Lubostrońska Villa Rotonda w XVIII–XIX w. Pałac „mieszkalny, ale do mieszkania niemiły”

Aleksander Jankowski

doi:10.23858/KHKM67.2019.2.005

Published: 2019-07-14

Vol. 67 No. 2 (2019)

Villa Rotonda in Lubostroń in the 18th–19th c. A palace “Livable though unpleasant to live in”

Aleksander Jankowski

Kwartalnik Historii Kultury Materialnej

Section: Studies and Materials

https://doi.org/10.23858/KHKM67.2019.2.005

Abstract

Inwendig kann man es wohnbar, aber nicht wöhnlich nennen (“The interiors can be called livable though unpleasant to live in”), wrote Johann Wolfgang Goethe in his diary of the “Italian trip”, after he stayed in Villa Rotonda near Vincenza in September 1786. He would probably have thought the same about the Polish version of Villa Rotonda, built in 1800–1804 in Lubostroń by Stanisław Zawadzki, commissioned by Count Fryderyk Skórzewski. In addition to the Villa, the Lubostroń residential complex included a two-storey outhouse, a two-winged outbuilding used for household purposes and as living quarters, and a park. The concept of the palace, designed on a square plan, was dominated by the central rotunda, inscribed within the internal square of the layout. To decorate his residence Count Skórzewski hired two painters, Antoni Smuglewicz and Jan Bogumił Plersch, and some stuccoists who had probably trained in the Warsaw workshops working for King Stanislaus Augustus. In 1804 Antoni Smuglewicz painted an illusionist decoration all over the ground floor and the staircase. The characteristic stucco decoration of the rotunda salon was completed soon after 1811. It includes grand scenes in relief: The battle of Płowce (highlighting the episode of King Ladislaus the Elbow-high talking to the wounded knight Florian Szary), Queen Jadwiga’s conversation with the Grand Master of the Teutonic Order Konrad von Jungingen (in which the Queen prophesied that the Teutonic Knights would be defeated), The battle of Koronowo (featuring the bravado charge of knight Jan Naszan) and Marianna Skórzewska presenting the design of the Bydgoszcz Canal to King Frederic the Great. Skórzewski’s palace, intended to be a family seat, became quite a sensation in residential architecture; yet the choice of the Palladian model of a domed central villa did not add to the comfort of everyday life. Most of the interior space is taken by the huge rotunda hall, which precludes any usage of large parts of the mezzanine. The form of a domed villa was not suited to the climate of the region on the Noteć River, its meadows and bushes being wet and muddy for the greater part of the year and thus breeding mosquitos, which made it difficult to enjoy nature. In winter, the huge rotunda salon was not heated, which decreased the effectiveness of heating in the surrounding rooms. Count Skórzewski, however, put the semantic function of architecture before comfort, trying to build his family’s pantheon.

Keywords:

Villa Rotonda, Pantheon, palace in Lubostroń, park in Lubostroń, residential architecture 18th–19th century, Stanisław Zawadzki, Fryderyk Skórzewski, Marianna Skórzewska

Most read articles by the same author(s)

Download files

pdf (Język Polski)

Citation rules

Jankowski, A. (2019). Villa Rotonda in Lubostroń in the 18th–19th c. A palace “Livable though unpleasant to live in”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 67(2), 233–258. https://doi.org/10.23858/KHKM67.2019.2.005

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.

References

AP Poznań (Archiwum Państwowe w Poznaniu), AMiRS (Akta majątkowe i rodzinne Skórzewskich), Lubostroń–Bartoszewice 1793–1799, sygn. 147.
Google Scholar

BUP (Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu), Pochard (Lettres de Claude Antoine Pochard ou Relation de ce qui lui est arrivé et de ce qu’il a vu pendant ses differents voyages en Allemagne, Pologne et Prusse), t. 1: Depuis l’an 1796 jusqu’en 1817, A Komorze M.DCCCXXII, sygn. Rkp. 115 I/1, k. 183–184, 298.
Google Scholar

BUP (Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu), Pochard (Claude Antoine Pochard), t. 3: (bez strony tytułowej) 1822–1833, sygn. Rkp. 115 I/3, k. 127–128.
Google Scholar

WUOZ-ADB (Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Toruniu — Archiwum Delegatury w Bydgoszczy), Park w Lubostroniu PPPKZ. 1982. „Park w Lubostroniu, woj. bydgoskie.
Google Scholar

Szczegółowa inwentaryzacja zadrzewienia południowo-wschodniej części parku”, oprac. J. Chrostowska, J. Filipska, mpis, P.P. Pracownie Konserwacji Zabytków, Oddział w Toruniu: Pracownia Dokumentacji Naukowo-Historycznej, Toruń.
Google Scholar

Bernatowicz Aleksandra. 2003. Plersch Jan Bogumił, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1996 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 7: Pe–Po. Uzupełnienia i sprostowania do tomów I–IV, red. U. Makowska, Warszawa, s. 266–276.
Google Scholar

Chodźko Leonard. 1836–1837. Le Château de Lubostron, [w:] La Pologne historique, littéraire, monumentale et pittoresque, ou scénes historiques, monumens, monnaires, médeilles, costumes, armes; portraits, esquisses biographiques […], t. 2, Paris.
Google Scholar

Ciołek Gerald. 1978. Ogrody polskie, oprac. J. Bogdanowski, Warszawa.
Google Scholar

Ciołek Gerald, Plapis Witold. 1968. Materiały do słownika twórców ogrodów polskich, Warszawa.
Google Scholar

Czartoryski Zygmunt. 1896. O stylu krajowym w budownictwie wiejskim, Poznań.
Google Scholar

Dębski Maciej. 1785. Uwagi nad budowaniem każdemu gospodarzowi do wiedzenia potrzebne, „Kalendarz Dla Królestwa Polskiego na Rok Pański 1786”, Kraków.
Google Scholar

Drega Józef. 1904. Ogrody w Polsce, [w:] Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana, Serya II, t. III–IV: (Nike–Oko.), Warszawa, s. 906–958.
Google Scholar

Fabiański Marcin. 1983. Znaczenie wnętrza Panteonu dla architektury europejskiej XV–XVIII wieku. Wstęp do badań nad kopułowymi salami w budowlach prywatnych i publicznych, „Folia Historiae Artium”, t. XIX, s. 75–98.
Google Scholar

Fabiański Marcin. 1984. Panteon jako źródło motywów architektonicznych w sztuce XV–XVIII wieku, „Folia Historiae Artium”, t. XX, s. 95–136.
Google Scholar

Fischer Jérémie. 2012. Uchodźca z Francji w wielkopolskiej rodzinie ziemiańskiej. Ksiądz Claude-Antoine Pochard u Skórzewskich (1796–1833), „Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski”, t. 7, s. 175–187.
Google Scholar

Fiszerowa Wirydianna. 1975. Dzieje moje własne i osób postronnych: wiązanka spraw poważnych, ciekawych i błahych, tłum. z francuskiego Edward Raczyński, Londyn.
Google Scholar

Goethe. 1980. Goethe, Podróż włoska, oprac. H. Krzeczkowski, Warszawa.
Google Scholar

Gołębiowski Łukasz. 1830. Domy i dwory: przy tem opisanie apteczki, kuchni, stołów, uczt, trunków i pijatyki, łaźni i kąpieli, pościeli, ogrodów, powozów i koni, błaznów, karłów, wszelkich zwyczajów dworskich i różnych obyczajowych szczegółów przez Łukasza Gołębiowskiego Członka Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk, Warszawa.
Google Scholar

Gostomski Anzelm. 1951, Gospodarstwo, oprac. S. Inglot, Wrocław.
Google Scholar

Jakimowicz Teresa. 2001. Sibi et posteritate. Treści ideowe rezydencji feudalnej w Polsce XVI–XIX w., [w:] Rezydencje w średniowieczu i czasach nowożytnych, red. E. Opaliński, T. Wiślicz, Warszawa, s. 252–267.
Google Scholar

Jankowski Aleksander. 2014a. Pałac w Lubostroniu. Fryderyka Skórzewskiego pomnik rodowej dumy i zamiłowania sztuk plastycznych, Bydgoszcz.
Google Scholar

Jankowski Aleksander. 2014b. Patronka cywilizacyjnej przemiany. Biała legenda Marianny Skórzewskiej w dobie upadku Rzeczypospolitej wykreowana, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXII, nr 2, Warszawa, s. 227–241.
Google Scholar

Jankowski Edmund. 1923. Dzieje ogrodnictwa w Polsce w zarysie, Warszawa.
Google Scholar

Jaroszewski Tadeusz S. 1971. Architektura doby Oświecenia w Polsce. Nurty i odmiany, Wrocław.
Google Scholar

Jaworski Piotr. 2000. Budynek kuchni w warszawskiej Królikarni w formie grobowca Cecylii Metelli.
Google Scholar

Polska kariera antycznego pierwowzoru, „Studia i Materiały Archeologiczne”, t. 10, s. 33–53.
Google Scholar

Jaworski Piotr. 2004, Antyk w Królikarni. Architektura i zbiory artystyczne, „Rocznik Historii Sztuki”, t. XXIX, s. 203–239.
Google Scholar

Karte von Ost-Preussen. 1802–1812. Karte von Ost-Preussen und Preussisch-Litthauen und West-Preussen nebst dem Netzdistrict aufgenommen unter Leitung des Königl. Preuss. Staats Ministers Frey Herrn von Schroetter in den Jahren von 1796 bis 1802, Berlin.
Google Scholar

Kaźmierczak Jerzy. 1993. „Na miejscu ustronnem lecz lubem” — pałac w Lubostroniu jako polskie refugium końca XVIII stulecia, „Acta Universitatis Nicolai Copernici: Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo”, t. XIX, Nauki Humanistyczno-Społeczne, z. 260, s. 9–26.
Google Scholar

Kitowicz Jędrzej. 1985. Opis obyczajów za panowania Augusta III, wstęp M. Dernałowicz, Warszawa.
Google Scholar

Kołaczkowski Julian. 1888. Wiadomości tyczące się przemysłu i sztuki w dawnej Polsce, Kraków.
Google Scholar

Król-Kaczorowska Barbara. 1967. O dekoracjach romantycznych w teatrze warszawskim, [w:] Romantyzm. Studia nad sztuką drugiej połowy wieku XVIII i wieku XIX. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa, listopad 1963, Warszawa, s. 195–206.
Google Scholar

Krótka nauka budownicza. 1957. Krótka nauka budownicza dworów, pałaców, zamków podług nieba i zwyczaju polskiego (wyd. I: Krotka Nauka Budownicza Dworow, Pałacow, Zamkow podług Nieba y zwyczayiu Polskiego, Kraków 1659), oprac. A. Miłobędzki, Wrocław.
Google Scholar