Dwie niepublikowane średniowieczne, antropomorficzne rękojeści noży z Muzeum Narodowego w Krakowie

Elżbieta Kowalczyk-Heyman

doi:10.23858/KHKM68.2020.3.006

Opublikowane: 2020-10-30

Tom 68 Nr 3 (2020)

Dwie niepublikowane średniowieczne, antropomorficzne rękojeści noży z Muzeum Narodowego w Krakowie

Elżbieta Kowalczyk-Heyman

Kwartalnik Historii Kultury Materialnej

Dział: Komunikaty naukowe

https://doi.org/10.23858/KHKM68.2020.3.006

Abstrakt

Artykuł to publikacja dwóch nieuwzględnianych dotąd w literaturze przedmiotu średniowiecznych, antropomorficznych rękojeści noży znajdujących się obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie. Na pierwszej ukazano mężczyznę trzymającego sokoła (falk) na prawej ręce i karmiącego go lewą ręką (ryc. 1). Zabytek ten nie ma kontekstu archeologicznego. Rękojeść druga przedstawia kobietę trzymającą w obu rękach rekwizyt uznawany zazwyczaj za książkę, rzadziej za pudełko (ryc. 2). Oba tematy, a zwłaszcza pierwszy, są często przedstawiane na rękojeściach noży i szpil do włosów (hair parter). Ich datowanie odnosi się zwykle do drugiej połowy XIII – XIV w. Można przyjąć, że pierwsza opisywana rękojeść, ze względu na rodzaj nakrycia głowy mężczyzny, pochodzi z pierwszej połowy XIV w. Rękojeść drugą można datować szeroko – na wiek XIV. Jest ona znacznie ciekawsza pod względem poznawczym. Odkryto ją w Krakowie, w trakcie prac budowlanych prowadzonych pod koniec XIX w. Jest to przedmiot niedokończony, do którego, na przedłużeniu podstawy, przylega nieobrobiona część surowca. Rękojeść tę porzucono podczas wykonywania, albowiem w trakcie rzeźbienia pękła wzdłużnie. Znalezisko to dowodzi, że typu tego rękojeści były produkowane nie tylko w Europie Zachodniej, jak przyjmuje się powszechnie, ale również w państwach Europy Środkowej, w tym w Polsce.

Słowa kluczowe:

rękojeści antropomorficzne, XIV w., Polska, Kraków

Inne teksty tego samego autora

Elżbieta Kowalczyk-Heyman, Nazwy miejscowe Polski. Historia — Pochodzenie — Zmiany, [t.] VIII: O–Pn, red. K. Rymut, B. Czopek-Kopciuch, Kraków 2009 (2013) [recenzja] , Kwartalnik Historii Kultury Materialnej: Tom 62 Nr 1 (2014)
Elżbieta Kowalczyk-Heyman, Tomasz Związek, Młyny wodne w województwie lubelskim (do schyłku XVI wieku), Piotr Plisiecki [recenzja] , Kwartalnik Historii Kultury Materialnej: Tom 65 Nr 3 (2017)
Elżbieta Kowalczyk-Heyman, Zamki i dwory województwa rawskiego w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych, Anna Nierychlewska, Łódź 2013 [recenzja] , Kwartalnik Historii Kultury Materialnej: Tom 66 Nr 1 (2018)
Elżbieta Kowalczyk-Heyman, Dzieje parafii i kościoła pod wezwaniem Znalezienia Krzyża Świętego w Małym Płocku, red. M. Przytocka, Mały Płock 2013 [omówienie] , Kwartalnik Historii Kultury Materialnej: Tom 66 Nr 1 (2018)
Elżbieta Kowalczyk-Heyman, Słownik historyczno-geograficzny ziemi warszawskiej w średniowieczu, oprac. A. Wolff, K. Pacuski, do druku przygotowały M. Piber-Zbieranowska, A. Salina, red. T. Jurek, Warszawa 2013 : [recenzja] , Kwartalnik Historii Kultury Materialnej: Tom 63 Nr 1 (2015)
Elżbieta Kowalczyk-Heyman, Znalezisko kolejnej średniowiecznej rękojeści antropomorficznej w Polsce , Kwartalnik Historii Kultury Materialnej: Tom 62 Nr 4 (2014)
Elżbieta Kowalczyk-Heyman, Miloš Čierny, Noémi Beljak Pažinová, Ján Beljak, Zdobená kostená rukoväť z Pustého Hradu vo Zvolene, „Študijné Zvesti Archeologického Ústavu Slovenskej Akadémie Vied”, t. 65, 2020, nr 2, s. 371–381 [notka] , Kwartalnik Historii Kultury Materialnej: Tom 69 Nr 2 (2021)
Elżbieta Kowalczyk-Heyman, „Studia Geohistorica. Rocznik Historyczno-Geograficzny", nr 1-4, 2013-2016 , Kwartalnik Historii Kultury Materialnej: Tom 65 Nr 2 (2017)
Elżbieta Kowalczyk-Heyman, Kilka uwag o warsztacie naukowym na podstawie artykułu o średniowiecznym nożu z rękojeścią antropomorficzną ze Szczecina [artykuł recenzyjny] , Kwartalnik Historii Kultury Materialnej: Tom 65 Nr 4 (2017)
Elżbieta Kowalczyk-Heyman, Jeden warsztat, jedna ręka? , Kwartalnik Historii Kultury Materialnej: Tom 66 Nr 4 (2018)

1 2 > >>

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Kowalczyk-Heyman, E. (2020). Dwie niepublikowane średniowieczne, antropomorficzne rękojeści noży z Muzeum Narodowego w Krakowie. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 68(3), 391–397. https://doi.org/10.23858/KHKM68.2020.3.006

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Bayard Didier, Mantel Etienne. 1989, La maison forte de “La Cologne” a Hargicourt (Aisne). Etude du mobiler, „Revue Archeologique de Picardie”, nr 3–4, s. 141–182.
Google Scholar

Bencard Mogens. 1975. Om et middelalderligt knivskaft fra Ribe, [w:] Fra Ribe Amt, t. 19: Festskrift til H. K. Kristensen, Ribe, s. 35–61.
Google Scholar

Caune Andris. 1973. Raboty rižskoj ekspedicii, [w:] Acheologičeskie otkrytija 1972 goda, Moskva, s. 394–396.
Google Scholar

Caune Andris. 2009. Archäologische Zeugnisse von den Kontakten Rigas mit den westeuropäischen Ländern und Alt-Russ im 13.–14. Jh., [w:] The Hansa Town Riga as mediator between East and West, red. A. Caune, I. Ose, Riga, s. 19–27.
Google Scholar

Codex Manesse. 2017. Codex Manesse, Universitätsbibliothek Heidelberg, digi.ub.uni-heidelberg.de/digit/cpg484/ (dostęp 02.09.2017).
Google Scholar

Holtmann Gerhard Folke Wulf. 1993. Untersuchung zu mittelalterlichen und frühneuzeitlichen Messern, Göttingen.
Google Scholar

Howe Martin D. 1983. A medieval Knife Handle from Crowland, Lincolnshire, „Medieval Archaeology”, t. 27, s. 146–150.
Google Scholar

Kowalczyk-Heyman Elżbieta. 2010. Anthropomorph verzierte mittelalterliche Messergiffe in Polen, „Questiones Medii Aevi Novae”, vol. 15, s. 241–282.
Google Scholar

Kowalczyk-Heyman Elżbieta. 2014. Znalezisko kolejnej średniowiecznej rękojeści antropomorficznej w Polsce, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXII, nr 4, s. 625–635.
Google Scholar

Kowalczyk-Heyman Elżbieta. 2017. Kilka uwag o warsztacie naukowym na podstawie artykułu o średniowiecznym nożu z rękojeścią antropomorficzną ze Szczecina, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXV, nr 4, s. 507–512.
Google Scholar

Leciejewicz Lech. 1974. O pochodzeniu rogowej rzeźby ze Wzgórza Zamkowego w Szczecinie, [w:] Studia Archaeologica Pomeranica, red. F. Lachowicz, Koszalin, s. 177–188.
Google Scholar

Marcinkowski Mirosław. 2005/2006. Człowiek ukryty w kości — średniowieczne rzeźbione rękojeści noży z Elbląga na tle europejskim, „Materiały Zachodniopomorskie. Nowa seria”, t. II/III, z. 1, s. 359–373.
Google Scholar

Ose Ieva. 2008. Einige Zeugnise vom Lebensstil der reichen Bürger in Riga im 13.–15. Jahrhundert, [w:] Lübecker Kolloquium zur Stadtarchäologie im Hauseraum, [t.] VI: Luxus und Lifestyle, Lübeck, s. 569–583.
Google Scholar

Roeder M. 2016. Der mit dem Falken jagt, „Archäeologie in Deutschland”, z. 2, s. 41.
Google Scholar

Rybina Elena Aleksandrovna. 2001. Frühe ‘Joint Ventures’. Die Beziehungen Novgorods in Ostseeraum, [w:] Novgorod. Das mittelalterlische Zentrum und sein Umland im Norden Russlands, Studien zur Siedlungsgeschichte und Archäologie der Ostseegebiete, t. 1, red. M. Müller-Wille i in., Neumünster, s. 291–308.
Google Scholar

Sommerard Edmond du. 1883. Catalogue et desccription des objets d’art de l’antiquité du moyen âge et de la Renaissance, exposées au Musée de Cluny, Paris.
Google Scholar

Wachowski Krzysztof. 2013. Emblemata mediaevalia profana. Przykład Polski, Wrocław.
Google Scholar

http://cartelen.louvre.fr/cartelen/visite?srv=car_not_frame&idNotice=28724&langue=en (dostęp 31.05.2013).
Google Scholar

https://www.facebook.com/Eileandonancastle1/posts/10155025945787888:0 (dostęp 21.07.2017).
Google Scholar

http://www.gothicivories.courtauld.ac.uk/ (dostęp 30.03.2012-21.07.2017).
Google Scholar

https://zbiory.mnk.pl/pl/wyniki-wyszukiwania?phrase=sztylet (dostęp 14.05.2020).
Google Scholar