawnego województwa krakowskiego z XVIII stulecia.