Gdańskie testamenty reciproce i praktyka tworzenia inwentarzy mienia w XVII–XVIII w.

Edmund Kizik

doi:10.23858/KHKM68.2020.2.005

Published: 2020-08-03

Vol. 68 No. 2 (2020)

Reciproce testaments in Gdańsk and the origin of probate inventories in the 17th–18th c.

Edmund Kizik

Kwartalnik Historii Kultury Materialnej

Section: Studies and Materials

https://doi.org/10.23858/KHKM68.2020.2.005

Abstract

The article focuses on two crucial issues connected with property inheritance in Gdańsk (Danzig) in the 17th–18th c. First, it discusses spouses’ reciprocal last wills (reciproce testa-ments) as a form widely used in this city and its impact on the practice of establishing the net value of the inheritance. Second, it explains the origin of the probate inventory and the popularization of the particular formal characteristics of this document throughout Europe. On the basis of thousands of testaments and probate inventories of Gdańsk burghers from the period between the last quarter of the 16th c. to the early 19th c. surviving in the State Archives in Gdańsk it is possible to analyse in detail how those legal instruments developed in the early-modern era. In the light of the Kulm Law (ius culmense, Kulmer Recht), which was applied in Gdańsk, a reciproce testament drawn up by spouses made it possible to enlarge the portion of the inher-itance due to the widow (or widower), or to another heir indicated, or to make a charity bequest. This legal instrument allowed to keep up to 7/8 of the worth of the spouses’ property and served to protect the integrity of their workshops. The Kulm Law, following the Flemish law, pro-tected the interests of widows, and did not exclude women — widows or daughters — from inheriting, treating them on a par with male heirs. A key issue in inheritance proceedings was the evaluation of property and of its portions due to particular heirs, some of whom were often minors. This required a socially accepted legal instrument, i.e. a reliable official probate inven-tory, which was the basis of evaluating the property and its portions going to individual heirs. On the basis of the documents surviving in the State Archives in Gdańsk, and published comparative materials concerning various regions of early-modern Poland and Europe, the author claims that the widespread knowledge of the rules of drawing probate inventory, as well as the characteristic formal features of probate inventories (the subject order, the balance of values) had resulted from adopting the book-keeping techniques developed since the 14th c. by Italian merchants. Theoretical knowledge and practical tips about drawing an inventory and a balance sheet were systematized by Fra Luca Pacioli de Burgo (1445–1514?), a Franciscan and a mathematics professor, in 1494 in Summa de Arithmetica, Geometrica, Proportioni et Proportionalita. In treatise XI (Particularis de computis et scripturis) Pacioli described the Venetian method of drawing up an inventory and of keeping basic account books, also presenting the profit-and- oss account and the balance of accounts, which were the beginnings of the future balance sheet. Thanks to the development of printing, Pacioli’s ideas were quickly popularized throughout Europe. One of the best works devoted to book-keeping available in Gdańsk at that time was Sebastian Gamersfelder’s Buchhalten durch zwei Bücher nach italianicher Art und Weise (published in 1570). The widely described rules of drawing up a probate inventory and a balance sheet were adopted by Dutch, English and German merchants, as well as book-keeping teachers and notaries all over Europe, who adapted them to local legal and social realities (including the level of literacy and arithmetic skills). This also had an impact on the standardization of probate inventories in the 17th and 18th c. This article is part of research related to the preparation of a monograph on early-modern probate inventories in Gdańsk.

Keywords:

Gdańsk (Danzig), 17th–18th c., reciproce testaments, probate inventories, Luca Pacioli, commercial book-keeping, double-entry book-keeping

Most read articles by the same author(s)

Download files

pdf (Język Polski)

Citation rules

Kizik, E. (2020). Reciproce testaments in Gdańsk and the origin of probate inventories in the 17th–18th c. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 68(2), 205–222. https://doi.org/10.23858/KHKM68.2020.2.005

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.

References

AP Gdańsk [Archiwum Państwowe w Gdańsku], Akta miasta Gdańska, Księgi Ławnicze Starego Miasta, 300, 43/172.
Google Scholar

AP Gdańsk, Akta miasta Gdańska, Urząd Burgrabiego, sygn. 300, 3/9a.
Google Scholar

AP Gdańsk, Akta miasta Gdańska, Urząd Prezydiującego Burmistrza, sygn. 300, 1/80; 168; 173; 335; 340; 350.
Google Scholar

AP Gdańsk, Akta miasta Gdańska, Urząd Wiceprezydiującego Burmistrza, sygn. 300, 5/158.
Google Scholar

AP Gdańsk, Akta miasta Gdańska, Urząd Wiceprezydiującego Burmistrza, sygn. 300, 5/193e.
Google Scholar

Becker Johanan Gottlieb. [ok. 1750]. Disertatio iuridica de testamentis conjugum reciprocis, [ok. 1750], Bibl. Gd. PAN [Biblioteka Gdańska PAN], sygn. Ms 341, k. 2v–20v; [inne odpisy] sygn. Ms 682; Ms 732.
Google Scholar

Caduc Ordnung. 1684. Caduc Ordnung, [1 IX 1684], Bibl. Gd. PAN, Ms 733, k. 56r–63r.
Google Scholar

Caduc Ordnung. 1777. Eines Rath Caduc Ordnung, [18 VI 1777], AP Gdańsk. Akta miasta Gdańska. Edykty i rozporządzenia sygn. 300, 93/40.
Google Scholar

Copia und Abschrift. 1564. Copia und Abschrift ab und von Mattheus Schwartzen aignen Handtschrift, was das Buchhalten sey [...] 1564, Bibl. Gd. PAN, sygn. Ms. 2297. Der Stadt Dantzigk Willkühren. 1597. Der Stadt Dantzigk Willkühren [...] 1597, AP Gdańsk, Akta miasta Gdańska, Zbiór rękopisów nieurzędowych — Bibliotheca Archivi, sygn. 300, R/X 9.
Google Scholar

Dewitz Johann Heinrich. [po 1746]. Epitaphia und Inscriptiones aller Kirchen der Städte Elbing und deren Territorii [...], AP Gdańsk, Rękopisy Elbląskie, sygn. 492/ 317.
Google Scholar

Erörterte successions. 1732. J. H. M., [Johann Heinrich Morgenstern?], Erörterte successions und Erb-Faelle nach den Culmischen und anderen in Dantzig ueblichen Rechten mit Schematibus erläutert, Anno 1732, AP Gdańsk, Akta miasta Gdańska. Zbiór rękopisów nieurzędowych — Bibliotheca Archivi, sygn. 300, R/ T 20.
Google Scholar

Erörterte successions. 1727. J. H. M., [Johann Heinrich Morgenstern?]. Erörterte successions und Erb-Faelle nach den Culmischen und anderen in Dantzig ueblichen Rechten mit Schematibus erläutert, Bibl. Gd. PAN, Ms 347 (odpis z 1727 r.), Ms 348 (odpis z 1728 r.).
Google Scholar

Inventarium. 1593. Inventarium uber den Verlasenschafft Annen der Mauerschen so den 2ten January zur Nacht von ihrer Magdt Annen ermordett worden undt ihres Mannes Christoff Schultzen, welchen gemeldte Magd [...] bis auf den Todt verwundet hatt, das er den 4. January auch ge-storben. [...] Anno 1593, AP Gdańsk, Akta miasta Gdańska. Zbiór rękopisów nieurzędowych — Bibliotheca Archivi, sygn. 300, R/Vv 233, k. 28r–34v, 37r–38v.
Google Scholar

Neue Kirchenglocke in Schönbaum. [1744]. Neue Kirchenglocke in Schönbaum, AP Gdańsk, Akta miasta Gdańska, Urząd Mierzei i Szkarpawy, sygn. 300, 2/405.
Google Scholar

Neumann Johann Georg. [b.d.], Epitaphia aus der St. Marien oder Münch-Kirche sowie Epitaphia aus der Pfarr- oder St. Nicolai Kirche in Elbing, AP Gdańsk, Rękopisy Elbląskie, sygn. 492/ 971.
Google Scholar

Ordnung. 1622. Es Erb. Raths der Stadt Dantzig Ordnung, wie es bey dem Ausruff soll gehalten werden, Bibl. Gd. PAN, sygn. Ms 733.
Google Scholar

Ordnung. 1684. Ordnung wornach sich der Ausruffer nebenst seinem Schreiber zuhalten haben, Anno 1684, Bibl. Gd. PAN, sygn. Ms 1079, t. 4, k. 165r–173v.
Google Scholar

Rubachs Monathliche Sammlung. [1780–1782]. Rubachs Monathliche Sammlung, Bibl. Gd. PAN, Ms 147.
Google Scholar

Schütz Kaspar. 1576. Kurtzer und grundlicher Bericht von Erbfällen (odpis z 1726), AP Gdańsk Akta miasta Gdańska. Zbiór rękopisów nieurzędowych — Bibliotheca Archivi, sygn. 300, R/Aa 14, k. 63–103v. [odpisy z XVII i XVIII w.], sygn. 300, R/T 6a; T 6b; T 6c; Vv 50; Vv 53; Vv 55; Vv 78; Vv 97; Vv 154.
Google Scholar

Accounting history. 1996. Accounting History from the Renaissance to the Present. Accounting history from the renaissance to the present. Rememberance of Luca Pacioli, red. T.A. Lee, A. Bishop, R.H. Parker, New–York–London.
Google Scholar

Barylewska-Szymańska Ewa. 2009. Inwentarze mienia z drugiej połowy XVIII wieku w badaniach nad gdańskimi domami, [w:] Studia i materiały do dziejów domu gdańskiego, red. E. Kizik, cz. 1, Gdańsk, s. 188–205.
Google Scholar

Barylewska-Szymańska Ewa. 2015. Od piwnic po strych. Wnętrza domów gdańskich drugiej połowy XVIII wieku, Warszawa–Gdańsk.
Google Scholar

Bibliographie zur Geschichte. 2007. Bibliographie zur Geschichte des deutschen Notariats, Zusammengetragen, mit einer Einführung [...] von Wolf-George Harms, Würzburg.
Google Scholar

Binerowski Zbigniew. 1963. Gdański przemysł okrętowy od XVII do początku XIX wieku, Gdańsk.
Google Scholar

Bogucka Maria. 1962. Gdańsk jako ośrodek produkcyjny w XIV–XVII w., Warszawa.
Google Scholar

Cieślak Edmund. 1972. Konflikty polityczne i społeczne w Gdańsku w połowie XVIII w. Sojusz pospólstwa z dworem królewskim, Wrocław.
Google Scholar

Die Nachlaßinverzeichnisse. 1997. Die Nachlaßinverzeichnisse der deutschen Kaufleute in Tallin, Bd. 1: 1702–1750, wyd. R. Pullat, Tallinn.
Google Scholar

Döring Gustav. 1846. Versuch einer Geschichte und Beschreibung der evangelischen Hauptkirche zu St. Marien in Elbing, Elbing.
Google Scholar

Edwards John Richard. 2011, Accounting education in Britain during the early modern period, „Accounting History Review”, vol. 21, 1, s. 37–67.
Google Scholar

Ehrenkreutz Stanisław. 1915. O stosunkach majątkowych między małżonkami według prawa chełmińskiego w Warszawie w wieku XVIII, Warszawa.
Google Scholar

Fierz Markus. 1977. Girolamo Cardano (1501–1576). Arzt, Naturphilosoph, Mathematiker, Astronom u. Traumdeuter, Basel–Stuttgart.
Google Scholar

Fuchs Michael Gottlieb. 1821–1852, Beschreibung der Stadt Elbing und ihres Gebietes, Bd. 1–3, Elbing.
Google Scholar

Gamersfelder Sebastian. 1570. Buchhalten durch zwei Bücher nach italianischer Art und Weise, [Danzig].
Google Scholar

Gierusz Jerzy, Keiser Aleksandra, Połczyńska-Gościniak Renata. 1999. Księgowość w Gdańsku w XV i XVI wieku, „Acta Cassubiana”, 1, s. 49–64.
Google Scholar

Hagers J. 1903. Bouwstoffenvoor de geschiedenis van het boekhouden in de Nederlanden, Rotterdam. Hanow Michael Christoph. 1745/1767. Ius culmense ex ultima revisione, Danzig, wyd. 2, Danzig.
Google Scholar

Hermeling P. 1685. Volkommenes Buchhalten das ist deutliche und eigentliche Anweiss- und Unterrichtung der hochlöblichen Wissenschafft des kauffmänischen Buchhaltens, Danzig.
Google Scholar

Hershkowitz Leo. 1990. Asser Levy and the Inventories of Early New York Jews, with Text and Inventory, „American Jewish History”, 80, s. 21–55.
Google Scholar

Hoogendoorn Klaas. 2018. Bibliography of the Exact Sciences in the Low Countries from ca. 1470 to the Golden Age (1700), Leiden–Boston.
Google Scholar

Inwentarze mieszczańskie. 1965. Inwentarze mieszczańskie z wieku XVIII z ksiąg miejskich i grodzkich Poznania, t. 1: (1700–1758), t. 2: (1759–1793), wyd. J. Burszta, Cz. Łuczak, Poznań.
Google Scholar

Jus Culmense Correctum.1711. Jus Culmense Correctum una cum Processus iuris in Dioecesi Varmensi usitato [...], Braunsbergae.
Google Scholar

Katalog. 1892. Katalog der Danziger Stadtbibliothek, Bd. 1, Th. 1: Die Danzig betreffenden Handschriften, red. A. Bertling, Danzig.
Google Scholar

Kitowski Piotr. 2015. Sukcesja spadkowa w mniejszych miastach województwa pomorskiego w II połowie XVII i XVIII wieku. Studium prawno-historyczne, Warszawa.
Google Scholar

Kizik Edmund. 2000. Inwentarz pośmiertny kramarza gdańskiego, mennonity Hendrika van Dührena z 1694 roku, „Almanach Historyczny”, t. 2, s. 185–208.
Google Scholar

Kizik Edmund. 2002. Inwentarz pośmiertny gdańskiej mennonitki Cathariny Siemens z 1776 roku, [w:] W kręgu badań profesora Wacława Odyńca, red. J. Włodarski, Gdańsk, s. 27–33.
Google Scholar

Kizik Edmund. 2003. Gdańskie umowy na odlewanie dzwonów z XVII i XVIII wieku. Uwagi po lekturze pracy Elżbiety Wróblewskiej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. L, z. 3–4, s. 405–414.
Google Scholar

Kizik Edmund. 2004. Prawo kaduka w Gdańsku w XVI–XVIII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. LII, z. 1, s. 5–14.
Google Scholar

Kizik Edmund. 2005. Inwentarz pośmiertny gdańskiego rytownika Mattaeusa Deischa, [w:] Portret ponad wszystko. Jacob Wessel i jego wiek. Sztuka Gdańska XVIII wieku, red. A. Mosingiewicz, D. Kaczor, Gdańsk, s. 25–31.
Google Scholar

Kizik Edmund. 2009. Kary za bezżeństwo w Gdańsku nowożytnym (w drugiej połowie XVII i na początku XVIII wieku), [w:] Miłość w czasach dawnych, red. B. Możejko, A. Paner, Gdańsk, s. 147–155.
Google Scholar

Kizik Edmund. 2010. Zabezpieczenie finansowe wdów w Gdańsku w XVII–XVIII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LVIII, z. 1, s. 85–98.
Google Scholar

Kizik Edmund. 2015. Rękopiśmienna gazeta „Danziger Monathliche Sammlung” (1773–1792) — źródło do badań nad kulturą życia w Gdańsku u schyłku XVIII wieku, „Czasy Nowożytne”, 28, s. 129–144.
Google Scholar

Klonder Andrzej. 2000. Wszystka spuścizna w Bogu spoczywającego. Majątek ruchomy zwykłych mieszkańców Elbląga i Gdańska w XVII wieku, Warszawa.
Google Scholar

Kock David. 1663. De luchtende Fackel van het Italiaens Boeck-houden, Amsterdam.
Google Scholar

Kotarski Edmund. 2000. Fundacje stypendialne w dawnym Gdańsku, [w:] Fundacje i fundatorzy w średniowieczu i epoce nowożytnej, red. E. Opaliński, T. Wiślicz, Warszawa, s. 101–129.
Google Scholar

Kropidłowski Zdzisław. 1992. Formy opieki nad ubogimi w Gdańsku od XVI do XVIII wieku, Gdańsk.
Google Scholar

Kubicki Rafał. 2010. Kultura materialna w testamentach elbląskich w XV–początku XVI w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LVIII, nr 2, s. 199–213.
Google Scholar

Kubicki Rafał. 2018. Testamenty mieszkańców Elbląga z drugiej połowy XV w., „Rocznik Elbląski”, R. 28, s. 37–50.
Google Scholar

Kuszewic Paweł. 1623. Prawa chełmińskiego poprawionego [...] xiag pięciorga, Poznań.
Google Scholar

Leman [Christian Karl]. 1832. Provinzialrecht der Provinz Westpreußen, Bd. III: Die Statutarrecht der Stadt Danzig, Leipzig.
Google Scholar

Lerice Ambrosius. 1606. Eine schöne Forma des Buchhaltens nach rechter italianisch Arth unnd Weise, künstlich zusammen verfasset unnd gesellt auff den preuschen Handel, Dantzig.
Google Scholar

Löschin Gotthilf. 1837. Aus alten Testamentesstiftungen und Schenkungs-Akten, [w:] Beiträge zur Geschichte Danzigs und seiner Umgebungen, H. 3, Danzig, s. 39–41.
Google Scholar

Maciejewski Tadeusz. 1989. Zbiory wilkierzy w miastach państwa zakonnego do 1454 r. i Prus Królewskich lokowanych na prawie chełmińskim, Gdańsk.
Google Scholar

Mannheims Hildegard. 1991. Wie wird ein Inventar erstellt? Rechtskommentare als Quelle der Volksundlichen Forschung, Münster.
Google Scholar

Martzen Johann Gottfried. 1713. Gründlicher Unterricht und general Erklärung des so genannten italiänischen-kauffamännischen Buchhaltens, Danzig.
Google Scholar

Możejko Beata. 2004. Gdański mieszczanin w obliczu śmierci. Zapisy testamentowe z II połowy XV w. (na podstawie księgi ławniczej), [w:] Mieszczanie, wasale, zakonnicy. Studia z dziejów średnio-wiecza, red. B. Śliwiński, Malbork, s. 127–162.
Google Scholar

Neu-revidirte Willkühr. 1761. Neu-revidirte Willkühr der Stadt Danzig, aus Schluß Sämtlicher Ordnungen, publicirt Anno 1761, Danzig.
Google Scholar

Pacioli Luca. 1994. Trattato di partita doppia, Venezia 1494, wyd. A. Conterio, B. Yamey, G. Belloni, Venezia.
Google Scholar

Pacioli Luca. 2007. Tractatus XI de Computis et Scriptutis. Summa de Arithmetica, Geometria, Proportioni et Proportionalita, tłum. R. Sadowski, K. Dereszowska, K. Mydlarz, Warszawa.
Google Scholar

Pelc Julian. 1937. Ceny w Gdańsku w XVI i XVII wieku, Lwów.
Google Scholar

Pelus-Kaplan Marie-Louise, Eickholter Manfred. 1993. Lübecker Inventare des 16.–18.Jahrhunderts und ihre rechtliche Grundlage. Chancen und Auswertung, [w:] Wege zur Erforschung städti-scher Häuser und Höfe. Beiträge zur fächerübergreifenden Zusammenarbeit am Beispiel Lübeck im Spätmittelalter und in der frühen Neuzeit, Bd. 1, red. R. Hammel-Kiesow, Neumünster, s. 279–325.
Google Scholar

Pelus-Kaplan Marie-Louise. 1994. Zu einer Geschichte der Buchhaltung im hansischen Bereich: die Handelsbücher der Lübecker Kaufleute vom Anfang des 16. bis zum Ende des 17. Jahrhunderts, „Zeitschrift des Vereins für lübeckische Geschichte und Altertumskunde”, 74, s. 31–45.
Google Scholar

Penndorf Baldiun. 1933. Die Italienische Buchhaltung im 14. und 15. Jahrhundert und Paciolis Leben und Werk, Stuttgart.
Google Scholar

Penndorf Balduin. 1913. Geschichte der Buchhaltung in Deutschland, Leipzig.
Google Scholar

Peragallo Edward. 1938. Origin and evolution of double entry Bookeeping. A study of italian prac-tica from the fourteenth c., New York.
Google Scholar

Prawo starochełmińskie. 1985. Prawo starochełmińskie 1584 (1394), wyd. W. Meisel, Z. Zdrójkowski, tłum. A. Bzdęga, A. Gaca, Toruń.
Google Scholar

Rewizja lidzbarska. 1997. Rewizja lidzbarska prawa chełmińskiego 1566 (1711), wyd. i tłum. A. Groth, Koszalin.
Google Scholar

Rewizja nowomiejska. 1993. Rewizja nowomiejska prawa chełmińskiego 1580 (1814) zwana także Jus Culmense Emendatum lub Jus Culmense Polonicum, tłum. I. Malinowska-Kwiatkowska, J. Sondel, Toruń.
Google Scholar

Sangster Alan. 2007. The printing of Pacioli’s Summa in 1494: how many copies were printed?, „Accounting Historians Journal”, vol. 34, 1 (June), s. 125–145.
Google Scholar

Sartorius Wolfgang. 1592. Buchhalten mit zwey Büchern nach preußischer Müntze Mass und Gewichte, [Danzig].
Google Scholar

Sartorius Wolfgang. 1592a. Ein new künstlich Rechenbüchlein auff der Linien und Feder mit viel nützlichen Regeln und Exempeln auff allerley Kauffmannschaft, [Danzig].
Google Scholar

Scheffs Marceli. 1939. Z historii księgowości (Luca Pacioli), Poznań.
Google Scholar

Simson Paul. 1904. Geschichte der Danziger Willkür, Danzig.
Google Scholar

Snell Charles. 1701. Rules for Book-Keeping according to the Italian Manner, London.
Google Scholar

Sojak Sławomir, Monika Kowalska. 2015. Z historii rachunkowości. Księgowość podwójna według Pacioliego i jego włoskich naśladowców z XVI i XVII wieku, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości Stowarzyszenie Księgowych”, t. 81 (137), s. 155–179.
Google Scholar

Sondel Janusz. 1994. Paweł Kuszewicz i jego tłumaczenie rewizji nowomiejskiej prawa chełmińskie-go, [w:] Historia prawa — historia kultur. Księga pamiątkowa ku czci śp. Prof. Witolda Maisla, Kraków, s. 263–289.
Google Scholar

Sowina Urszula. 2002. Wdowy i sieroty w świetle prawa w miastach Korony w późnym średniowieczu i wczesnej nowożytności, [w:] Od narodzin do wieku dojrzałego. Dzieci i młodzież w Polsce, cz. 1: od średniowiecza do wieku XVIII , red. M. Dąbrowska, A. Klonder, Warszawa, s. 15–28.
Google Scholar

Szychta Anna, 1988. W trzechsetlecie wydania „Rigisches Rechenbuch” Johanna Wolcka, „Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej”, t. 14, s. 58–68.
Google Scholar

Szychta Anna. 1989. Bibliograficzne kalendarium rachunkowości w Polsce od XVI do XIX wieku, Warszawa.
Google Scholar

Tuchołka-Włodarska Barbara. 1985. Uwagi o działalności warsztatów prowadzonych przez wdowy po gdańskich złotnikach i konwisarzach w końcu XVII i w XVIII w., „Gdańskie Studia Muzealne”, t. 4, s. 103–113.
Google Scholar

Turzyński Mikołaj. 2016. Historiografia rachunkowości — ujęcie komparatystyczne, „Studia Oeconomica Posnaniensia”, t. 4, nr 11, s. 271–285.
Google Scholar

Verzeichnis. 1903. Verzeichnis der in Danzig bestehenden Stiftungen, Wohltätigkeitsanstalten und gemeinnützigen Vereine. Nach dem Stande am Schlusse des Jahres 1902 [...], Danzig.
Google Scholar

Vine Agnes. 2019. Miscellaneous Order. Manuscript Culture and the Early Modern Organization of Knowledge, Oxford University Press.
Google Scholar

Volckmann Adam. 1654. Neuverbesserte Notariat-Kunst Oder Hand- und Formularbuch, Th. IV, Leipzig.
Google Scholar

de Waal Pieter G.A. 1934. De Engelsche vertoling van Jan Impyn’s nieuwe instructie (1e helft 16e eeuw), „Economisch Historisch Jaarboek”, 18, s. 1–57.
Google Scholar

Willkühr. 1732. Der See- und Handels-Stadt Dantzig Rechte oder Willkühr so in- und ausserhalb Gericht von allen und jeden zu beobachten. Dem Publico zum besten aufgelegt, Dantzig.
Google Scholar

Wojciechowski Edward. 1956/1957. Materiały archiwalne, rękopisy i stare druki gdańskie z zakresu księgowości, „Rocznik Gdański”, t. 15/16, s. 469–483.
Google Scholar

Wojciechowski Edward. 1957. Materiały archiwalne, [w:] E. Wojciechowski, Zarys rachunkowości w dawnej Polsce, „Rachunkowość”, nr 10, s. 439–443; nr 11, s. 487–490.
Google Scholar

Ympyn Christoffels Jan. 1543. Nieuwe instructie ende bewijs der looffelijcker consten des rekenbo-ecks ende rekeninghe, Antwerp [wydanie faksymile: London–Tokyo 1979].
Google Scholar

Z historii rachunkowości. 1959. Z historii rachunkowości w Polsce i Gdańsku w wieku XVI. Wybór tekstów, wyd. A. Grodek, I. Surma, Warszawa.
Google Scholar