Legaty testamentowe mieszczan krakowskich na rzecz kościoła i klasztoru bernardynów na Stradomiu w drugiej połowie XV wieku
Słowa kluczowe:
15 w. -- Polska, testamenty mieszczan późnośredniowieczne, legaty mieszczan późnośredniowieczne, darowizny pośmiertne późnośredniowieczne, bernardyni (zakon), kościół i klasztor bernardynów (Stradom, Kraków, Polska), Stradom (Kraków, Polska)Abstrakt
CRACOW BURGHERS’ BEQUESTS TO THE OBSERVANTS’ FRIARY IN STRADOMIN THE SECOND HALF OF THE 15TH C.
The article is aimed at analysing late-mediaeval testaments of Cracow burghers which included bequests to the Observants’ church and friary in Stradom (a suburb of Cracow). The source basis are testaments recorded in Cracow municipal books, most of them in the Liber Testamentorum kept by the city council (The National Archives in Cracow, Records of the City of Cracow, manuscript 772). The Observant friary in Stradom was founded in 1453, following a religious stir induced by a visit to Cracow made by the famous Italian preacher John of Capistrano, an Observant friar. There are 58 last wills from the second half of the 15th c., made by 54 testators, which include bequests to the newly-founded friary. This is a significant number as compared with the number of surviving wills from the second half of the 15th c. including bequests to orders long established in Cracow, the Grey Friars and Dominicans (30 and 22, respectively). The number of bequests from the fi rst two decades of the friary’s functioning is defi nitely higher than in the later years. In this early period it was common for testators who left legacies to several Church institutions (a typical situation) to endow the Observants with a larger bequest. This might have resulted from the burghers’ interest in a new institution among Cracow’s religious houses. It can be also supposed that the new friary was supported by the municipal authorities. Still, most of the donors were craftsmen, from both richer (e.g. goldsmiths) and less affluent (e.g. oil makers) groups, although the majority represented low-status professions. This might have been due to the Observants by rule doing the ministry among the poorer. The bequests were usually money, intended generally for the needs of the church, the friars and the friary, sometimes specifi cally for food. Rarely can it be concluded that the testator re-ally knew the current needs of the friary but there are several examples of bequests for liturgical books, vestments and paraments.
Pobrania
Bibliografia
Cantando cum citharista. W pięćsetlecie śmierci Władysława z Gielniowa, red. R. Mazurkiewicz, Warszawa 2006
Pięćset pięćdziesiąt lat obecności oo. Bernardynów w Polsce (1453–2003), red. W.F. Murawiec, D.A. Muskus, Kalwaria Zebrzydowska 2006
Bartoszewicz A. 2012. Piśmienność mieszczańska w późnośredniowiecznej Polsce, Warszawa.
Bartoszewicz A. 2011. Testament jako źródło do badań nad piśmiennością mieszczańską w późnym średniowieczu, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LIX, nr 3–4.
Bogucka M., Samsonowicz H. 1986. Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław.
Kubicki R. 2010. Kultura materialna w testamentach elbląskich z XV i początków XVI w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LVIII, nr 2.
Kubicki R. 2006. Testamenty elbląskie z XIV-początków XVI w. Charakterystyka wraz z listą testatorów w układzie chronologicznym, „Rocznik Elbląski”, t. 20.
Maciszewska M. 2001. Klasztor bernardyński w społeczeństwie polskim 1453–1530, Warszawa.
Maciszewska M. 2000. Klasztory bernardyńskie w miastach Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego w latach 1453–1514. Procesy fundacyjne i lokalizacja, [w:] Klasztor w mieście średniowiecznym i nowożytnym, red. M. Derwich, A. Pobóg-Lenartowicz, Wrocław–Opole.
Możejko B. 2004. Gdański mieszczanin w obliczu śmierci. Zapisy testamentowe z II połowy XV w. (na podstawie księgi ławniczej), [w:] Mieszczanie, wasale, zakonnicy, red. B. Śliwiński, Studia z dziejów średniowiecza, t. 10, Malbork.
Możejko B. 2010. Rozrachunek z życiem doczesnym. Gdańskie testamenty mieszczańskie z XV i początku XVI wieku, Gdańsk.
Murawiec W.F. 1973. Bernardyni warszawscy. Dzieje klasztoru św. Anny w Warszawie 1454–1864, Kraków.
Oliński P. 1998. Fundacje i legaty religijne kobiet świeckich w wielkich miastach, [w:] Kobieta i rodzina w średniowieczu i na progu czasów nowożytnych, red. Z. H. Nowak, A. Radzymiński, Toruń.
Oliński P. 2008. Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo), Toruń.
Oliński P. 2002. Mieszczanin w trosce o zbawienie. Uwagi o memoratywnych funkcjach fundacji mieszczańskich w wielkich miastach pruskich, [w:] Ecclesia et civitas. Kościół i życie religijne w mieście średniowiecznym, red. H. Manikowska, H. Zaremska, Warszawa.
Oliński P. 2010. Społeczne uwarunkowania zapisów testamentowych w średniowiecznym Elblągu, [w:] In memoriam honoremque Casimiri Jasiński, red. J. Wenta, P. Oliński, Toruń.
Piwowarczyk E. 2008. Legaty na kościół i klasztor oo. Dominikanów w Krakowie (XIV-XV w.). Z badań nad pobożnością miejską, [w:] Mendykanci w średniowiecznym Krakowie, red. K. Ożóg, T. Gałuszka, Z. Zajchowska, Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, t. 4, Kraków.
Piwowarczyk E. 2006. Legaty na kościół Panny Marii (Mariacki) w Krakowie (XIV-XV w.). Przyczynek do badań nad religijnością miejską, „Rocznik Krakowski”, t. 72.
Piwowarczyk E. 2010. Legaty testamentowe ad pias causas w XV-wiecznym Krakowie, Kraków.
Piwowarczyk E. 2009. Legaty testamentowe na kościół św. Anny (1400–1530). Z krakowskich ksiąg miejskich, [w:] Studia z dziejów kościoła św. Anny w Krakowie, red. Z. Kliś, T. Węcławowicz, Kraków.
Piwowarczyk E., Tyszka P. 2006. Przyczynek do pobożności mieszczan krakowskich na podstawie XV-wiecznych legatów w Liber testamentorum (rkps 772), „Nasza Przeszłość”, t. 105.
Sitnik A.K. 2006. Bernardyni lwowscy. Historia klasztoru i kościoła pod wezwaniem świętych Bernardyna ze Sieny i Andrzeja Apostoła we Lwowie (1460–1785), Kalwaria Zebrzydowska.
Słoń M. 2007. Religijność komunalna w Europie środkowej późnego średniowiecza, [w:] Zbožnost středověku, wyd. M. Nodl, Praha.
Sowina U. 1991. Najstarsze sieradzkie testamenty mieszczańskie z początku XVI w. Analiza źródłoznawcza, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXXIX, nr 1.
Sowina U. 2011. Testamenty mieszczan krakowskich jako źródła do badań nad stronami rodzinnymi imigrantów w krakowskiej elicie władzy (Przykład Jana z Reguł na Mazowszu), [w:] Elita władzy miasta Krakowa i jej związki z miastami Europy w średniowieczu i epoce nowożytnej (do połowy XVII wieku). Zbiór studiów, red. K. Pacuski, Kraków.
Sowina U. 2006. Testamenty mieszczan krakowskich o przekazywaniu majątku w późnym średniowieczu i we wczesnej nowożytności, [w:] Sociální svět středověkého města, red. M. Nodl, Praha.
Sowina U. 2002. Testament pewnego kmiecia. Przyczynek do badań nad relacjami międzystanowymi w późnym średniowieczu i wczesnej nowożytności, [w:] Civitas et villa. Miasto i wieś w średniowiecznej Europie środkowej, red. C. Buśko, Wrocław-Praha.
Szulc A. 2007. Homo religiosus późnego średniowiecza. Bernardyński model religijności masowej, Poznań.
Wiesiołowski J. 1983. Problemy społeczne klienteli bernardynów poznańskich na przełomie XV/XVI wieku, [w:] Zakony franciszkańskie w Polsce, t. 1, Franciszkanie w Polsce średniowiecznej, Franciszkanie na ziemiach polskich, red. J. Kłoczowski, cz. 1, Lublin.
Witkowska A. 1984. Kulty pątnicze piętnastowiecznego Krakowa. Z badań nad miejską kulturą religijną, Lublin.
Wyczawski H. 1985. Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej grani-cach historycznych, Kalwaria Zebrzydowska.
Wydra W. 1998. Piśmiennictwo bernardyńskie do roku 1555. Próba charakterystyki, [w:] Franciszkanie w Polsce XVI–XVIII wieku, cz. 1, red. H. Gapski, C.S. Napiórkowski, Niepokalanów.
Wydra W. 1992. Władysław z Gielniowa. Z dziejów średniowiecznej poezji polskiej, Poznań.
Wysmułek J. 2010. Przejawy religijności mieszczan krakowskich na podstawie XIV-wiecznych testamentów i zapisów pobożnych, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, t. 54.
Wysmułek J. 2013. "Testamenty mieszczan krakowskich (XIV-XV w.)”, mpis pracy doktorskiej, w archiwum Instytutu Historycznego UW.
Wysmułek J. 2014. Urban Testaments in Poland: Research Present and Future, [w:] Using the Written Word in Medieval Towns: Medieval Urban Litera-cy II, red. M. Mostert, A. Adamska, Utrecht Studies in Medieval Literacy no. 28, Turnhout.
Wysmułek J. 2012. Wills as Testimony of Marriage Contracts in Late Medieval Krakow, [w:] Law and Marriage in Medieval and Early Modern Times, Proceedings of the Eight Carlsberg Academy Conference on Medieval Legal History 2011, wyd. P. Andersen, K. Salonen, H. Møller Sigh, H. Vogt, Copenhagen.
Zaremska H. 1997. Człowiek wobec śmierci: wyobrażenia i rytuały, [w:] Kultura Polski Średniowiecznej XIV–XV wieku, red. B. Geremek, Warszawa.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
