Dwie niepublikowane średniowieczne, antropomorficzne rękojeści noży z Muzeum Narodowego w Krakowie

Abstrakt

Artykuł to publikacja dwóch nieuwzględnianych dotąd w literaturze przedmiotu średniowiecznych, antropomorficznych rękojeści noży znajdujących się obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie. Na pierwszej ukazano mężczyznę trzymającego sokoła (falk) na prawej ręce i karmiącego go lewą ręką (ryc. 1). Zabytek ten nie ma kontekstu archeologicznego. Rękojeść druga przedstawia kobietę trzymającą w obu rękach rekwizyt uznawany zazwyczaj za książkę, rzadziej za pudełko (ryc. 2). Oba tematy, a zwłaszcza pierwszy, są często przedstawiane na rękojeściach noży i szpil do włosów (hair parter). Ich datowanie odnosi się zwykle do drugiej połowy XIII – XIV w. Można przyjąć, że pierwsza opisywana rękojeść, ze względu na rodzaj nakrycia głowy mężczyzny, pochodzi z pierwszej połowy XIV w. Rękojeść drugą można datować szeroko – na wiek XIV. Jest ona znacznie ciekawsza pod względem poznawczym. Odkryto ją w Krakowie, w trakcie prac budowlanych prowadzonych pod koniec XIX w. Jest to przedmiot niedokończony, do którego, na przedłużeniu podstawy, przylega nieobrobiona część surowca. Rękojeść tę porzucono podczas wykonywania, albowiem w trakcie rzeźbienia pękła wzdłużnie. Znalezisko to dowodzi, że typu tego rękojeści były produkowane nie tylko w Europie Zachodniej, jak przyjmuje się powszechnie, ale również w państwach Europy Środkowej, w tym w Polsce.