Legaty testamentowe mieszczan krakowskich na rzecz kościoła i klasztoru bernardynów na Stradomiu w drugiej połowie XV wieku

Urszula Zachara-Związek

Published: 2015-01-01

Vol. 63 No. 1 (2015)

Cracow burghers 'bequests to the observants' friary in Stradomin the second half of the 15th c.

Urszula Zachara-Związek

Abstract

The article is aimed at analysing late-mediaeval testaments of Cracow burghers which included bequests to the Observants’ church and friary in Stradom (a suburb of Cracow). The source basis are testaments recorded in Cracow municipal books, most of them in the Liber Testamentorum kept by the city council (The National Archives in Cracow, Records of the City of Cracow, manuscript 772). The Observant friary in Stradom was founded in 1453, following a religious stir induced by a visit to Cracow made by the famous Italian preacher John of Capistrano, an Observant friar. There are 58 last wills from the second half of the 15th c., made by 54 testators, which include bequests to the newly-founded friary. This is a significant number as compared with the number of surviving wills from the second half of the 15th c. including bequests to orders long established in Cracow, the Grey Friars and Dominicans (30 and 22, respectively). The number of bequests from the first two decades of the friary’s functioning is definitely higher than in the later years. In this early period it was common for testators who left legacies to several Church institutions (a typical situation) to endow the Observants with a larger bequest. This might have resulted from the burghers’ interest in a new institution among Cracow’s religious houses. It can be also supposed that the new friary was supported by the municipal authorities. Still, most of the donors were craftsmen, from both richer (e.g. goldsmiths) and less affl uent (e.g. oil makers) groups, although the majority represented low-status professions. This might have been due to the Observants by rule doing the ministry among the poorer. The bequests were usually money, intended generally for the needs of the church, the friars and the friary, sometimes specifi cally for food. Rarely can it be concluded that the testator re-ally knew the current needs of the friary but there are several examples of bequests for liturgical books, vestments and paraments.

Keywords:

15th c. -- Poland, burghers last wills, late-mediaeval testaments, late-mediaeval bequests, Observants (religious order), Observant friary in Stradom, Stradom (a suburb of Cracow), Cracow (Poland)

Most read articles by the same author(s)

Tomasz Związek, Mariusz Leńczuk, Urszula Zachara-Związek, The inspection of the royal deciduous and coniferous forests in Mazovia in 1566 , Kwartalnik Historii Kultury Materialnej: Vol. 71 No. 2 (2023):

Download files

PDF (Język Polski)

Citation rules

Zachara-Związek, U. (2015). Cracow burghers ’bequests to the observants’ friary in Stradomin the second half of the 15th c. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 63(1), 29–40. Retrieved from https://journals.iaepan.pl/khkm/article/view/824

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Cantando cum citharista. W pięćsetlecie śmierci Władysława z Gielniowa, red. R. Mazurkiewicz, Warszawa 2006
Google Scholar

Pięćset pięćdziesiąt lat obecności oo. Bernardynów w Polsce (1453–2003), red. W.F. Murawiec, D.A. Muskus, Kalwaria Zebrzydowska 2006
Google Scholar

Bartoszewicz A. 2012. Piśmienność mieszczańska w późnośredniowiecznej Polsce, Warszawa.
Google Scholar

Bartoszewicz A. 2011. Testament jako źródło do badań nad piśmiennością mieszczańską w późnym średniowieczu, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LIX, nr 3–4.
Google Scholar

Bogucka M., Samsonowicz H. 1986. Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław.
Google Scholar

Kubicki R. 2010. Kultura materialna w testamentach elbląskich z XV i początków XVI w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LVIII, nr 2.
Google Scholar

Kubicki R. 2006. Testamenty elbląskie z XIV-początków XVI w. Charakterystyka wraz z listą testatorów w układzie chronologicznym, „Rocznik Elbląski”, t. 20.
Google Scholar

Maciszewska M. 2001. Klasztor bernardyński w społeczeństwie polskim 1453–1530, Warszawa.
Google Scholar

Maciszewska M. 2000. Klasztory bernardyńskie w miastach Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego w latach 1453–1514. Procesy fundacyjne i lokalizacja, [w:] Klasztor w mieście średniowiecznym i nowożytnym, red. M. Derwich, A. Pobóg-Lenartowicz, Wrocław–Opole.
Google Scholar

Możejko B. 2004. Gdański mieszczanin w obliczu śmierci. Zapisy testamentowe z II połowy XV w. (na podstawie księgi ławniczej), [w:] Mieszczanie, wasale, zakonnicy, red. B. Śliwiński, Studia z dziejów średniowiecza, t. 10, Malbork.
Google Scholar

Możejko B. 2010. Rozrachunek z życiem doczesnym. Gdańskie testamenty mieszczańskie z XV i początku XVI wieku, Gdańsk.
Google Scholar

Murawiec W.F. 1973. Bernardyni warszawscy. Dzieje klasztoru św. Anny w Warszawie 1454–1864, Kraków.
Google Scholar

Oliński P. 1998. Fundacje i legaty religijne kobiet świeckich w wielkich miastach, [w:] Kobieta i rodzina w średniowieczu i na progu czasów nowożytnych, red. Z. H. Nowak, A. Radzymiński, Toruń.
Google Scholar

Oliński P. 2008. Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo), Toruń.
Google Scholar

Oliński P. 2002. Mieszczanin w trosce o zbawienie. Uwagi o memoratywnych funkcjach fundacji mieszczańskich w wielkich miastach pruskich, [w:] Ecclesia et civitas. Kościół i życie religijne w mieście średniowiecznym, red. H. Manikowska, H. Zaremska, Warszawa.
Google Scholar

Oliński P. 2010. Społeczne uwarunkowania zapisów testamentowych w średniowiecznym Elblągu, [w:] In memoriam honoremque Casimiri Jasiński, red. J. Wenta, P. Oliński, Toruń.
Google Scholar

Piwowarczyk E. 2008. Legaty na kościół i klasztor oo. Dominikanów w Krakowie (XIV-XV w.). Z badań nad pobożnością miejską, [w:] Mendykanci w średniowiecznym Krakowie, red. K. Ożóg, T. Gałuszka, Z. Zajchowska, Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, t. 4, Kraków.
Google Scholar

Piwowarczyk E. 2006. Legaty na kościół Panny Marii (Mariacki) w Krakowie (XIV-XV w.). Przyczynek do badań nad religijnością miejską, „Rocznik Krakowski”, t. 72.
Google Scholar

Piwowarczyk E. 2010. Legaty testamentowe ad pias causas w XV-wiecznym Krakowie, Kraków.
Google Scholar

Piwowarczyk E. 2009. Legaty testamentowe na kościół św. Anny (1400–1530). Z krakowskich ksiąg miejskich, [w:] Studia z dziejów kościoła św. Anny w Krakowie, red. Z. Kliś, T. Węcławowicz, Kraków.
Google Scholar

Piwowarczyk E., Tyszka P. 2006. Przyczynek do pobożności mieszczan krakowskich na podstawie XV-wiecznych legatów w Liber testamentorum (rkps 772), „Nasza Przeszłość”, t. 105.
Google Scholar

Sitnik A.K. 2006. Bernardyni lwowscy. Historia klasztoru i kościoła pod wezwaniem świętych Bernardyna ze Sieny i Andrzeja Apostoła we Lwowie (1460–1785), Kalwaria Zebrzydowska.
Google Scholar

Słoń M. 2007. Religijność komunalna w Europie środkowej późnego średniowiecza, [w:] Zbožnost středověku, wyd. M. Nodl, Praha.
Google Scholar

Sowina U. 1991. Najstarsze sieradzkie testamenty mieszczańskie z początku XVI w. Analiza źródłoznawcza, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXXIX, nr 1.
Google Scholar

Sowina U. 2011. Testamenty mieszczan krakowskich jako źródła do badań nad stronami rodzinnymi imigrantów w krakowskiej elicie władzy (Przykład Jana z Reguł na Mazowszu), [w:] Elita władzy miasta Krakowa i jej związki z miastami Europy w średniowieczu i epoce nowożytnej (do połowy XVII wieku). Zbiór studiów, red. K. Pacuski, Kraków.
Google Scholar

Sowina U. 2006. Testamenty mieszczan krakowskich o przekazywaniu majątku w późnym średniowieczu i we wczesnej nowożytności, [w:] Sociální svět středověkého města, red. M. Nodl, Praha.
Google Scholar

Sowina U. 2002. Testament pewnego kmiecia. Przyczynek do badań nad relacjami międzystanowymi w późnym średniowieczu i wczesnej nowożytności, [w:] Civitas et villa. Miasto i wieś w średniowiecznej Europie środkowej, red. C. Buśko, Wrocław-Praha.
Google Scholar

Szulc A. 2007. Homo religiosus późnego średniowiecza. Bernardyński model religijności masowej, Poznań.
Google Scholar

Wiesiołowski J. 1983. Problemy społeczne klienteli bernardynów poznańskich na przełomie XV/XVI wieku, [w:] Zakony franciszkańskie w Polsce, t. 1, Franciszkanie w Polsce średniowiecznej, Franciszkanie na ziemiach polskich, red. J. Kłoczowski, cz. 1, Lublin.
Google Scholar

Witkowska A. 1984. Kulty pątnicze piętnastowiecznego Krakowa. Z badań nad miejską kulturą religijną, Lublin.
Google Scholar

Wyczawski H. 1985. Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej grani-cach historycznych, Kalwaria Zebrzydowska.
Google Scholar

Wydra W. 1998. Piśmiennictwo bernardyńskie do roku 1555. Próba charakterystyki, [w:] Franciszkanie w Polsce XVI–XVIII wieku, cz. 1, red. H. Gapski, C.S. Napiórkowski, Niepokalanów.
Google Scholar

Wydra W. 1992. Władysław z Gielniowa. Z dziejów średniowiecznej poezji polskiej, Poznań.
Google Scholar

Wysmułek J. 2010. Przejawy religijności mieszczan krakowskich na podstawie XIV-wiecznych testamentów i zapisów pobożnych, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, t. 54.
Google Scholar

Wysmułek J. 2013. "Testamenty mieszczan krakowskich (XIV-XV w.)”, mpis pracy doktorskiej, w archiwum Instytutu Historycznego UW.
Google Scholar

Wysmułek J. 2014. Urban Testaments in Poland: Research Present and Future, [w:] Using the Written Word in Medieval Towns: Medieval Urban Litera-cy II, red. M. Mostert, A. Adamska, Utrecht Studies in Medieval Literacy no. 28, Turnhout.
Google Scholar

Wysmułek J. 2012. Wills as Testimony of Marriage Contracts in Late Medieval Krakow, [w:] Law and Marriage in Medieval and Early Modern Times, Proceedings of the Eight Carlsberg Academy Conference on Medieval Legal History 2011, wyd. P. Andersen, K. Salonen, H. Møller Sigh, H. Vogt, Copenhagen.
Google Scholar

Zaremska H. 1997. Człowiek wobec śmierci: wyobrażenia i rytuały, [w:] Kultura Polski Średniowiecznej XIV–XV wieku, red. B. Geremek, Warszawa.
Google Scholar