Collections in gentry manors of the Commonwealth in the time of partitions
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM67.2019.3.006Keywords:
manor, collection, artistic culture, museum, artAbstract
The article attempts a synthetic overview of art collecting in gentry families of the former Commonwealth. The 19th century saw the emergence of a myth concerning the development of old Polish culture in the provinces, independently of, or even in opposition to, the royal court and the capital, which Z. Ostrowska-Kębłowska identified as the ideological basis of the cul-tural activities of Polish magnate families, such as the Czartoryski family foundation of the museum in Puławy, or the museum-residences of Greater Poland (the Działyńskis’ Kórnik, the Raczyńskis’ Rogalin and Izabela Działyńska’s Gołuchów). This tradition was also cultivated by gentry, which sometimes turned their provincial manors into centres of local culture.In the 18th and early 19th c. collecting was part of the decorum of aristocracy but in gentry manors it was usually limited to hunting trophies, ancestors’ portraits (often of poor artistic quality) and weapons. Its popularity grew in the middle decades of the 19th c., when art collections in country manors started to be opened to the local and wider public as private museums, becoming centres of shaping the memory of national heritage. At the turn of the 20th c. and in the inter-war period art collections in country manors were less common, with their owners moving them to cities (Warsaw, Lviv, Cracow, Łódź, Vilnius). To illustrate the topic the author presents the collection of Marceli Żurowski gathered in his manor in Iwańkowce near Berdyczów, the rather unusual collection of Tomasz Zieliński in Kielce, of Władysław Syrokomla in Borejkowszczyzna in Lithuania and of Konstanty Świdziński w Sulgostów in the province of Radom, also referring to a number of other collections in various parts of the former Commonwealth. The last part of the paper presents a kind of museum made public after 1900 by the Mieczkowski family in Niedźwiedź near Wąbrzeźno, which can be considered a model example of the “collection in a country manor” featuring in the title — due to both the items exhib-ited (works of arts and crafts, weapons, historic memorabilia) and its educational and popularizing functions.
Downloads
References
Aftanazy Roman. 1986–1993. Materiały do dziejów rezydencji, t. 1–11, Warszawa.
Ajewski Konrad. 2004. Kolekcjonerstwo Konstantego Świdzińskiego. Z dziejów Biblioteki Ordynacji Krasińskich, „Rocznik Biblioteki Narodowej”, t. XXXVI, s. 21–77.
Benjamin Walter. 2005. Pasaże, Kraków.
Bukowski Andrzej. 1989. Waplewo. Zapomniana placówka kultury polskiej na Pomorzu Nadwiślańskim, Wrocław–Gdańsk.
Chopicki Edward. 1881. Wędrówka po guberni kijowskiej, „Tygodnik Ilustrowany”, nr 310, s. 294–295.
Chwalewik Edward. 1926–1927. Zbiory polskie. Archiwa, biblioteki, gabinety, galerie, muzea i inne zbiory pamiątek przeszłości w ojczyźnie i na obczyźnie w porządku alfabetycznym według miejscowości ułożone, Warszawa.
Epstein Tadeusz. 2005. Z piórem i paletą. Zainteresowania intelektualne i artystyczne ziemiaństwa polskiego na Ukrainie w II połowie XIX wieku, Warszawa.
Galeria rogalińska. 1998. Galeria rogalińska Edwarda Raczyńskiego (katalog wystawy w Muzeum Narodowym w Poznaniu), Poznań.
Gerson Wojciech. 1897. Znawstwo prawdziwe i rzekome w malarstwie, Warszawa.
Haskell Francis. 1988. Taste and the Antiqua: The Lure of Classical Sculpture 1500–1900, New Haven.
Jakimowicz Irena. 1973. Tomasz Zieliński kolekcjoner i mecenas, Wrocław.
Klempert Mateusz. 2014. Dzieje fortuny rodu Kossakowskich z Wojtkuszek, [w:] Doktoranckie spotkania z historią, red. K.A. Kierski, M. Klempert, J. Śliczyńska, Olsztyn, s. 171–186.
Kluczewska-Wójcik Agnieszka. 2014. Feliks „Manggha” Jasieński i jego kolekcja w Muzeum Narodowym w Krakowie, Kraków.
Łoski Józef, 1857. Biblioteka i muzeum Konstantego Świdzińskiego (wspomnienia z pobytu w Opoczyńskiem), „Gazeta Warszawska”, nr 138, s. 3–4; nr 140, s. 5–6; nr 143, s. 4–6; nr 146, s. 5–6; nr 148, s. 4; nr 149, s. 5; nr 151, s. 5–6; nr 153, s. 4–6.
Łoziński Władysław. 1978. Życie polskie w dawnych wiekach, Kraków.
O. 1903. Muzeum huculskie w Kołomyi, „Tygodnik Ilustrowany”, nr 14, s. 274–275.
Ostrowska-Kębłowska Zofia. 1979. Siedziby-muzea. Ze studiów nad architekturą XIX w. w Wielko-polsce, [w:] Sztuka XIX wieku w Polsce. Naród — Miasto, Materiały Sesji SHS Poznań, grudzień1977, Warszawa, s. 69–108.
Przezdziecki Aleksander. 1841. Galeria obrazów Pana Marcelego Żurowskiego w Iwańkowicach pod Berdyczowem, „Atheneum”, t. IV, s. 231–254.
Przezdziecki Aleksander, Rastawiecki Edward. 1853–1858. Wzory sztuki średniowiecznej i z epoki Odrodzenia w dawnej Polsce, Warszawa–Paryż.
Rastawiecki Edward. 1850–1857. Słownik malarzy polskich tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej przebywających, t. 1–3, Warszawa.
Rosset (de) Tomasz F. 2014a. Kolekcja artystyczna: geneza, rozkwit, kryzys, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo”, t. XLV, s. 253–277.
Rosset (de) Tomasz F. 2014b. Szkic o polskich kolekcjach artystycznych epoki zaborów, [w:] Miłośnictwo rzeczy. Studia z historii kolekcjonerstwa na ziemiach polskich w XIX wieku, red. K. Kłudkiewicz, M. Mencfel, Warszawa, s. 24–43.
Ryszkiewicz Andrzej. 1981. Galeria obrazów Ignacego Korwina-Milewskiego, [w:] A. Ryszkiewicz, Kolekcjonerzy i miłośnicy, Warszawa, s. 197–222.
Rzyska-Laube Dobromiła. 2013. Początki waplewskich zbiorów artystycznych za czasów Antoniego Sierakowskiego (1783–1842), [w:] Ród Sierakowskich na ziemi malborskiej, red. J. Hochleitner, P. Szwedowski, Malbork, s. 115–126.
Rzyska-Laube Dobromiła. 2014. Narodowy gabinet osobliwości. Zbiory Mieczysława Mieczkowskiego (1869–1947) z Niedźwiedzia, [w:] Miłośnictwo rzeczy. Studia z historii kolekcjonerstwa na ziemiach polskich w XIX wieku, red. K. Kłudkiewicz, M. Mencfel, Warszawa, s. 115–135.
Rzyska-Laube Dobromiła. 2015. Zaginiona kolekcja. Nowe ustalenia na temat zawartości zbiorów Sierakowskich z Waplewa oraz ich wojennych i powojennych losów, „Gdańskie Studia Muzealne”, t. 8: Pałac hrabiów Sierakowskich w Waplewie Wielkim. Ludzie, miejsce, kolekcja, Gdańsk, s. 122–125.Skorupska-Szarlej Janina. 2012. Polskie malarstwo i grafika w zbiorach Niedzielskich w Śledziejowicach, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, t. XXVIII, s. 185–204.
Skorupska-Szarlej Janina. 2016. Zbiory rzemiosła artystycznego, militariów i malarstwa obcego rodziny Niedzielskich, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”, t. XXXI, s. 253–287.
Syrokomla Władysław. 1861. Borejkowszyzna — zbiorek obrazów, „Kuryer Wileński”, nr 90.Tazbir Janusz. 1987. Polskie przedmurze chrześcijańskiej Europy, mity a rzeczywistość historyczna, Warszawa.
Urbański Antoni. 1927. Kresowe siedziby polskie, które uległy zagładzie. Czerwony Dwór, „Tygodnik Ilustrowany”, nr 52, s. 1085.
Urbański Antoni. 1928a. Z czarnego szlaku i tamtych rubieży: zabytki polskie przepadłe na Podolu, Wołyniu, Ukrainie, Warszawa.
Urbański Antoni. 1928b. Podzwonne na zgliszczach Litwy i Rusi, Warszawa. Urbański Antoni. 1929a. Memento kresowe, Warszawa.
Urbański Antoni. 1929b. Pro memoria: 4-ta serja rozgromionych dworów kresowych, Warszawa.