The cartographic representation of the towns of the Kingdom of Poland in 1815–1836
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM68.2020.2.006Keywords:
Congress Poland, 19th century, Government Commission of Internal Affairs and Police, town, regulation plansAbstract
The years1815–1836 were very important for the cartography of Polish towns. As regards the technique of map production, Warsaw stood out against other towns, due to the fact that until the mid-19th c. the capital was mapped by the topographic corps of the army, which had at their disposal the most advanced technologies and the best specialist. A crucial development for the surveying and mapping of Polish towns was the establish-ment of the Town Committee within the structure of the Government Commission of Internal Affairs and Police on 4th January 1820. The committee was to supervise surveying and carto-graphic works. Its clerks prepared a new surveying instruction, published on 2nd September 1820; its next instruction, published on 28th March 1823, was in effect until 1836. It provided for the preparation of two maps of each town, at a scale of 1:1500 and 1:5000. Most of the large-scale maps prepared in the 1820s and 1830s were situation maps or situation-regulation maps, primarily reflecting data on real estate and development, sometimes with plans of regulating some parts or particular streets. Very few regulation maps of whole towns were produced at that time, an example being “The plan of Praga”, with a whole new network of streets and squares. Of the surviving large-scale maps from the Kingdom of Poland, particular attention is due to maps of those towns that were granted municipal right at that time. The growth of urbanization, especially in the western part of the Kingdom, was greatly stimulated by industrialization, particularly by the development of textile industry. Between 1815 and 1830 municipal rights were granted to six towns of the region: Babiak, Ozorków, Aleksandrów, Zduńska Wola, Zgierz, Konstantynów and Tomaszów Mazowiecki.
Downloads
References
AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie], KiO [Kartografika z innych Oddziałów AGAD], 7, 8, 52, 74, 82, 83, 122, 590.
AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie], KRSW [Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Policji], 1839, 4482, 2816.
AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie], Zb. Kart. [Zbiór Kartograficzny] 46-1, 46-2, 46-8 ark. 1, 49-31 ark. 2, 57-23 ark. 2, 69-20 ark. 1-5, 77-5 ark. 1-9, 77-6, 92-5 ark. 1-9, 184-3, 186-17, 195-18, 195-20, 198-13, 323-25, 347-5b, 362-44, 369-9, 383-2, 486-18, 486-19, 488-35.
APŁ [Archiwum Państwowe w Łodzi], Zb. Kart. [Zbiór Kartograficzny], 10, 1583, 2650.
APW [Archiwum Państwowe w Warszawie], Zb. Kart. [Zbiór Kartograficzny], K-20.
BN [Biblioteka Narodowa], ZZK [Zakład Zbiorów Kartograficznych], 579, 1062, 1247.
IS PAN [Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk], Zbiory fotografii i rysunków pomiarowych, neg. nr 47803.
Muzeum Warszawy, Zbiory kartograficzne, MHW7718/Pl.
PW, WA [Politechnika Warszawska, Wydział Architektury], Zb. Kart. [Zbiór Kartograficzny], U III 65.
RWHAP [Rosyjskie Wojskowo-Historyczne Archiwum Państwowym w Moskwie], Zespół 846, sygn. 21782.
Bajer Karol. 1958. Przemysł włókienniczy na ziemiach polskich od początku XIX wieku do 1939 roku. Zarys historyczno-ekonomiczny, Łódź.
Bartoszewicz Agnieszka. 2008. Obraz kartograficzny Szadku w XIX w., „Biuletyn Szadkowski”, t. 8, s. 85–91.
Bartoszewicz Agnieszka, Bartoszewicz Henryk. 1995. Plany ogólne Warszawy w Archiwum Głównym Akt Dawnych (1809–1915), „Archeion”, t. XCIV.
Bartoszewicz Agnieszka, Bartoszewicz Henryk. 1997. Plany ogólne Warszawy 1809–1916 w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych. Katalog, Warszawa.
Bartoszewicz Agnieszka, Bartoszewicz Henryk. 2012, Kartografia miast Mazowsza i ziemi dobrzyń-skiej do końca XVIII wieku, wyd. 2, Warszawa–Pułtusk.
Bartoszewicz Henryk. 2007. Obraz kartograficzny miast polskich w XVII–XIX wieku. Katalog wy-stawy, Warszawa.
Bartoszewicz Henryk. 2010. Nota wydawnicza, [w:] Atlas de cartes et de plans pour servir à l’intelligence de l’histoire de l’insurrection du peuple polonaise par Mr. Spazier, Leipsic 1833 [Atlas map i planów służących zrozumieniu historii powstania narodu polskiego wydany w Lipsku w 1833 r. przez Richarda Otto Spaziera], reprint, Warszawa.
Bartoszewicz Henryk. 2010. Udział inżynierów i kartografów armii Królestwa Polskiego w wojnie polsko-rosyjskiej 1830–1831, „Geodeta”, nr 11 (186), s. 64–68.
Bartoszewicz Henryk. 2011. Rewiry żydowskie w miastach Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego świetle map wielkoskalowych, [w:] Z dziejów kartografii, t. 15: Dawna kartografia miast, red. J. Ostrowski, P.E. Weszpiński, Warszawa, s. 259–287.
Bartoszewicz Henryk. 2012. Z dziejów kartografii Mazowsza i ziem sąsiednich XVII–XX wieku, Warszawa–Pułtusk.
Bartoszewicz Henryk. 2017. Warszawa w okresie Królestwa Polskiego doby konstytucyjnej, [w:] H. Bartoszewicz, P.E. Weszpiński, 1825. Korpus Inżynierów Wojskowych. Plan Warszawy. Plan Miasta Stołecznego Warszawy Wymierzony przez Officerów Korpusu Inżenierów w latach 1818 i 1819 i litografowany przez tychże w roku 1822, Warszawa, s. 9–79.
Berdecka Anna. 1974. Nowe lokacje miast królewskich w Małopolsce w latach 1333–1370: chrono-logia i rozmieszczenie, „Przegląd Historyczny”, t. 65/4, s. 594–624.
Ćwik Władysław. 2001. „Oswobodziciele wolności” — dozorcy miast Królestwa Polskiego (1818––1821), [w:] Przez tysiąclecia: państwo — prawo — jednostka, Materiały ogólnopolskiej konferencji historyków prawa Ustroń 17–20 września 2000 r., red. A. Latyński, M. Mikołajczyk, t. 1, Katowice, s. 139–147.
Domański Michał. 1996–1997. Siestrzyński Łukasz Jan (1784–1824), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 37, Warszawa–Kraków, s. 382–384.
Gąsiorowska-Grabowska Natalia. 1975. Z dziejów przemysłu w Królestwie Polskim 1815–1915, Warszawa.
Gembarzewski Bronisław. 1903. Wojsko Polskie. Królestwo Polskie 1815–1830, Warszawa.
Grabiszewska Liliana. 2013. Działalność urbanistyczna i przepisy budowlane Królestwa Polskiego (1815–1915) w planach regulacji warszawskiej Pragi, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, t. 58, z. 3, s. 67–92.
Katalog. 1974. Katalog rysunków architektonicznych z akt Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie. Rysunki architektoniczne, plany urbanistyczne, varia z lat 1800–1868, oprac. M. Łodyńska-Kosińska, Warszawa.
Kieniewicz Stefan. 1956. Archiwum Skarbowe w Warszawie, [w:] Straty archiwów i bibliotek warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, t. 2: Archiwa porozbiorowe i najnowsze, red. K. Konarski, Warszawa, s. 17–24.
Kieniewicz Stefan. 1975. Historia Polski 1795–1918, Warszawa.Kieniewicz Stefan. 1976. Warszawa w latach 1795–1914, Warszawa.
Kołodziejczyk Ryszard. 1961. Zamiana miast na osady w Królestwie Polskim, „Kwartalnik Historyczny”, R. 68, z. 1, s. 191–200.
Krassowski Bogusław, Majewska Barbara. 1982. Plany Warszawy 1815–1831, Warszawa.
Marszał Tadeusz. 2019. Szadkowskie ogłoszenie reklamowe z 1837 roku — asumpt do kilku uwag na temat osadnictwa niemieckiego i rozwoju rzemiosła tekstylnego w Szadku na początku XIX w., „Biuletyn Szadkowski”, t. 19, s. 51–75.
Olszewicz Bolesław. 1921. Polska kartografia wojskowa (zarys historyczny), Warszawa.
Olszewicz Bolesław. 1998. Kartografia polska XIX wieku (przegląd chronologiczno-bibliograficzny), t. 1: Materiały zebrane w Archiwum Polskiej Akademii Nauk, wyd. W. Wernerowa, Warszawa.
Omilanowska Małgorzata. 2003. Spis rysunków architektonicznych z akt Komitetu Techniczno-Budowlanego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Centralnym Państwowym Archiwum w St. Petersburu: Królestwo Polskie, Warszawa.
Oniszczuk Aleksandra. 2020. Władze Księstwa Warszawskiego wobec Żydów: debata, ustawodawstwo, praktyka, Wrocław (w druku).
Plany. 1996. Plany miast polskich w archiwach państwowych, oprac. M. Lewandowska, M. Stelmach, pod kier. A. Tomczaka, Warszawa.
Staszewski Kazimierz. 1938. Plany i pomiary miasta Płocka oraz gruntów podmiejskich od roku 1793 do lat ostatnich, Płock.
Szczypiorski Adam. 1964. Ćwierć wieku Warszawy 1806–1830, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Szwankowski Eugeniusz. 1948. Kubickiego Plan regulacji Pragi, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury”, R. 10, nr 2, s. 161–166.
Tukaj Helena, Wróbel Janusz. 1992. Aleksandrów Łódzki, Zarys dziejów 1816–1948, Aleksandrów.
Wątroba Przemysław. 1998. Jakuba Kubickiego projekty urbanistyczne dla Warszawy i Pragi: przyczynek do recepcji urbanistycznych idei francuskiego oświecenia, „Rocznik Warszawski”, t. 28, s. 61–80.
Weszpiński Paweł E. 2017. Plan miasta stołecznego Warszawy Korpusu Inżynierów Wojskowych w skali około1:48000 z 1825 roku, [w:] H. Bartoszewicz, P.E. Weszpiński, 1825. Korpus Inżynierów Wojskowych. Plan Warszawy. Plan Miasta Stołecznego Warszawy Wymierzony przez Officerów Korpusu Inżenierów w latach 1818 i 1819 i litografowany przez tychże w roku 1822, Warszawa, s. 83–226.
Woźniak Krzysztof P. 2017. Aleksandrów i okoliczne wsie w świetle nieznanych źródeł z przełomu XVIII i XIX wieku,„Studia z Geografii Politycznej i Historycznej”, t. 6, s. 137–151.
Żygawski Jakub, Sirko Mieczysław. 2006. Okoliczności powstania planów i map Zamościa od XVII do XX wieku oraz sylwetki ich autorów, „Polski Przegląd Kartograficzny”, t. 38, nr 3, s. 233–145.
Publication co-financed by the Ministry of Science and Higher Education under the program "Support for scientific journals 2019-2020"
