Obraz kartograficzny miast Królestwa Polskiego 1815–1836

Bartoszewicz Agnieszka; Bartoszewicz Henryk

doi:10.23858/KHKM68.2020.2.006

Published: 2020-08-03

Vol. 68 No. 2 (2020)

The cartographic representation of the towns of the Kingdom of Poland in 1815–1836

Bartoszewicz Agnieszka , Bartoszewicz Henryk

Kwartalnik Historii Kultury Materialnej

Section: Studies and Materials

https://doi.org/10.23858/KHKM68.2020.2.006

Abstract

The years1815–1836 were very important for the cartography of Polish towns. As regards the technique of map production, Warsaw stood out against other towns, due to the fact that until the mid-19th c. the capital was mapped by the topographic corps of the army, which had at their disposal the most advanced technologies and the best specialist. A crucial development for the surveying and mapping of Polish towns was the establish-ment of the Town Committee within the structure of the Government Commission of Internal Affairs and Police on 4th January 1820. The committee was to supervise surveying and carto-graphic works. Its clerks prepared a new surveying instruction, published on 2nd September 1820; its next instruction, published on 28th March 1823, was in effect until 1836. It provided for the preparation of two maps of each town, at a scale of 1:1500 and 1:5000. Most of the large-scale maps prepared in the 1820s and 1830s were situation maps or situation-regulation maps, primarily reflecting data on real estate and development, sometimes with plans of regulating some parts or particular streets. Very few regulation maps of whole towns were produced at that time, an example being “The plan of Praga”, with a whole new network of streets and squares. Of the surviving large-scale maps from the Kingdom of Poland, particular attention is due to maps of those towns that were granted municipal right at that time. The growth of urbanization, especially in the western part of the Kingdom, was greatly stimulated by industrialization, particularly by the development of textile industry. Between 1815 and 1830 municipal rights were granted to six towns of the region: Babiak, Ozorków, Aleksandrów, Zduńska Wola, Zgierz, Konstantynów and Tomaszów Mazowiecki.

Keywords:

Congress Poland, 19th century, Government Commission of Internal Affairs and Police, town, regulation plans

Download files

pdf (Język Polski)

Citation rules

Agnieszka, B., & Henryk, B. (2020). The cartographic representation of the towns of the Kingdom of Poland in 1815–1836. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 68(2), 223–243. https://doi.org/10.23858/KHKM68.2020.2.006

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.

References

AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie], KiO [Kartografika z innych Oddziałów AGAD], 7, 8, 52, 74, 82, 83, 122, 590.
Google Scholar

AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie], KRSW [Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Policji], 1839, 4482, 2816.
Google Scholar

AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie], Zb. Kart. [Zbiór Kartograficzny] 46-1, 46-2, 46-8 ark. 1, 49-31 ark. 2, 57-23 ark. 2, 69-20 ark. 1-5, 77-5 ark. 1-9, 77-6, 92-5 ark. 1-9, 184-3, 186-17, 195-18, 195-20, 198-13, 323-25, 347-5b, 362-44, 369-9, 383-2, 486-18, 486-19, 488-35.
Google Scholar

APŁ [Archiwum Państwowe w Łodzi], Zb. Kart. [Zbiór Kartograficzny], 10, 1583, 2650.
Google Scholar

APW [Archiwum Państwowe w Warszawie], Zb. Kart. [Zbiór Kartograficzny], K-20.
Google Scholar

BN [Biblioteka Narodowa], ZZK [Zakład Zbiorów Kartograficznych], 579, 1062, 1247.
Google Scholar

IS PAN [Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk], Zbiory fotografii i rysunków pomiarowych, neg. nr 47803.
Google Scholar

Muzeum Warszawy, Zbiory kartograficzne, MHW7718/Pl.
Google Scholar

PW, WA [Politechnika Warszawska, Wydział Architektury], Zb. Kart. [Zbiór Kartograficzny], U III 65.
Google Scholar

RWHAP [Rosyjskie Wojskowo-Historyczne Archiwum Państwowym w Moskwie], Zespół 846, sygn. 21782.
Google Scholar

Bajer Karol. 1958. Przemysł włókienniczy na ziemiach polskich od początku XIX wieku do 1939 roku. Zarys historyczno-ekonomiczny, Łódź.
Google Scholar

Bartoszewicz Agnieszka. 2008. Obraz kartograficzny Szadku w XIX w., „Biuletyn Szadkowski”, t. 8, s. 85–91.
Google Scholar

Bartoszewicz Agnieszka, Bartoszewicz Henryk. 1995. Plany ogólne Warszawy w Archiwum Głównym Akt Dawnych (1809–1915), „Archeion”, t. XCIV.
Google Scholar

Bartoszewicz Agnieszka, Bartoszewicz Henryk. 1997. Plany ogólne Warszawy 1809–1916 w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych. Katalog, Warszawa.
Google Scholar

Bartoszewicz Agnieszka, Bartoszewicz Henryk. 2012, Kartografia miast Mazowsza i ziemi dobrzyń-skiej do końca XVIII wieku, wyd. 2, Warszawa–Pułtusk.
Google Scholar

Bartoszewicz Henryk. 2007. Obraz kartograficzny miast polskich w XVII–XIX wieku. Katalog wy-stawy, Warszawa.
Google Scholar

Bartoszewicz Henryk. 2010. Nota wydawnicza, [w:] Atlas de cartes et de plans pour servir à l’intelligence de l’histoire de l’insurrection du peuple polonaise par Mr. Spazier, Leipsic 1833 [Atlas map i planów służących zrozumieniu historii powstania narodu polskiego wydany w Lipsku w 1833 r. przez Richarda Otto Spaziera], reprint, Warszawa.
Google Scholar

Bartoszewicz Henryk. 2010. Udział inżynierów i kartografów armii Królestwa Polskiego w wojnie polsko-rosyjskiej 1830–1831, „Geodeta”, nr 11 (186), s. 64–68.
Google Scholar

Bartoszewicz Henryk. 2011. Rewiry żydowskie w miastach Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego świetle map wielkoskalowych, [w:] Z dziejów kartografii, t. 15: Dawna kartografia miast, red. J. Ostrowski, P.E. Weszpiński, Warszawa, s. 259–287.
Google Scholar

Bartoszewicz Henryk. 2012. Z dziejów kartografii Mazowsza i ziem sąsiednich XVII–XX wieku, Warszawa–Pułtusk.
Google Scholar

Bartoszewicz Henryk. 2017. Warszawa w okresie Królestwa Polskiego doby konstytucyjnej, [w:] H. Bartoszewicz, P.E. Weszpiński, 1825. Korpus Inżynierów Wojskowych. Plan Warszawy. Plan Miasta Stołecznego Warszawy Wymierzony przez Officerów Korpusu Inżenierów w latach 1818 i 1819 i litografowany przez tychże w roku 1822, Warszawa, s. 9–79.
Google Scholar

Berdecka Anna. 1974. Nowe lokacje miast królewskich w Małopolsce w latach 1333–1370: chrono-logia i rozmieszczenie, „Przegląd Historyczny”, t. 65/4, s. 594–624.
Google Scholar

Ćwik Władysław. 2001. „Oswobodziciele wolności” — dozorcy miast Królestwa Polskiego (1818––1821), [w:] Przez tysiąclecia: państwo — prawo — jednostka, Materiały ogólnopolskiej konferencji historyków prawa Ustroń 17–20 września 2000 r., red. A. Latyński, M. Mikołajczyk, t. 1, Katowice, s. 139–147.
Google Scholar

Domański Michał. 1996–1997. Siestrzyński Łukasz Jan (1784–1824), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 37, Warszawa–Kraków, s. 382–384.
Google Scholar

Gąsiorowska-Grabowska Natalia. 1975. Z dziejów przemysłu w Królestwie Polskim 1815–1915, Warszawa.
Google Scholar

Gembarzewski Bronisław. 1903. Wojsko Polskie. Królestwo Polskie 1815–1830, Warszawa.
Google Scholar

Grabiszewska Liliana. 2013. Działalność urbanistyczna i przepisy budowlane Królestwa Polskiego (1815–1915) w planach regulacji warszawskiej Pragi, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, t. 58, z. 3, s. 67–92.
Google Scholar

Katalog. 1974. Katalog rysunków architektonicznych z akt Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie. Rysunki architektoniczne, plany urbanistyczne, varia z lat 1800–1868, oprac. M. Łodyńska-Kosińska, Warszawa.
Google Scholar

Kieniewicz Stefan. 1956. Archiwum Skarbowe w Warszawie, [w:] Straty archiwów i bibliotek warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, t. 2: Archiwa porozbiorowe i najnowsze, red. K. Konarski, Warszawa, s. 17–24.
Google Scholar

Kieniewicz Stefan. 1975. Historia Polski 1795–1918, Warszawa.Kieniewicz Stefan. 1976. Warszawa w latach 1795–1914, Warszawa.
Google Scholar

Kołodziejczyk Ryszard. 1961. Zamiana miast na osady w Królestwie Polskim, „Kwartalnik Historyczny”, R. 68, z. 1, s. 191–200.
Google Scholar

Krassowski Bogusław, Majewska Barbara. 1982. Plany Warszawy 1815–1831, Warszawa.
Google Scholar

Marszał Tadeusz. 2019. Szadkowskie ogłoszenie reklamowe z 1837 roku — asumpt do kilku uwag na temat osadnictwa niemieckiego i rozwoju rzemiosła tekstylnego w Szadku na początku XIX w., „Biuletyn Szadkowski”, t. 19, s. 51–75.
Google Scholar

Olszewicz Bolesław. 1921. Polska kartografia wojskowa (zarys historyczny), Warszawa.
Google Scholar

Olszewicz Bolesław. 1998. Kartografia polska XIX wieku (przegląd chronologiczno-bibliograficzny), t. 1: Materiały zebrane w Archiwum Polskiej Akademii Nauk, wyd. W. Wernerowa, Warszawa.
Google Scholar

Omilanowska Małgorzata. 2003. Spis rysunków architektonicznych z akt Komitetu Techniczno-Budowlanego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Centralnym Państwowym Archiwum w St. Petersburu: Królestwo Polskie, Warszawa.
Google Scholar

Oniszczuk Aleksandra. 2020. Władze Księstwa Warszawskiego wobec Żydów: debata, ustawodawstwo, praktyka, Wrocław (w druku).
Google Scholar

Plany. 1996. Plany miast polskich w archiwach państwowych, oprac. M. Lewandowska, M. Stelmach, pod kier. A. Tomczaka, Warszawa.
Google Scholar

Staszewski Kazimierz. 1938. Plany i pomiary miasta Płocka oraz gruntów podmiejskich od roku 1793 do lat ostatnich, Płock.
Google Scholar

Szczypiorski Adam. 1964. Ćwierć wieku Warszawy 1806–1830, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Google Scholar

Szwankowski Eugeniusz. 1948. Kubickiego Plan regulacji Pragi, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury”, R. 10, nr 2, s. 161–166.
Google Scholar

Tukaj Helena, Wróbel Janusz. 1992. Aleksandrów Łódzki, Zarys dziejów 1816–1948, Aleksandrów.
Google Scholar

Wątroba Przemysław. 1998. Jakuba Kubickiego projekty urbanistyczne dla Warszawy i Pragi: przyczynek do recepcji urbanistycznych idei francuskiego oświecenia, „Rocznik Warszawski”, t. 28, s. 61–80.
Google Scholar

Weszpiński Paweł E. 2017. Plan miasta stołecznego Warszawy Korpusu Inżynierów Wojskowych w skali około1:48000 z 1825 roku, [w:] H. Bartoszewicz, P.E. Weszpiński, 1825. Korpus Inżynierów Wojskowych. Plan Warszawy. Plan Miasta Stołecznego Warszawy Wymierzony przez Officerów Korpusu Inżenierów w latach 1818 i 1819 i litografowany przez tychże w roku 1822, Warszawa, s. 83–226.
Google Scholar

Woźniak Krzysztof P. 2017. Aleksandrów i okoliczne wsie w świetle nieznanych źródeł z przełomu XVIII i XIX wieku,„Studia z Geografii Politycznej i Historycznej”, t. 6, s. 137–151.
Google Scholar

Żygawski Jakub, Sirko Mieczysław. 2006. Okoliczności powstania planów i map Zamościa od XVII do XX wieku oraz sylwetki ich autorów, „Polski Przegląd Kartograficzny”, t. 38, nr 3, s. 233–145.
Google Scholar

Bartoszewicz Agnieszka

abartoszewicz@uw.edu.pl
https://orcid.org/0000-0002-5282-2933

Affiliation:

Warsaw University, Krakowskie Przedmieście 26/28 Street, 00-927 Warsaw, Poland

Bartoszewicz Henryk

Affiliation:

The Central Archives of Historical Records in Warsaw, Długa 7 Street, 00-263 Warsaw, Poland