Wyposażenie i wystrój wnętrz siedzib szlachty sandomierskiej w XVII i pierwszej połowie XVIII wieku
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM67.2019.1.004Słowa kluczowe:
wyposażenie, wystrój, siedziby, szlachta, województwo sandomierskieAbstrakt
W artykule zaprezentowane zostały kwestie związane z wystrojem i wyposażeniem siedzib szlacheckich w województwie sandomierskim w XVII i pierwszej połowie XVIII wieku. Zagadnienia te omówione zostały przede wszystkim na podstawie wydanych drukiem inwentarzy dóbr ziemskich spisanych w XVII i XVIII stuleciu, głównie drobnej oraz średniej i zamożnej szlachty sandomierskiej, uzupełnionych o inwentarze zawarte w źródłach rękopiśmiennych. Zwrócono uwagę na typowe rozwiązania, a także na najciekawsze i niekiedy unikalne przykłady opisywanych detali i przedmiotów, zwłaszcza w izbach mieszkalnych. Scharakteryzowano podstawowe elementy architektoniczne – okna, drzwi, schody i podłogi, oraz grzejniki – piece i kominki, poza tym dekoracje ścian, sposoby oświetlenia wnętrz, a także meble i sprzęty domowe.
Informacje pochodzące z inwentarzy dóbr ziemskich uzupełniono wybranymi przykładami z testamentów i inwentarzy mobiliów szlacheckich. Podkreślono przy tym ich znaczenie dla uzyskania w miarę pełnego obrazu wyglądu analizowanych wnętrz we wspomnianym okresie.
Pobrania
Bibliografia
Augustyniak Urszula. 2001. Drewniane dwory Radziwiłłów birżańskich w pierwszej połowie XVII wieku — rezydencje czy siedziby?, [w:] Rezydencje w średniowieczu i czasach nowożytnych, red. E. Opaliński, T. Wiślicz, Warszawa, s. 102–124.
Badowska Iwona. 1968. Pałac Tarłów w Podzamczu Piekoszowskim, „Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego”, t. 5, s. 79–107.
Bania Zbigniew. 2000. Zamek w Ossolinie. Jego dzieje i funkcja, [w:] Przemiany architektury rezydencjonalnej w XV–XVIII w. na terenie dawnego województwa sandomierskiego. Wybrane przykłady. Materiały z sesji naukowej — Kielce, 18 września 1999, red. J.L. Adamczyk, Kielce, s. 89–102.
Betlejewska Czesława. 2001. Meble gdańskie od XVI do XIX wieku, Gdańsk.
Bis Magdalena. 2014. Okna w zamku tykocińskim na początku XVIII wieku. Realia a wskazówki budowlane, [w:] Rzeczy i ludzie. Kultura materialna w późnym średniowieczu i w okresie nowożytnym. Studia dedykowane Marii Dąbrowskiej, red. M. Bis, W. Bis, Warszawa 2014, s. 375–400.
Bis Wojciech. 2007. Nowożytna łaźnia dworska w Radziejowicach, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LV, nr 2, s. 141–159.
Brykowska Maria. 2000. Fortalicja w Sobkowie. Przemiany architektoniczno-przestrzenne w XVI–XVIII wieku, [w:] Przemiany architektury rezydencjonalnej w XV–XVIII w. na terenie dawnego województwa sandomierskiego. Wybrane przykłady. Materiały z sesji naukowej — Kielce, 18 września 1999, red. J.L. Adamczyk, Kielce, s. 67–88.
Bystroń Jan Stanisław. 1976. Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII, t. 2, Warszawa.
Chrzanowski Tadeusz. 1988. Wędrówki po Sarmacji europejskiej, Kraków.
Chudzińska Barbara, Chudziński Krzysztof. 1998. Założenia dworskie w Czarncy — próba rekonstrukcji na podstawie inwentarzy majątkowych spisanych w latach siedemdziesiątych XVII w., „Włoszczowskie Zeszyty Historyczne”, nr 5, s. 5–13.
Cui contingit. 2005. Cui contingit nasci, restat mori. Wybór testamentów staropolskich z województwa sandomierskiego, oprac. M. Lubczyński, J. Pielas, H. Suchojad, Warszawa.
Dąbrowska Maria. 1987. Kafle i piece kaflowe w Polsce do końca XVIII wieku, Wrocław.
Dąbrowska Maria. 1992. Kominek — luksus czy konieczność?, [w:] Nędza i dostatek na ziemiach polskich od średniowiecza po wiek XX, red. J. Sztetyłło, Warszawa, s. 177–181.
Dumanowski Jarosław. 2006. Świat rzeczy szlachty wielkopolskiej w XVIII wieku, Toruń.
Hadamik Czesław. 2005. Średniowieczne dwory obronne w powiecie włoszczowskim, Włoszczowa.
Główka Dariusz. 2001. Rzeczy gdańskie w ruchomościach duchowieństwa katolickiego Rzeczypospolitej w XVII–XVIII w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XLIX, nr 1–2, s. 95–114.
Gostwicka Janina. 1965. Dawne meble polskie, Warszawa.
Historia. 1978a. Historia kultury materialnej Polski w zarysie, t. 3: Od XVI do połowy XVII w.,red. A. Keckowa, D. Molenda, Wrocław.
Historia. 1978b. Historia kultury materialnej Polski w zarysie, t. 4: Od połowy XVII do końca XVIII w., red. Z. Kamieńska, B. Baranowski, Wrocław.
Inwentarz. 1996. Inwentarz dóbr ciepielowskich z 1619 roku, wyd. S. Adamczyk, Z. Guldon, [w:] Radom i region radomski w dobie szlacheckiej Rzeczypospolitej, t. 2, red. Z. Guldon, S. Zieliński, Radom, s. 181–196.
Inwentarz. 2001. Inwentarz wsi Skoszyn z 1741 roku, wyd. W. Kalwat, J. Pielas, [w:] Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne, t. 2, red. G. Miernik, Kielce, s. 169–177.
Inwentarz. 2005a. Inwentarz dóbr skórkowickich z 1748 roku, wyd. J. Pielas, [w:] Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne, t. 6, red. L. Michalska-Bracha, B. Wojciechowska, Kielce, s. 181–191.
Inwentarz. 2005b. Inwentarz Opatowa i Ostrowca z 1618 roku, wyd. R. Kubicki, [w:] Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne, t. 6, L. Michalska-Bracha, B. Wojciechowska, Kielce, s. 153–179.
Inwentarze. 1955–1959. Inwentarze dóbr szlacheckich powiatu kaliskiego, t. 1–2, wyd. W. Rusiński, Wrocław
Inwentarze. 1956. Inwentarze dóbr ziemskich województwa krakowskiego 1576–1700. Wybór z ksiąg relacyj grodu krakowskiego, oprac. A. Kamiński, A. Kiełbicka, S. Pańków, Warszawa.
Inwentarze. 1999. Inwentarze majętności sarnowskiej i grodeckiej z lat 1690 i 1707, wyd. J. Muszyńska, [w:] Radom i region radomski w dobie szlacheckiej Rzeczypospolitej, t. 5, red. Z. Guldon, S. Zieliński, Radom, s. 153–170.
Inwentarze. 2003. Inwentarze dóbr szczekarzowickich z lat 1666 i 1685, wyd. J. Pielas, [w:] Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne, t. 4, red. G. Miernik, Kielce, s. 135–144.
Jakimowicz Teresa. 1979. Dwór murowany w Polsce w wieku XVI (wieża — kamienica — kasztel), Warszawa-Poznań.
Kajzer Leszek. 1972. W sprawie genealogii wiejskiej siedziby obronnej w Polsce, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XX, nr 3, s. 451–465.
Kajzer Leszek. 2000a. O kilku dworach późnorenesansowych z Sandomierszczyzny, [w:] Przemiany architektury rezydencjonalnej w XV–XVIII w. na terenie dawnego województwa sandomierskiego. Wybrane przykłady. Materiały z sesji naukowej — Kielce, 18 września 1999, red. J.L. Adamczyk, Kielce, s. 51–66.
Kajzer Leszek. 2000b. Zamek w Rembowie w województwie sandomierskim, [w:] Przemiany architektury rezydencjonalnej w XV–XVIII w. na terenie dawnego województwa sandomierskiego. Wybrane przykłady. Materiały z sesji naukowej — Kielce, 18 września 1999, red. J.L. Adamczyk, s. 37–49.
Kajzer Leszek. 2004. Zamki i dwory obronne w Polsce Centralnej, Warszawa.
Kajzer Leszek. 2005. Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego, Kielce
Katra Sylwia, Suchojad Henryk. 2000. Wyposażenie siedzib duchownych i szlacheckich w świetle testamentów z XVII–XVIII wieku na terenie województwa sandomierskiego, [w:] Dwór polski. Zjawisko historyczne i kulturowe, Warszawa, s. 449–457.
Kołodziejski Stanisław. 2000. Wstęp do studiów nad średniowiecznymi rezydencjami obronnymi możnowładztwa w województwie sandomierskim, [w:] Przemiany architektury rezydencjonalnej w XV–XVIII w. na terenie dawnego województwa sandomierskiego. Wybrane przykłady. Materiały z sesji naukowej — Kielce, 18 września 1999, red. J.L. Adamczyk, s. 9–18.
Krassowski Witold. 1995. Dzieje budownictwa i architektury na ziemiach polskich, t. 4, Warszawa.
Krótka nauka. 1957. Krótka nauka budownicza dworów, pałaców, zamków podług nieba i zwyczaju polskiego, oprac. A. Miłobędzki, Wrocław.
Leskiewicz Janina. 1953. Znaczenie inwentarzy dóbr ziemskich dla badań historii wsi w Polsce w XVIII w., „Kwartalnik Historyczny”, R. LX, nr 4, s. 363–378.
Leśniakowska Maria. 1996. „Polski dwór”. Wzorce architektoniczne — mit — symbol, Warszawa.
Lewicki Jakub. 2000. Pałac w Podzamczu Piekoszowskim — próba odtworzenia i analizy XVII-wiecznej architektury budowli, [w:] Przemiany architektury rezydencjonalnej w XV–XVIII w. na terenie dawnego województwa sandomierskiego. Wybrane przykłady. Materiały z sesji naukowej — Kielce, 18 września 1999, red. J.L. Adamczyk, Kielce, s. 117–144.
Lubczyński Mariusz. 2017. Zespół dworski w Seceminie w świetle inwentarzy z 1654 i 1739 roku, [w:] Sztuka w Świętokrzyskiem. Średniowiecze i czasy nowożytne, red. P. Rosiński, H. Suchojad, Kielce, s. 269–283.
Łoziński Władysław. 1958. Życie polskie w dawnych wiekach, Kraków.
Madetko Sabina, Migaszewska Barbara. 2010. Zapomniana siedziba Lanckorońskich w świetle inwentarza wsi Wąworków z 1763 roku, „Studia Kieleckie. Seria historyczna”, nr 6, s. 53–61.
Marciniak-Kajzer Anna. 2000. Sandomierskie rezydencje Tarnowskich w XIV–XVII wieku, [w:] Przemiany architektury rezydencjonalnej w XV–XVIII w. na terenie dawnego województwa sandomierskiego. Wybrane przykłady. Materiały z sesji naukowej — Kielce, 18 września 1999, red. J.L. Adamczyk, Kielce, s. 19–36.
Miłobędzki Adam. 1976. Pałac i zamek „renesansowy”, [w:] Renesans. Studia i ideologia. Materiały Sympozjum Naukowego Komitetu Nauk o Sztuce PAN, red. T. Jaroszewski, Warszawa, s. 413–419.
Miłobędzki Adam. 1980. Architektura polska XVII wieku, Warszawa.
Miłobędzki Adam. 1982. Polskie rezydencje wieku XVII — typowe programy i rozwiązania, [w:] Architektura rezydencjonalna historycznej Małopolski. Materiały Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Łańcut, s. 8–16.
Mossakowski Stanisław. 2002. Orbis Polonus. Krzyżtopór a Caprarola, [w:] tegoż, Orbis Polonus. Studia z historii sztuki XVII–XVIII wieku, Warszawa, s. 23–55.
Nierychlewska Anna. 2002. Budownictwo obronne powiatu radomskiego w okresie od XIII do XVIII wieku, Radom.
Pielas Jacek. 2001. Dwór w Szczekarzowicach w świetle inwentarza z 1666 r., [w:] Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne, t. 2, red. G. Miernik, Kielce, s. 161–168.
Pielas Jacek. 2004. Majątek ziemski i ruchomy zamożnej szlachcianki w końcu XVI wieku. Przyczynek do dziejów wygasłej linii Tarłów herbu Topór, [w:] Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne, t. 5, red. U. Oettingen, Kielce, s. 307–315.
Pielas Jacek. 2007. Oleśniccy herbu Dębno w XVI–XVII wieku. Studium z dziejów zamożnej szlachty doby nowożytnej, Kielce.
Pielas Jacek. 2008. Załuscy herbu Junosza w pierwszej połowie XVII wieku. Z badań nad dziejami szlachty powiatu opoczyńskiego, [w:] Szlachta i ziemianie między Wisłą a Pilicą w XVI–XX wieku. Studia z dziejów społeczno-gospodarczych, red. J. Gapys, M. Nowak, J. Pielas, Kielce, s. 53–75.
Pielas Jacek. 2010. Dworki szlachty powiatu opoczyńskiego w XVII–XVIII wieku w opisie inwentarzy dóbr ziemskich, [w:] Z życia codziennego szlachty i ziemiaństwa między Wisłą a Pilicą. Studia, red. J. Gapys, M. Nowak, J. Pielas, Kielce, s. 33–52.
Pielas Jacek. 2013. Podziały majątkowe szlachty koronnej w XVII wieku, Kielce.
Pielas Jacek. 2015. Inwentarze pośmiertne ruchomości szlachty sandomierskiej z XVII–XVIII wieku — perspektywy i problemy metodologiczne przygotowywanej edycji źródłowej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXIII, nr 4, s. 629–635.
Pielas Jacek. 2017a. Dawnej świetności rodów sukcesorka. Anna z Korycińskich Oleśnicka, kasztelanowa wiślicka (zm. 1663) — życie, sprawy majątkowe i testament zamożnej szlachcianki z XVII wieku, [w:] Sic erat In votis. Studia i szkice ofiarowane Profesorowi Zbigniewowi Anusikowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin. Rzeczpospolita w czasach nowożytnych, red. M. Karkocha, P. Robak, Łódź, s. 177–194.
Pielas Jacek. 2017b. Siedziby magnackie i szlacheckie w województwie sandomierskim w inwentarzowych opisach dóbr ziemskich z XVII–XVIII wieku. Początek prac nad katalogiem, [w:] Sztuka w Świętokrzyskiem. Średniowiecze i czasy nowożytne, red. P. Rosiński, H. Suchojad, Kielce, s. 257–267.
Pielas Jacek. 2018. Od codzienności do świętowania. Skarbiec, apteczka, kaplica, sala balowa, altanka w siedzibach szlachty sandomierskiej w świetle inwentarzy dóbr ziemskich z XVII i XVIII wieku, [w:] Dom. Codzienność i święto. Ceremonie i tradycje rodzinne. Studia historyczno - antropologiczne, red. B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, M. Gadocha, Kraków, s. 126–134.
Pośpiech Andrzej. 1992. Pułapka oczywistości. Pośmiertne spisy ruchomości szlachty wielkopolskiej z XVII wieku, Warszawa.
Rejestr. 2018. Rejestr ruchomości pałacu w Rusinowie z 7 grudnia 1801 roku. Przyczynek źródłowy do badań nad dziejami dworu szlacheckiego w Małopolsce przełomu XVIII i XIX wieku, wyd. K. Szpunar, „Almanach Historyczny”, t. 20, s. 319–334.
Rozbicka Małgorzata. 1999. Siedziby średniej i drobnej szlachty na północno-zachodnim Mazowszu w drugiej połowie XVIII i pierwszej połowie XIX wieku, Warszawa.
Szyposz Jadwiga. 1981. Odzież szlachty w świetle inwentarzy ruchomości zawartych w aktach grodzkich i ziemskich województwa krakowskiego z lat 1645–1670, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXIX, nr 3, s. 349–364.
Szyposz Jadwiga. 1986. Przemiany odzieży szlachty Małopolski zachodniej w XVII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXXIV, nr 3, s. 451–461.
Wyczański Andrzej. 1979. Uwagi na temat dworu szlacheckiego w Wielkopolsce w XVI stuleciu, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, t. 24, z. 4, s. 347–355.
Źródła. 2009. Źródła i materiały do dziejów szlachty województwa sandomierskiego w XVI–XVIII wieku, t. 1: Rejestry pospolitego ruszenia szlachty sandomierskiej z XVII wieku, wstęp i oprac. J. Pielas, Kielce.
Źródła. 2013. Źródła i materiały do dziejów szlachty województwa sandomierskiego w XVI–XVIII wieku, t. 2: Inwentarze dóbr ziemskich z XVII–XVIII wieku (cz. 1), wstęp i oprac. J. Pielas, Kielce.
Źródła. 2014. Źródła i materiały do dziejów szlachty województwa sandomierskiego w XVI–XVIIIwieku, t. 3: Akty podziałów dóbr ziemskich szlachty sandomierskiej z XVII wieku, wstęp i oprac. J. Pielas, Kielce.
Źródła. 2016. Źródła i materiały do dziejów szlachty województwa sandomierskiego w XVI-XVIII wieku, t. 2: Inwentarze dóbr ziemskich z XVII–XVIII wieku (cz. 2), wstęp i oprac. K. Justyniarska-Chojak, J. Pielas, Kielce.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
