Stan i historia badań nad pucharkiem szklanym znalezionym w grobie kobiecym w Kryłosie (druga połowa XII w.)
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM68.2020.3.001Słowa kluczowe:
szkło, naczynie, Ruś, Halicz, Kryłos, Wyszogród (Ukraina), Jarosław OśmiomysłAbstrakt
W artykule przedstawiono okoliczności i kontekst odkrycia w 1937 r. pucharka szklanego w grobie kobiecym w soborze katedralnym we wsi Kryłos (w pobliżu Halicza, na terenie dzisiejszej Ukrainy) (ryc. 1) oraz próbę rekonstrukcji jego kształtu. Oprócz stanu badań na ten temat zaprezentowano drogę rozważań, którą obrano w literaturze przedmiotu oraz przeanalizowano, w jaki sposób korzystano z osiągnięć poprzedników i z jakich podstaw źródłowych korzystali kolejni badacze tworząc swoje narracje. Stwierdzono, że problemem otwartym pozostaje zarówno identyfikacja kobiety, w której grobie został znaleziony opisywany pucharek, jak i mężczyzny pochowanego obok niej w sarkofagu (Yaroslav Osmomysl [?]). Datowanie pucharka na wiek XII raczej nie budzi wątpliwości. Dokładny kształt naczynia rekonstruowano na podstawie rysunku zamieszczonego w syntetycznej monografii z 1944 r. pt. Staryy Halych. Przyjęto przy tym założenie, że dolna część wyrobu była podobnie uformowana jak dna naczyń szklanych odkrytych w trakcie wykopalisk w miejscowości Wyszogród koło Kijowa w 1935 r. oraz prawdopodobnie w samym Kijowie, w latach 1936–1937. Na podobieństwo do kijowskich znalezisk wskazał już odkrywca kryłoskiego egzemplarza – Jarosław Pasternak, ale w późniejszej literaturze przedmiotu nie odnotowano tego faktu. Okazy z Wyszogrodu wprowadził do nauki Boris A. Rybakov. Lakoniczna wzmianka o nich w książce z 1948 r. pt. Remeslo drevney Rusi była bezkrytycznie przywoływana przez późniejszych badaczy. W publikacjach brak jednak szczegółów na temat tych zabytków, w tym m.in. informacji o kontekście ich znalezienia i ich chronologii. Według nowszego, ukraińskiego artykułu (z 2014 r.) szklane naczynie z grobu w kryłoskiej świątyni znajduje się obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego we Lwowie. Prowadzone na Ukrainie i w Rosji kwerendy archiwalne i muzealne dostarczają coraz to nowych informacji na temat wykopalisk prowadzonych w pierwszej połowie XX w. Zwrócono też uwagę, że wszelkie nowe dane dotyczące odkryć w Kryłosie i okolicach w latach 1934–1943, w Wyszogrodzie – 1934–1937, a także w Kijowie zarówno na początku XX w., jak i w czwartej dekadzie tegoż stulecia, mogą okazać się cenne nie tylko dla dziejów jednego naczynia szklanego.
Pobrania
Bibliografia
Âčmen´ov N., Molčanovs´kij Feodosìj. 1936. Novì arheologìčnì rozkopki u Kiêvì, „Socìalìstičnij Kiïv”, nr 7–8, s. 57–60.
Bandrìvs´kij Mikola. 2005. Rol´ greko-katolic´koї cerkvi u pìdgotovcì ta provedennì ìstoriko-arheologìčnih doslìdžen´ pam’âtok knâžogo Galiča, [w:] Ukraїns´kì zemlì časìv korolâ Danila Galic´kogo. Cerkva ì deržava. Stattì j materìali, red. V. Gaûk i in., L´vìv, s. 129–133.
Bandrìvs´kij Mikola. 2015. Mitropolit Andrej Šeptic´kij — mecenat zahìdnoukraїns´koї arheologìї (za materìalami spìvpracì z direktorom Muzeû NTŠ Âroslavom Pasternakom), „Materìali ì doslìdžennâ z arheologìї Prikarpattâ ì Volinì”, t. 19, s. 93–99.
Bandrìvs´kij Mikola, Lukoms´kij Ûrìj, Sulik Roman. 1993. Z ìstorìї doslìdžennâ Uspens´kogo Soboru v Galiči (Vìdkrittâ pohovannâ galic´kogo knâzâ Âroslava Osmomisla), „Zapiski Naukovogo Tovaristva ìmenì T. Ševčenka”, t. 225: Pracì ìstorično-fìlosofs´koї sekcì, s. 393–405.
Baran Volodimir. 2016. Ìstorìâ arheologìčnih doslìdžen´ davn´ogo Galiča (seredina ХІХ–kìnec´ ХХ st.), „Ukraїnoznavstvo”, nr 1 (58), s. 171–190.
Belâêva Svitlana, Kalûk O. 1989. T. M. Movčanìvs´kij. Storìnki naukovoї bìografìї (Do 90-rìččâ z dnâ narodžennâ), „Arheologíâ”, nr 2, s. 125–130.
Bezborodov Mihail Aleksandrovič. 1956. Steklodelie v Drevnej Rusi, Minsk.
Bìbìkov Dmitro. 2016. Višgorods´ka cerkva-mavzolej svâtih Borisa ì Glìba. Pìdsumki doslìdžen´ ta novì danì, „Arheologíâ”, nr 4, s. 106–120.
Bìbìkov Dmitro. 2018. Višgorod ta jogo okruga v X–XIII st., Kiïv (Praca kandydacka napisana pod kierunkiem Andrìja Petrauskasa).
Bogusevič Volodimir Andrijovič. 1954. Masterskie XI v. po izgotovleniû stekla i smal´ty v Kieve, „Kratkie soobŝeniâ Instituta arheologii AN USSR”, t. 3, s. 14–20.
Cetwiński Marek. 2017. Drogi i bezdroża dziejopisarstwa, Olsztyn.
Cetwiński Marek. 2018. Co daje lepsze korzyści — „stan badań” czy „historia problemu”?, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, R. 63, nr 3, s. 27–33.
Chudzik Dominik. 2014. Chrześcijańska architektura sakralna Rusi Halickiej i Wołyńskiej (do końca panowania Daniela Romanowicza), Collectio Archaeologica Ressoviensis, t. 27, Rzeszów.
Dąbrowski Dariusz. 2002. Rodowód Romanowiczów książąt halicko-wołyńskich, Biblioteka Genealogiczna, t. 6, Poznań–Wrocław.
Dąbrowski Dariusz. 2008. Genealogia Mścisławowiczów. Pierwsze pokolenie (do początku XIV wieku), Kraków.
Dekówna Maria. 1980. Szkło w Europie wczesnośredniowiecznej, Wrocław.
Dombrovskij Dariuš. 2015. Genealogiâ Mstislavičej. Pervye pokoleniâ (do načala XIV v.), wyd. popr. i uzup., tłum. i wstęp K. Eruzalimskij, O. Ostapčuk, Studiorum Slavicorum Orbis, t. 10, Sankt-Peterburg.
Dovženok Vasil´ Ïosipovič. 1950. Oglâd arheologíčnogo vivčennâ drevn´ogo Višgoroda za 1934–1937 rr., „Arheologíâ”, t. III, s. 64–92.
Ëlšin Denis Dmitrievič. 2007. Raskopki Imperatorskoj Arheologičeskoj komissii v Kieve v 1908–1914 gg.: novye arhivnye materialy, „Vestnik Sankt-Petersburgskogo universiteta”, Seria 2: Istoriâ, z. 4, s. 226–230.
Ëlšin Denis Dmitrievič. 2009. Imperatorskaâ Arheologičeskaâ komissiâ i raskopki v Kieve 1908–1914 gg., [w:] Imperatorskaâ Arheologičeskaâ Komissiâ (1859–1917): K 150-letiû so dnâ osnovaniâ. U istokov otečestvennoj arheologii i ohrany kul′turnogo naslediâ, red. A.E. Musin, Е.N. Nosov, Sankt-Peterburg, s. 909–937.
Ëlšin Denis Dmitrievič, Melûh Ekaterina Andreevna, Hodakovskij Evgenij Valentinovič. 2015. Dmitrij Vasil′evič Mileev (1878–1914). Arhitekturnaâ arheologiâ i restavraciâ v Rossii v načale XX veka, Sankt-Peterburg.
Galibin Valentin Aleksandrovič. 2001. Sostav stekla kak arheologičeskij istočnik, Archaeologica Petropolitana, t. 11, Sankt-Peterburg.
Gavrilûk Oleksandr. 2010. Pìdtrimka mitropolitom Andreêm Šeptic´kim pam’âtkoohoronnoї dìâl´nostì na zahìdnoukraїns´kih zemlâh y 1920–1930-h rokah, „Ìstoričnij arhìv”, t. 5, s. 14–17.
G̀olembjovs´ka-Tobìaš Aneta, Dombrovs´kij Dariuš. 2019. Drakon Uspenskogo Soboru v Galičì z pol´skoї doslìdnic´koї perspektivi, „Galič. Zbìrnik naukovih prac´”, t. 4, s. 27–63.
Golovata Larisa. 2013. Ukraїns´kij legal´nij vidavničij ruh Central´no-Shìdnoї Ȇvropi, 1939–1945, Kiїv–L´vìv.
Golovko Oleksandr. 2009. Ostannìj pohìd knâzâ Romana Mstislaviča u džerelah ta ìstoričnìj dumcì, Ukraїns´skij ìstoričnij žurnal”, nr 4, s. 28–47.
Golovko Oleksandr. 2017. Knâz´ Mstislav Mstislavič «Udatnij» ì jogo doba, Kam’ânec´-Podìl´s´kij.
Gončarov Volodimir Kirilovič. 1955. Arheologìčnì doslìdžennâ drevn´ogo Galiča u 1951 r., „Arheologìčnì pam’âtki URSR”, t. V, s. 22–31.
Gončarov Volodimir Kirilovič. 1956. Drevnìj Galič, „Vìsnik Akademìï Nauk URSR”, R. XXVII, nr 1 (230), s. 61–67.
Gorbenko Sergìj. 1996. Âroslav Osmomisl. Rekonstrukcìâ antropologìčna ta ìstorična, L´vìv-Vinniki.
Gribanova Natalìâ. 1996. «Vtračene» džerelo pro arheologìčnì doslìdžennâ 1908–1914 rr., [w:] Cerkva Bogorodicì Desâtinna v Kiêvì. Do 1000-lìttâ osvâčennâ, red. P. Toločko, Kiїv, s. 24–28.
Hojnovskij Iosif Adamovič. 1893. Raskopki velikoknâžeskago dvora drevnâgo grada Kìeva, proizvedennyâ vesnoû 1892 goda, Kìev″.
Hryciuk Grzegorz. 1995. Prasa ukraińska i ukraińskojęzyczna w Galicji Wschodniej w latach 1939–1944, „Dzieje Najnowsze”, R. XXVII, nr 3, s. 47–66.
Hvojka Vikentij Vâceslavovič. 1913. Drevnìe obitateli srednâgo Pridneprov′â i ih″ kul′tura v″ doistoričeskìâ vremena (po raskopkam″), Kìev″.
Ipat′evskaâ lìtopis′. 1908. Ipat′evskaâ lìtopis′, wyd. A.A. Šahmatov, Polnoe Sobranìe Russkih″ Lìtopisej, t. 2, wyd. 2, S.-Peterburg″.
Kapustìn Kirilo Mikolajovič. 2020. Doslìdžennâ Višgoroda u 1936 r., „Arheologìâ ì davnâ ìstorìâ Ukraïni”, z. 1 (34), s. 132–151.
Karger Mihail Konstantinovič. 1940. K voprosu o Kieve v VIII–IX vv., „Kratkie soobŝeniâ o dokladah i polevyh issledovaniâh Instituta istorii material′noj kul′tury AN SSSR”, t. VI, s. 61–66.
Karger Mihail Konstantinovič. 1952. Rozkopki na sadibì Kiìvs´kogo ìstoričnogo muzeû, „Arheologìčnì pam’âtki URSR”, t. III, s. 5–13.
Karger Mihail Konstantinovič. 1958. Drevnij Kiev. Očerki po istorii material′noj kul′tury drevnerusskogo goroda, t. 1, Moskva–Leningrad.
Kolesnìkova Vìktorìâ, Pavlenko Sergìj. 2017. «... moїm osobistym bažannâm ê — ne porivati z naukovo-doslìdnoû praceû ...». Narisi žittâ F.A. Kozubovs´kogo, „Arheologìâ ì davnâ ìstorìâ Ukraїni”, z. 4 (25), s. 11–55.
Kollinger Karol. 2018. O znaczeniu archeologicznego kontekstu znalezisk także w badaniach historyków w związku z nowszymi hipotezami na temat atrybucji tzw. brakteatów tamańskich, „Archeologia Polski”, t. 63, s. 159–174.
Korzuhina Gali Fëdorovna. 1956. Novye dannye o raskopkah V. V. Hvojko na usad′be Petrovskogo v Kieve, „Sovetskaâ arheologiâ”, t. XXV, s. 318–342.
Kostìk Marìâ. 2013. Âroslav Osmomisl, Ìvano-Frankìvs´k.
Kostruba Teofìl´. 1939. Hto osnovnik katedri v Galiči?, „Lìteraturno-naukovij dodatok Novogo času”, R. III, nr 17 (80): 24 kvìtnâ, s. III.
Kotlâr Mikola. 1996. Ìstorìâ Ukraїni v osobah. Davn´orus´ka deržava, Kiїv.
Kotlâr Mikola. 2002. Danilo Galic´kij. Bìografìčnij naris, Kiїv.
Kozûba Vìtalìj. 2005. Doslìdžennâ sadibi Desâtinnoї cerkvi u Kiêvì v 1908–1914 rr. (za materìalami ŝodennikìv D. V. Mìlêêva), „Ruthenica”, t. 4, s. 169–214.
Kozûba Vìtalìj. 2006. Komentarì do rozdìlu «Rozkopki v sadibì M. M. Petrovs´kogo u Kiêvì», [w:] Doslìdžennâ tripìl´skoї civìlìzacìї u naukovìj spadŝinì arheologa Vìkentìâ Hvojki, cz. 1: Perekladi naukovih prac´ ta komentarì, Kiїv, s. 186–189.
Kozûba Vìtalìj. 2010. Fotografìї ta malûnki rozkopok V.V. Hvojki 1907–1908 rr. v sadibì М.М. Petrovs´kogo u Kiêvì, [w:] Naukovo-doslìdnic´ka ta prosvìtnic´ka dìâl´nìst´ Vìkentìâ Hvojki. Do 160-rìččâ z dnâ narodžennâ. Materìali naukovo-praktičnoї konferencìї s. Halep’â, 19 lûtogo 2010 roku, Tripìllâ, s. 59–78.
Kozûba Vìtalìj. 2011. Višgorods´ka arheologìčna ekspedicìâ 1934 r. (za materìalami Naukovogo arhìvu Ìnstitutu arheologìï NANU), [w:] Starožitnostì Višgorodŝini. Zbìrka tez, dopovìdej ì povìdomlen´ 16-oï naukovo-praktičnoï konferencìï prisvâčenoï «Dnû pam’âtì Âroslava Mudrogo», 27–28 travnâ 2010 r., m. Višgorod, red. A.M. Plotnikova, Višgorod, s. 79–125.
Kozûba Vìtalìj. 2014. Doslìdžennâ 1909–1910 rokìv Dmitra Mìlêêva hramu ХІ stolìttâ v mitropoličomu sadu Sofìï Kiїvs´koї (za materìalami naukovogo arhìvu Institutu ìstorìї materìal´noї kul´turi u Sankt-Peterburzì), „Opus mixtum”, nr 2, s. 71–86.
Kozûba Vìtalìj. 2015. Doslìdžennâ Desâtinnoї cerkvi i prilegloї teritorìї u 1936–1939 rokah (korotkij oglâd negativìv rozkopok z Naukovogo arhìvu ÌA NAN Ukraїni), „Opus mixtum”, nr 3, s. 27–36.
Kozûba Vìtalìj. 2018. «Shìdnij» palac u davn´omu Kiêvì: novij poglâd na vìdomu pam’âtku, „Opus mixtum”, nr 6, s. 27–40.
Kubìjovič Volodimir. 1985. Menì 85, Mûnhen.
Lâska Vìtalìj. 2008. Planuval´na struktura Galiča XI–XIII st.: ìstorìâ doslìdžen´, „Materìali ì doslìdžennâ z arheologìї Prikarpattâ ì Volinì”, t. 12, s. 467–476.
Majorek Magdalena, Grupa Dawid, Nowak Marcin. 2018. Wyroby szklane z badań archeologicznych w Płonkowie, [w:] Historia kościoła św. Oswalda w Płonkowie, t. II, red. M. Grupa, K. Jarzęcki, W. Nowosad, Płonkowo, s. 155–166.
Matwijów Maciej. 2015. (rec.:) Larisa Golovata, Ukraїns´kij legal´nij vidavničij ruh Central´no-Shìdnoї Êvropi 1939–1945, Kiїv-L´vìv: Vidavnictvo Noulìdž 2013, 580 s. ISBN 978-617-579-729-7, „Roczniki Biblioteczne”, R. LIX, s. 177–183.
Mel´nik Vìktor, Bornâk Ulâna. 2019. Novì danì do ìstorìї, tehnologìї pobudovi ta mistec´kogo ozdoblennâ Uspens´kogo Soboru v knâžomu Galičì, „Knâža doba: ìstorìâ ì kul´tura”, t. 13, s. 99–105.
Olczak Jerzy. 1997. Domniemana funkcja liturgiczna i pochodzenie szklanych pucharków dzwonowatych z XVII-XVIII wieku na terenie Polski, [w:] Studia z archeologii i historii dedykowane Jerzemu Kruppému, Archaeologia Historica Polona, t. 5, red. J. Olczak, Toruń, s. 223–235.
Omel´čuk Bogdan. 2016. Zahìdnij vektor kul´turno-ekonomìčnih zv’âzkìv knâžogo Galiča, „Gìleâ: naukovij vìsnik”, t. 108, s. 39–42.
Pan´kìvs´kij Kost´. 1965. Roki nìmec´koї okupacìї, N´û-Jork–Toronto.
Pasternak Âroslav. 1937a. Galic´ka katedra u Krilosì (timčasove zvìdomlennâ z rozkopìv u 1936 ì 1937 r.), L´vìv (Vìdbitka ìz Zapisok NTŠ, t. 154).
Pasternak Âroslav. 1937b. Odkrycie katedry halickiej, b.m.w. (Nadbitka z „Oriensu”, listopad–grudzień 1937).
Pasternak Âroslav. 1938. Katedra halicka w Kryłosie, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury”, R. VI, nr 1, s. 57–65.
Pasternak Âroslav. 1939. Peršì rozkopki na „Zolotomu Tocì” u Krilosì, „S´ogočasne j Minule. Vìsnik Ukraїnoznavstva”, nr 1, s. 5–15.
Pasternak Âroslav. 1944. Starij Galič. Arheologìčno-ìstoričnì doslìdi u 1850–1943 rr., Krakìv–L´vìv.
Pasternak Âroslav. 1958. Starij Galič, „Mi ì Svìt. Ukraїns´kij magazin”, R. 9, cz. 51, s. 4–13.
Pasternak Âroslav. 1978. Moї zustrìčì zì starovinoû (Zakìnčennâ), „Ukraїns´kij ìstorik”, R. 15, nr 4 (60), s. 64–82.
Pavlova Vìra. 2003. Kraêznavstvo v tvorčomu dorobku T. M. Movčanìvs´kogo (arhìvnì ta muzejnì džerela pro jogo dìâl´nìst´), „Studìї z arhìvnoї spravi ta dokumentoznavstva”, t. 10, s. 172–174.
Pekars´ka Lûdmila. 2016. Malovìdomì skarbi z rozkopok Dmitra Mìlêêva 1909 roku na sadibì Desâtinnoї cerkvi v Kiêvì, „Opus mixtum”, nr 4, s. 166–177.
Peskova Anna Anisimovna. 2012. Maloizvestnaâ kollekciâ nahodok iz raskopok D. V. Mileeva v Kieve v 1908–1912 gg. (ОАVЕiS GČ, kollekciâ Nr 637), [w:] Pervye kamennye hramy Drevnej Rusi. Materialy arhitekturno-arheologičeskogo seminara 22–24 noâbrâ 2010 goda, red. D.D. Ёlšin, Trudy Gosudarstvennogo Èrmitaža, LXV, Sankt-Peterburg, s. 185–210.
Prusicka-Kołcon Ewa. 2000. Szklane pucharki dzwonowate z Zamościa od końca XVI wieku do końca XVII wieku, „Archeologia Polski Środkowowschodniej”, t. V, s. 230–239.
Raskopki. 1909. Raskopki v″ Kìevì v″ 1909 godu (Svod″ gazetnyh″ izvìstìj), „Izvìstìâ Imperatorskoj Arheologičeskoj Kommissìi”, Pribavlenìе k″ vypusku 32-mu (Hronika i biblìografìâ, z. 16), s. 122–134.
Romanûk Taras. 2018. Âroslav Pasternak. Žittêpis včenogo, L´vìv.
Rozkopi. 1935. Rozkopi na teritorìï davn´ogo Višgoroda, „Naukovì zapiski Ìnstitutu ìstorìï materìal´noï kul´turi”, ks. 3–4, s. 103.
Rožankìvs´kij Vladimir Fedorovič. 1959. Ukraїns´ke hudožnê sklo, Kiїv.
Rybakov Boris Aleksandrovič. 1948. Remeslo Drevnej Rusi, Moskva.
Ŝapova Ûliâ Leonidovna. 1963. Steklânnye izdeliâ drevnego Novgoroda, [w:] Trudy Novgorodskoj arheologičeskoj èkspedicii, t. III: Novye metody v arheologii, red. А.V. Arcihovskij, B.А. Kolčin, Materialy i issledovaniâ po arheologii SSSR, nr 117, Moskva, s. 104–163.
Ŝapova Ûliâ Leonidovna. 1972. Steklo Kievskoj Rusi, Moskva.
Ŝapova Ûliâ Leonidovna. 1997. Steklânnaâ posuda, [w:] Drevnââ Rus′. Byt i kul′tura, red. B.А. Kolčin, T.I. Makarova, Moskva, s. 31–33.
Ŝapova Ûliâ Leonidovna. 2008. Vizantijskoe steklo. Očerki istorii, wyd. 3, Moskva.
Šelkovnikov Bejbut Aleksandrovič. 1959. Steklo Kievskoj Rusi X–XIII vekov, „Vizantijskij vremennik”, t. 16, s. 114–126.
Siembora Sebastian. 2017. Wyroby ze szkła odkryte w trakcie badań archeologicznych przy kościele w Górze Świętej Małgorzaty w pow. łęczyckim, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica”, nr 32, s. 47–63.
Sobranìe. 1902. Sobranìe B.I. i V.I. Hanenko. Drevnosti Pridneprov′â, t. V: Èpoha slavânskaâ (VI–XIII v.), Kìev″.
Šovkoplâs Ganna. 2000. Višgorod ì jogo zamovčuvanì doslìdniki, „Arheologìčnì doslìdžennâ v Ukraїnì 1994–1996 rokìv”, s. 181–185.
Stanicìna Galina. 2017. „Skarbi na sklì”. Kolekcìâ fotonegativìv z fondìv Naukovogo arhìvu Ìnstitutu arheologìï NAN Ukraïni, „Materìali ì doslìdžennâ z arheologìï Prikarpattâ ì Volinì”, t. 21, s. 198–213.
Stolârova Ekaterina Karlenovna. 2015. O priznakah mestnogo proizvodstva stekla (na primere Drevnej Rusi), [w:] Steklo Vostočnoj Evropy s drevnosti do načala ХХ veka, red. P.G. Gajdukov, Sankt-Peterburg, s. 336–343.
Ters´kij Svâtoslav. 2008. Arheologìčnì materìali z rozkopok Galiča u drugìj pol. XIX — peršìj pol. XX st. u fondah l´vìvs´kih muzeїv: problema katalogìzacìї, „Naukovì zapiski” (L´vìvs´kij ìstoričnij muzej), t. 12, s. 8–21.
Ters´kij Svâtoslav, Omel´čuk Bogdan. 2014. Arheologìčnì materìali Âroslava Pasternaka u muzejnih kolekcìâh, „Historical and Cultural Studies”/„Ìstoriko-kul´turnì studìї”, t. 1, nr 1, s. 89–93.
Tomenčuk Bogdan. 1998. Pricerkovnì kladoviŝa knâžogo Galičа, [w:] Galič ì Galic´ka zemlâ. Zbìrnik naukovih prac´, red. P.P. Toločko i in., Kiїv–Galič, s. 127–132.
Tomenčuk Bogdan. 2006. Arheologìâ nekropolìv Galičа ì Galic´kої zemlì. Oderžavlennâ. Hristiânìzacìâ, Ìvano-Frankìvs´k.
Tomenčuk Bogdan. 2013. Čotiri knâžì dvori lìtopisnogo Galiča. Pìdsumki arheologìčnih doslìdžen´ palacovih kompleksìv (1991–2012 rr.), „Arheologìâ ì davnâ ìstorìâ Ukraїni”, t. 11, s. 165–177.
Vojtovič Leontìj. 2006. Knâža doba: portreti elìti, Bìla Cerkva.
