W stronę procesualnej historii architektury. Propozycje metodologiczne
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM70.2022.1.005Słowa kluczowe:
historia architektrury, XIX wiek, Kalisz, architekci, metodologia, Teoria Aktora-SieciAbstrakt
W artykule omówiono propozycje metodologiczne przydatne w badaniach nad historią architektury, zaczerpnięte z tekstów z kręgu Teorii Aktora-Sieci i zwrotu ku rzeczom we współczesnej humanistyce. Bazując głównie na publikacjach Bruno Latoura i Albeny Yanevej, autor przedstawia koncepcję postrzegania procesów projektowania, budowania i użytkowania budynków zakładającą nieustanną zmienność relacji i odniesień między ożywionymi i nieożywionymi aktorami. Procesualna analiza historii architektury, jak pokazują przykłady m.in. kaliskich budowli wiązanych z architektem Józefem Chrzanowskim (1844–1915), może oferować nowe i wartościowe poznawczo pytania oraz koncepcje badawcze.
Pobrania
Bibliografia
Abriszewski Krzysztof. 2012. Poznanie, zbiorowość, polityka. Analiza teorii aktora-sieci Bruno Latoura, Kraków.
Archer John. 2005. Social theory of space. Architecture and the production of self, culture, and society, „Journal of the Society of Architectural Historians”, t. 64, nr 4, s. 430–433.
Architecture. 2015. Architecture, materiality and society. Connecting sociology of architecture with science and technology studies, red. A.-L. Müller, W. Reichmann, Basingstoke.
Architektki. 2016. Architektki, red. T. Kunz, „Architektura jest najważniejsza”, t. 2, Kraków.
Arnold Dana. 2004. Art history. A very short introduction, New York.
Art history. 1999. Art history and its methods. A critical anthology, red. E.C. Fernie, London.
Bachmann-Medick Doris. 2012. Cultural turns. Nowe kierunki w naukach o kulturze, Warszawa.
Baraniewski Waldemar. 2000. Kazimierz Skórewicz. Architekt, konserwator, historyk architektury 1866–1950, Warszawa.
Baraniewski Waldemar. 2004. Między opresją a obojętnością. Architektura w polsko-rosyjskich relacjach w XX wieku, https://culture.pl/pl/artykuł/fontarte (dostęp 23.07.2021).
Baranovskij Gavriil. 1893. Ûbilejnyj sbornik˝ svĕdĕnìj o dĕâtel΄nosti byvših˝ vospitannikov˝ Instituta graždanskih˝inženerov˝ (Stroitel΄nago učiliša) 1842–1892, S-Peterburg˝.
Barthes Roland. 1999. Śmierć autora, „Teksty Drugie”, nr 1–2, s. 247–251.
Białostocki Jan. 1980. Historia sztuki wśród nauk humanistycznych, Wrocław.
Bińczyk Ewa. 2012. Technonauka w społeczeństwie ryzyka. Filozofia wobec niepożądanych następstw praktycznego sukcesu nauki, Toruń.
Błaszczyk Dariusz. 2010. Juliusz Żórawski. Przerwane dzieło modernizmu, Warszawa.
Bruś-Kosińska Joanna. 2007. Budynki teatralne Kalisza, Kalisz.
Bryl Mariusz. 1999. Między wspólnotą inspiracji a odrębnością tradycji. Niemiecko- i anglojęzyczna historia sztuki u progu trzech ostatnich dekad, „Rocznik Historii Sztuki”, R. XXIV, s. 217–262.
Carpo Mario. 2005. Architecture. Theory, interdisciplinarity, and methodological eclecticism, „Journal of the Society of Architectural Historians”, t. LXIV, nr 4, s. 425–427.
Cast David. 2009. The delight of art. Giorgio Vasari and the traditions of humanist discourse, bm.
Chattopadhyay Swati. 2015. The globality of architectural history, „Journal of the Society of Architectural Historians”, t. LXXIV, nr 4, s. 411–415.
Czechowska Barbara. 2010. Kaliskie Korso. Architektura i urbanistyka Alei Wolności w XIX i XX wieku, Kalisz.
D’Alleva Anne. 2013. Metody i teorie historii sztuki, Kraków.
Dant Tim. 2007. Kultura materialna w rzeczywistości społecznej. Wartości, działania, style życia, Kraków.
Dodatek. 1900. Dodatek Ilustrowany do nr. 169 „Gazety Kaliskiej”.
Domańska Ewa. 2013. Wiedza o przeszłości — perspektywy na przyszłość, „Kwartalnik Historyczny”, R. CXX, nr 2, s. 221–274.
Dwudziestopięciolecie. 1900. Dwudziestopięciolecie, „Gazeta Kaliska”, nr 171, s. 2.
Fernie Eric C. 2006. Art history and architectural history, [w:] Rethinking architectural historiography, red. D. Arnold, E.A. Ergut, B.T. Özkaya, Routledge, s. 17–23.
Górzyński Makary. 2011. Architekt Józef Chrzanowski. Przyczynek do studiów nad kulturą architektoniczną Kalisza końca XIX wieku, „Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk”, z. 12, s. 76–96.
Górzyński Makary. 2014. Dziewiętnastowieczny ratusz w Kaliszu. Architektura i niezrealizowany projekt nowoczesności, Kalisz.
Górzyński Makary. 2019a. Album historyczny pałacu Kreutzów w Kościelcu, Kościelec.
Górzyński Makary. 2020. Środowisko architektoniczno-budowlane w Kaliszu oraz realia jego funkcjonowania na przełomie XIX i XX wieku — zarys problematyki, „Polonia Maior Orientalis”, t. VII, s. 45–76.
Górzyński Makary. 2021. Gotyk jako medium polityki architektonicznej. Nieznane aspekty projektowania kościoła pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa w Turku, „Kronika Wielkopolski”, nr 1 (175), s. 54–74.
Górzyński Makary. 2022. Skok w nieznane. Procesy modernizacyjne, architektura i polityki przestrzenne w Kaliszu początków XX wieku, Kalisz.
Harris Diane. 2005. Social history. Identity, performance, politics, and architectural histories, „Journal of the Society of Architectural Historians”, t. 64, nr 4, s. 421–423.
Hodder Ian. 2016. Studies in human-thing entanglement, http://www.ian-hodder.com/books/studieshuman-thing-entanglement (dostęp 23.07.2021).
Katalog. 1981. Hilary Majewski i jego krąg. Katalog wystawy, red. A. Szram, J. Weinberg, Łódź.
Kilian Anna. 1994. Kilka uwag o współczesnej historii architektury, [w:] Przemyśleć historię sztuki, red. M. Poprzęcka, Warszawa, s. 55–60.
Krajewski Marek. 2008. Przedmiot, który uczłowiecza…, „Kultura Współczesna”, nr 3, s. 43–54.
Krassowski Witold. 1973. Aestetyczna ozdoba w architekturze 2 poł. XIX wieku, [w:] Sztuka 2 połowy XIX wieku, red. T. Hrankowska, Warszawa 1973, s. 137–149.
Krawczak Czesław. 1975. Prawo budowlane na ziemiach polskich od połowy XVIII wieku do 1939 roku, Poznań.
Księga.1937. Księga pamiątkowa inżynierów cywilnych Polaków wychowanków Instytutu Inżynierów Cywilnych w Petersburgu, Warszawa.
Latour Bruno. 2007. Can we get our materialism back, please?, „Isis”, t. XCVIII, nr 1, s. 138–142.
Latour Bruno. 2011. Nigdy nie byliśmy nowocześni. Studium z antropologii symetrycznej, Warszawa.
Latour Bruno, Yaneva Albena. 2008. Give me a gun and I will make all buildings move. An ANT’s view of architecture, [w:] Explorations in architecture. Teaching, design, research, red. R. Geiser, Basel, s. 80–89.
Latour Bruno, Yaneva Albena. 2017. «Give me a gun and I will make all buildings move. An ANT’s view of architecture», „Ardeth”, t. 1, s. 103–111; http://journals.openedition.org/ardeth/991; http://www.bruno-latour.fr/node/206 (dostęp 22.07.2021).
Latour Bruno, Yaneva Albena. 2018. „Dajcie mi rewolwer, a poruszę wszystkie budynki”. Architektura z punktu widzenia Teorii Aktora-Sieci (ANT), „Avant”, t. 9, nr 3, s. 15–24.
Leach Andrew. 2010. What is architectural history?, Cambridge.
Leśniakowska Marta. 1996. Co to jest architektura?, Warszawa.
Lewandowski Dariusz. 2003. Stan prawny i organizacja budownictwa sakralnego w Królestwie Polskim, „Studia Włocławskie”, t. 6, s. 286–295.
Lewicki Jakub. 2010. Politechniczna historia architektury a uniwersytecka historia sztuki w Polsce. Przemiany i perspektywy rozwoju, [w:] Historia sztuki dzisiaj, red. J. Jarzewicz, J. Pazder, T.J. Żuchowski, Warszawa, s. 173–188.
Łoza Stanisław. 1954. Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa.
Maass John. 1969. Where architectural historians fear to tread, „Journal of the Society of Architectural Historians”, t. 28, nr 1, s. 3–8.
Majdowski Andrzej. 1993. Studia z historii architektury sakralnej w Królestwie Polskim, Warszawa.
Moxey Keith. 1996. The practice of theory. Poststructuralism, cultural politics, and art history, Ithaca.
Photographs. 2013. Nineteenth-century photographs and architecture. Documenting history, charting progress, and exploring the world, red. M. Nilsen, Farnham.
Okolski Antoni. 1880. Wykład prawa administracyjnego oraz prawa administracyjnego obowiązującego w Królestwie Polskim, t. 1, Warszawa.
Olsen Bjørnar. 2010. Kultura materialna po tekście: przywracanie obecności rzeczom, [w:] Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki. Antologia, red. E. Domańska, Poznań, s. 561–592.
Olsen Bjørnar. 2013. W obronie rzeczy. Archeologia i ontologia przedmiotów, Warszawa.
Omilanowska Małgorzata. 2003. Spis rysunków architektonicznych z akt Komitetu Techiczno-Budowlanego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Centralnym Państwowym Archiwum w St. Petersburgu. Królestwo Polskie, Warszawa.
Omilanowska Małgorzata. 2004. Polscy architekci w petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych w latach 1814–1918, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. LXVI, nr 3–4, s. 351–373.
Omilanowska Małgorzata. 2007. O wykształceniu i organizacji pracy warszawskich architektów w XIX wieku. Kilka uwag, [w:] Architekt–budowniczy–mistrz murarski, red. H. Faryna-Paszkiewicz, M. Omilanowska, J. Sito, Warszawa, s. 93–100.
Omilanowska Małgorzata. 2008. Architekt Stefan Szyller 1857–1933, Warszawa.
Omilanowska Małgorzata. 2016. Budowanie na obcej ziemi, Kraków.
Payne Alina. 1999. Architectural history and the history of art. A suspended dialogue, „Journal of the Society of Architectural Historians”, t. 58, nr 3, s. 292–299.
Pearce Susan M. 2003. Objects as meaning; or narrating the Past, [w:] Interpreting objects and collections, red. S.M. Pearce, London–New York, s. 19–29.
Perspektywy. 2009. Perspektywy współczesnej historii sztuki. Antologia przekładów „Artium Quaestiones”, red. M. Bryl i in., Poznań.
Pilikowski Michał. 2020. Architekt Akademii. Adolf Szyszko-Bohusz w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, Kraków.
Popławska Irena. 1992. Architektura mieszkaniowa w Łodzi w XIX wieku, Warszawa.
Poświęcenie. 1893. Poświęcenie, „Gazeta Kaliska”, nr 57, s. 1–2.
Poświęcenie kościoła. 1886. Poświęcenie kościoła, „Kaliszanin”, nr 93, s. 1–2.
Purchla Jacek. 1986. Jan Zawiejski. Architekt przełomu XIX i XX wieku, Warszawa.
Ratusz. 1887. Ratusz, „Kaliszanin”, nr 28, s. 2.
Rethinking. 2006. Rethinking architectural historiography, red. D. Arnold, E.A. Ergut, B.T. Özkaya, London–New York.
Roguska Jadwiga.1974. Środowisko architektoniczne Warszawy na przełomie XIX i XX wieku (1890–1914), „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, t. XIX, z. 3, s. 219–231.
Shiff Richard. 1992. Originality, [w:] Critical terms for art history, red. R.S. Nelson, R. Shiff, Chicago–London, s. 103–115.
Stefański Krzysztof. 2009. Ludzie, którzy zbudowali Łódź. Leksykon architektów i budowniczych miasta (do 1939 roku), Łódź.
Stieber Nancy. 2005. Learning from Interdisciplinarity. Introduction, „Journal of the Society of Architectural Historians”, t. 64, nr 4, s. 417–418
Strzałkowski Jacek. 1997. Architekci i budowniczowie w Łodzi do 1944 roku, Łódź.
Strzałkowski Jacek. 2007. Kilka uwag o archiwaliach pomocnych w pracy nad biogramami architektów czynnych w XIX wieku, [w:] Architekt–budowniczy–mistrz murarski, red. H. Faryna-Paszkiewicz, M. Omilanowska, J. Sito, Warszawa, s. 113–116.
Szczepańska Alicja. 1970. Idea postępu w myśli o sztuce (XVI–XVIII w.), [w:] Myśl o sztuce i sztuka XVII i XVIII wieku, red. J. Białostocki, Warszawa, s. 29–120.
Śleboda Tomasz. 2018. Edgar Norwerth 1884–1950. Artysta i człowiek, Warszawa–Toruń.
Świtek Gabriela. 2013. Gry sztuki z architekturą. Nowoczesne powinowactwa i współczesne integracje, Toruń.
Tabaka Anna, Błachowicz Maciej. 2010. Nowy Kaliszanin, Kalisz.
Tilley Christopher. 2003. Interpreting material culture, [w:] Interpreting objects and collections, red. S.M. Pearce, London–New York, s. 67–75.
Trachtenberg Marvin. 1988. Some observations on recent architectural history, „The Art Bulletin”, t. 70, nr 2, s. 208–241.
Ustawy [1923]. Ustawy i rozporządzenia z dziedziny budownictwa, obowiązujące w Państwie Polskiem, oprac. G. Szymkiewicz, Warszawa.
Vasari Giorgio. 1989. Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów, red. K. Estreicher, Warszawa.
Villa. 2017. The early modern villa. Senses and perceptions versus materiality, red. B. Arciszewska, Warszawa.
Watkin David. 1983. The rise of architectural history, Chicago.
White Hayden. 2009. Proza historyczna, red. E. Domańska, Kraków.
White Hayden. 2010. Poetyka pisarstwa historycznego, red. E. Domańska, M. Wilczyński, Kraków.
Wölfflin Henryk. 1931. Sztuka klasyczna. Wstęp do włoskiego renesansu, Kraków.
Wölfflin Henryk. 1962. Podstawowe pojęcia historii sztuki. Problem rozwoju stylu w sztuce nowożytnej, Wrocław.
Wright Gwendolyn. 2005. Cultural history. Europeans, Americans, and the meanings of space, „Journal of the Society of Architectural Historians”, t. 64, nr 4, s. 436–440.
Yaneva Albena. 2016. Mapping controversies in architecture, London–New York.
Yaneva Albena. 2017. Five ways to make architecture political. An introduction to the politics of design practice, London–New York.
Żywicki Jerzy. 2010. Urzędnicy: Architekci, budowniczowie, inżynierowie cywilni…. Ludzie architektury i budownictwa w województwie lubelskim oraz guberni lubelskiej w Królestwie Polskim w latach 1815–1915, Lublin.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Kwartalnik Historii Kultury Materialnej
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
