Multi Medici, multa funera: negatywny wizerunek lekarza w XVII–XVIII w.
Słowa kluczowe:
17-18 w. -- Polska / Litwa, medycyna nowożytna, lekarze nowożytni, wizerunek lekarza wśród społeczności, status lekarza w o. nowożytnymAbstrakt
Multi Medici, multa funera: the negative stereotype of the physician in the 17th–18th century
The article explores the negative stereotype of the physician in the Polish-Lithuanian Commonwealth in the 17th and 18th c. Stories about physicians who consciously or unconsciously killed their patients were popular in satires and epigrams from the period in question but negative opinions can also be traced in other types of sources. Even though there are no surviving treatises by critics of the healing profession, many authors of medical books included polemics against such views in prefaces or essays on the role and position of the physician. Those who questioned physicians’ competences claimed that in order to enjoy good health it was enough to live in harmony with nature and that physicians’ interference could only be harmful. They also stressed that treatment was usually expensive and ineffective. Physicians who argued with such opinions, e.g. Sebastian Śleszkowski and Wawrzyniec Mitzler de Kolof, pointed out that they were voiced by people lacking proper education. The medical profession was not controlled in any way in the Commonwealth so it was sometimes practiced by dilettantes who would never have gained recognition in Western Europe. Physicians defending their profession also noted that Poles too frequently made use of the services of barbers, herbalists and Jews. There was a strong prejudice connected with the fact that physicians had to deal with “disgusting things”, including corpses. In the medical literature of the time one could find recipes including ingredients coming from human body, mostly for supposed medication for epilepsy. Medication containing human blood or bones could be found not only in home treatments which could have been derived from folk medicine, but also in renowned books translated from French. It is difficult to identify sources of negative opinions on physicians. Some impact might have been exerted by the view, strongly advocated in religious writings, that it is only God who can determine human fate. Undoubtedly, the shortage of trained physicians made people suffering from minor ailments (that is ailments with which medicine could deal in those times) turn to local specialists, i.e. barbers, Jews and herbalists. It was only a serious illness that led to consulting a professional physician, who was usually unable to help the patient at that stage. This might have been one of the sources of the belief that treatments offered by trained physicians were ineffective.
Pobrania
Bibliografia
Beimler S. 1749. Medyk domowy Samuela Beimlera Doktora Kurfalskiego y Germersheimskiego Fizyka, Nauczaiący Domowemi y mało kosztuiącemi lekarstwy, Leczyć Choroby, I owszem zdrowie zachowywać, wszystkim osobliwie tym potrzebny, ktorzy od Medykow są odlegli; a prędkiego ratunku potrzebuiący, Zniemieckiego na Polski Język przetłumaczony, y roznemi bardzo gruntownemi annotacyami objasniony, przez Jana Jerzego Jelonka, Filozofii y Medycyny Doktora, J. W. Jego Mośći Pana Graffa Sulkowskiego Łowczego W. X. Litewskiego Medyka Nadwornego. Leszno.
Berula P. 1726. Wunderbare Mutter in Piekary. Matka przedziwna w Piekarach. Opole.
Dykcyonarz powszechny medyki. 1789. Dykcyonarz powszechny medyki, chirurgii y sztuki hodowania bydląt czyli lekarz wieyski zawierający rozległe wiadomości wszystkich części sztuki lekarskiey, dokładne y nayszczególnieysze opisy zażywanych roślin, sposoby ratowania zdrowia ludzkiego y leczenia chorób bydlęcych; Dzieło pożyteczne wszystkim klasom obywatelów ydo ich pojętności przystosowane, przez towarzystwo lekarzów francuzkich. Na ięzyk polski przełożone y wielu ważnemi dodatkami powiększone, przez W[alentego] K[łosowskiego] dawnego w Akademii krak[owskiej] filozofii doktora y profesora, t. 2, Warszawa.
Dykcyonarz powszechny medyki. 1792. Dykcyonarz powszechny medyki, chirurgii y sztuki hodowania bydląt czyli lekarz wieyski zawierający rozległe wiadomości wszystkich części sztuki lekarskiey, dokładne y nayszczególnieysze opisy zażywanych roślin, sposoby ratowania zdrowia ludzkiego y leczenia chorób bydlęcych; Dzieło pożyteczne wszystkim klasom obywatelów ydo ich pojętności przystosowane, przez towarzystwo lekarzów francuzkich. Na ięzyk polski przełożone y wielu ważnemi dodatkami powiększone, przez W[alentego] K[łosowskiego] dawnego w Akademii krak[owskiej] filozofii doktora y profesora, t. 7, Warszawa.
Dzieła I. Krasickiego. 1802. Dzieła poetyckie Ignacego Krasickiego, t. 2, Warszawa.
Dziennik Zdrowia. 1801. „Dziennik Zdrowia dla wszystkich stanów wydany przez Leopolda Lafontaine, medycyny i chirurgii doktora, konsyliarza i chiriatera ś. p. Stanisława Augusta Poniatowskiego”, nr 1, 10.
Kalendarz seraficzny. 1760. Kalendarz seraficzny Zamykaiący w sobie Żywoty Wielebnych Sług Boskich Zakonu S. O. Franciszka Reformatow Polskich Osobliwą Świątobliwością znamienitych. Przez X. Stanisława Kleczewskiego, tegoż Zakonu Kapłana zebrany, dla pożytku Wiernych, y naśladowania cnoty Do Druku podany. Lwów.
Kłossowski J. 1780. Cuda y łaski Za Przyczyną y wzywaniem Mniemanego Oyca Jezusowego Józefa Świętego przy Obrazie Tegoż Świętego Patryarchy w Kollegiacie Kaliskiey, uciekaiącym się do Opieki Jego, od Wszechmocnego Boga miłościwie uczynione, z Processu dwoch Komissyi y zaprzysiężeniem w Konsystorzu Kaliskim Przez Xiędza Stanisława Józefa Kłossowskiego tey Kollegiaty Kustosza zebrane, a dla większego wychwalenia Boga w swiętym, dla Duchowney pociechy iednym, dla zachęty drugim, dla naśladowania i czytania wszystkim za dozwoleniem Duchowney Zwierzchności do druku podane. Kalisz.
Lebrun F. 1997. Jak dawniej leczono. Lekarze, święci i czarodzieje w XVII i XVIII w. Warszawa.
Mellin K. 1802. Lekarstwa domowe czyli zbiór najlepszych, najużyteczniejszych i najpewniejszych środków zachowania zdrowia ludzkiego oraz zapobieżenia chorobom w przyzwoitym czasie przez Krzysztofa Jakóba Mellin zasłużonego doktora po długim doświadczeniu na światło wydane. Kraków.
Mitzler de Kolof W. 1758a. O istocie nauki lekarskiej w powszechności, w szczególności zaś o jej stanie w Polszcze, „Nowe Wiadomości Ekonomiczne i Uczone albo Magazyn Wszystkich nauk do szczęśliwego życia potrzebnych wydane przez Wawrzyńca Mitzlera de Kolof Filozofii i Medycyny Doktora, Historii Rzeczypospolitej Pisarza, różnych Akademii cudzoziemskich Towarzysza I. K. M. K.”, t. 1, cz. 1.
Mitzler de Kolof W. 1758b. O porządnym i sztucznym ułożeniu ciała ludzkiego w powszechności, „Nowe Wiadomości Ekonomiczne i Uczone”, t. 1, cz. 2.
Mitzler de Kolof W. 1759. O naturalnych przyczynach życia i śmierci, „Nowe Wiadomości Ekonomiczne i Uczone albo Magazyn Wszystkich nauk do szczęśliwego życia potrzebnych wydane przez Wawrzyńca Mitzle- ra de Kolof Filozofii i Medycyny Doktora, Historii Rzeczypospolitej Pisarza, różnych Akademii cudzoziemskich Towarzysza I. K. M. K.”, t. 1, cz. 3.
Monitor. 1771. „Monitor na R. P. 1771”, nr LXXX, 5 X, 716–717.
Nowicki W. 1908. Sekcya zwłok króla Jana III. (Przyczynek do dziejów sekcyi XVII. Wieku na podstawie nieznanego protokołu), „Przegląd Lekarski”, R. XLVII, nr 43.
Opaliński K. 1840. Satyry albo przestrogi do poprawy rządu i obyczajów w Polsce należące na pięć ksiąg rozdzielone,Nowy zbiór starożytnych klassyków polskich drukiem dotąd nieupowszechnionych, t. 1, Poznań.
Potocki W. 1747. Jovialitates, albo żarty i fraszki rozmaite, pracą niegdy J. W. I. M. P. Wacława Potockiego, podczaszego krakowskiego zebrane y napisane, a dla uweselenia y rozrywki swiatowego czytelnika z manuskryptu przedrukowane. [b. m. wyd.].
Promptuarium Medicum. 1716. Promptuarium Medicum Empiricum. To jest krótkie opisanie wszystkich prawie tak wnętrznych, jako i powierzchownych, męskich, białogłowskich i dziecinnych chorób, i sposoby leczenia ich proste i domowe; dla tych osobliwie, którzy albo dla odległości, albo dla nagłego paroksyzmu, albo dla defektu kosztu lub jakiej innej przyczyny, doktorów przy sobie i lekarstw mieć nie mogą. Z przydatkiem Apteki Domowej, to jest sposobów robienia rożnych wódek, lekarstw prostych i zwyczajnych. Kraków.
Rok B. 1994. Metafizyczne widzenie choroby w polskim piśmiennictwie religijnym czasów nowożytnych,„Medycyna Nowożytna”, t. 1, z. 2.
Seyda B. 1965. Dzieje medycyny w zarysie. Warszawa.
Skarga P. 1737. Kazania o siedmi Sakramentach Kościoła Św. Katholickiego. Czynione y napisane od Piotra Skargi Societatis Jesu. Przy których były Kazania Przygodne o rozmaitych Nabożeństwach wedle czasu, które się w insze księgi wespołek z inemi drobnieyszemi pismy tegoż X. Piotra Skargi włożyły y oddzieliły. Wilno.
Staszic S. [1785]. Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego Kanclerza i Hetmana W. K. do dzisiejszego stanuRzeczypospolitej Polskiej przystosowane, [Warszawa].
Szczepański W. 1989. Leki pochodzenia zwierzęcego w farmakopeach polskich. In: B. Kuźnicka (ed.), Historialeków naturalnych, t. 2: Natura i kultura — współzależności w dziejach lekoznawstwa. Warszawa.
Tyssot S. A. 1785. Rada dla pospólstwa względem zdrowia jego przez p. Tyssot, doktora i professora medycyny,i wielu akademii towarzysza, teraz od niegoż samego poprawiona, i powiększona, z francuskiego na polski język na nowo dokładniej, i do polszczyzny stosowniej, przełożona, t. 1–2. Warszawa.
Waszyński E. 1984. Wawrzyniec Mitzler de Kolof o potrzebie utworzenia Collegium Medicum Varsaviense, „Archiwum Historii Medycyny”, t. 47, z. 4.
Węglorz J. 2013. Magiczne aspekty medycyny nowożytnej. In: B. Rok and F. Wolański (eds.), Kultura staropolska— poszukiwanie sacrum, odnajdywanie profanum. Toruń.
Zbiór Wiadomości. 1784. „Zbiór Wiadomości Tygodniowych w Krakowie”, kwartał trzeci, nr 6, 5 IX.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
