Niektóre formy opieki nad dziećmi we wrocławskim sierocińcu Matki Boskiej Bolesnej w XVIII i pierwszej dekadzie XIX wieku

Autor

  • Anna Sutowicz

Słowa kluczowe:

sierocińce w epoce nowożytnej, opieka nad dzieckiem, organizacja przestrzeni dziecka

Abstrakt

Artykuł prezentuje wyniki badań nad warunkami opieki nad dziećmi we wrocławskim sierocińcu Matki Boskiej Bolesnej. Placówka została ufundowana przez środowisko związane z Wikariatem Generalnym we Wrocławiu w 1698 r. i do ostatniej ćwierci XVIII wieku pozostawała pod zarządem Towarzystwa Jezusowego. Zgromadzone źródła archiwalne, w tym zachowane rachunki, inwentarze, akta przyjęć i opuszczenia przez dzieci zakładu oraz korespondencja z biskupem, pozwoliły na przybliżenie obrazu sierocińca w okresie, gdy zarząd nad nim sprawowali opiekunowie świeccy, delegowani przez administratora biskupiego. Okres objęty badaniami to lata 1775-1815 – sprawowanie urzędu przełożonego i nauczyciela placówki przez Johanna Antona Fritscha. Dzięki analizie zachowanych akt sierocińca można było określić zmiany dokonywane w placówce, poprzez stopniowe dostosowanie działki i budynku dla sierot. Przestrzeń ta miała nie tylko służyć wychowaniu katolickiemu i podstawowej opiece nad małoletnimi, ale również stwarzać im możliwości nauki i rekreacji oraz warunki odpowiedniego rozwoju psycho-fizycznego, z uwzględnieniem nowoczesnych wymogów higieny. Budynek zakładu dla katolickich sierot znajdował się na terenie miasta Wrocławia, w górnym odcinku ulicy Szewskiej, przy północnej granicy działki, która w ciągu ostatnich dekad XVIII w. i na początku kolejnego stulecia podlegała stopniowej zabudowie. Jej wewnętrzny dziedziniec pozostał częściowo niezagospodarowany i był przedmiotem starań Johanna Fritscha o przeznaczenie dla dzieci jako plac rekreacji i zabaw na świeżym powietrzu. Wzniesiony na początku XVIII w. dwukondygnacyjny budynek mieścił wszystkie najważniejsze pomieszczenia potrzebne do sprawowania opieki nad małoletnimi: sypialnie, pokój chorych, jadalnię, kuchnię oraz pokoje mieszkalne nauczycieli. Przełożony Fritsch wykazywał wiele starań w celu zapewnienia odpowiedniej temperatury i wilgotności we wszystkich pokojach, zwłaszcza dziecięcych, które po stu latach użytkowania wymagały odpowiednich przeróbek i remontów. Mieszkańcy placówki sypiali osobno w drewnianych łóżkach, które wyposażone były w sienniki, słomiane i puchowe poduszki i kołdry oraz komplet płóciennych powłoczek z prześcieradłami, lecz ich czystość budziła często zastrzeżenia. Nowy nauczyciel od początku swojej pracy starał się o wymianę bielizny pościelowej na szytą z lepszych materiałów. Dzieci i ich opiekunowie jadali posiłki w estetycznym otoczeniu, dysponowali cynowymi naczyniami i bielizną stołową. Wśród sprzętów kuchennych w XVIII w. nie brakowało miedzianych garnków i kociołków, w których przygotowywano dla mieszkańców proste posiłki. W czasie sprawowania urzędu przez Johanna Fritscha kuchnię wyposażono w kilka nowocześniejszych sprzętów, w tym najważniejszy – piec z żelazną płytą oraz komplet naczyń dostosowanych do jego użytkowania. Dzięki staraniom tego przełożonego uzupełniono również utensylia do czynności higienicznych. Najprawdopodobniej wydzielono też osobne pomieszczenie przeznaczone na pralnię i przechowywanie sprzętów do kąpieli (misek i balii). Dzieci pobierały w sierocińcu naukę, którą do końca XVIII w. prowadzono najpewniej we wspólnej jadalni, a następnie w osobnej sali, odpowiednio umeblowanej, w której przechowywano liczne podręczniki i szkolne przyrządy. Na podstawie analizy akt sierocińca Matki Boskiej Bolesnej we Wrocławiu można stwierdzić, że warunki opieki nad dzieckiem osieroconym były dobre, a w pierwszych dekadach XIX w. polepszały się. Pozwalały na to nie tylko odpowiednie fundusze z fundacji biskupiej, ale przede wszystkim wysoka świadomość potrzeb podopiecznych, jaką wykazywał przełożony, Johann Anton Fritsch. Praca tego wykształconego pedagoga i przyrodnika odpowiada przemianom społecznym przełomu tamtych epok.

Pobrania

Download data is not yet available.

Bibliografia

Książka adresowa stolicy i rezydencji Wrocławia. Mehlwald (red.). Wrocław.

Barylewska-Szymańska Ewa. 2005. Czystość i higiena w gdańskich domach mieszczańskich drugiej połowy XVIII wieku. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 53 (3-4), 411-422.

Barylewska-Szymańska Ewa. 2012. Gdańskie kuchnie i spiżarnie w drugiej połowie XVIII wieku, W: B. Możejko i E. Barylewska-Szymańska (czerwony). Historia naturalna jedzenia. Między antykiem a XIX wiekiem. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Muzeum Historyczne Miasta Gdańska i Uniwersytet Gdański dla upamiętnienia 100-lecia otwarcia Muzeum Wnętrza Mieszczańskich w Domunphagen. 3-4 listopada 2011 roku. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 307-318.

Brzezowski Wojciech. 2005. Cathedral mieszkalny we Wrocławiu w okresie baroku. Wrocław: Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej.

Hej Johann. 1870. Elektoralny sierociniec i sierociniec dla bolesnej Matki Bożej. Fundacje książąt chóru i hrabiego palatyn nad Renem i Neuburga Franciszka Ludwiga, księcia biskupa Breslau w latach 1683–1732. Pamiątkowa publikacja upamiętniająca 150. rocznicę powstania tych dwóch instytucji. Wrocław.

Kowecka Elżbieta. 1983. Mieszkania warszawskie w XIX wieku (do 1870), W: Wybrane problemy kultury materialnej miast polskich w XVIII i XIX wieku. Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej 56. Wrocław, 7-132.

Lec Zdzisław. 1995. Jezuici we Wroclawiu (1581-1776). Wrocław: Wydział Papieski Teologiczny.

Margrave Hermann. 1896. Ulice Wrocławia na podstawie ich historii i nazw. Wrocław.

Mazur Elżbieta. 2008. Szpitale w Królestwie Polskim. Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej 72. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Monthly Journal of and for Silesia 2. H. Hoffman (red.), Breslau. 1829.

Nowy Pamiętnik Warszawski. Dziennik historyczny, polityczny, tudzież nauk i umiejętności 18. 1805.

Okólska Halina. 2006. Sierociniec pod Matką Boską Bolesną. W: Encyklopedia Wrocławia. J. Harasimowicz (czerwony). Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 804.

Ojciec Józef. 1998. Wrocławska Kapituła Katedralna w XVIII wieku. Wrocław: Wydział Papieski Teologiczny.

Zarejestruj się w Kronice topograficznej Karola Adolfa Menzela z Wrocławia. 1935. B. Althaus (red.). Wrocław.

Schmidt Michael Ignaz. 1786. Katechista według jego cech i obowiązków lub właściwego sposobu nauczania pierwszych powodów religii. Praga

Vigarello Georges. 1996. Czystość i brud. Higiena ciała od średniowiecza do XX wieku. B. Szwarcman-Czarnota (tł.). Warszawa: Wydawnictwo WAB

Żołądź-Strzelczyk Dorota. 2012. „Jako karmić dzieci w dzieciństwie ich” - żywienie niemowląt i małych dzieci w XVI-XVIII wieku, W: B. Możejko i E. Barylewska-Szymańska (red.). Historia naturalna jedzenia. Między antykiem a XIX wiekiem. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Muzeum Historyczne Miasta Gdańska i Uniwersytet Gdański dla upamiętnienia 100-lecia otwarcia Muzeum Wnętrza Mieszczańskich w Domunphagen. 3-4 listopada 2011 roku. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 203-211.

Żołądź-Strzelczyk Dorota. 2002. Sprzęty domowe i przedmioty "pomniejsze dziecięce" w Polsce doby preindustrialnej, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 60 (3), 419-442.

Zasoby internetowe:

Binder [JFS]. 1890. Schlez Johann Friedrich Ferdinand. Allgemeine Deutsche Biographie 31. Lepizig: online http://www.deutsche-biographie.de/pnd117643629.html?anchor=adb (21.01.2016), 481-483.

Busch GC i Trommsdorff JB 1808. Almanach postępu, najnowszych wynalazków i odkryć w nauce, sztuce, fabrykach i rzemiośle. Erfurt: online https://books.google.pl/books?id=7Q1CAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=pl#v=onepage&q&f=false (22.01.2016)

Elektroniczna Baza Bibliografii Estreichera. online: http://www.estreicher.uj.edu.pl/staropolska/baza/18432.html (21.01.2016).

Hamberger G. i Lindner J. i Meusel J. 1827. Uczone Niemcy lub leksykon pisarzy niemieckich obecnie żyją. 21. [b..mw]: online https://books.google.pl/books?id=SoNLAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=pl#v=onepage&q&f=false (22.01.2016).

Biodro Maks. 1900. Zeplichal Anton Michael. Allgemeine Deutsche Biographie 45. online: http://www.deutsche-biographie.de/pnd100713084.html?anchor=adb (21.01.2016), 73-74.

Mayrhofer Wolfgang. 2002. Ogród drzewa Johann Christoph Friedrich. Leksykon biograficzny Magdeburga. Magdeburg: online http://www.uni-magdeburg.de/mbl/Biografien/1091.htm (21.01.2016).

Müller Josef. 1982. Lauber Joseph. Nowa niemiecka biografia 13. Berlin: online http://daten.digitale-sammlungen.de/0001/bsb00016330/images/index.html?seite=712 (21.01.2016), patrz 696.

Pośpiech Remigiusz. 2004. Pielęgnowanie tradycji pieśni religijnych w diecezji opolskiej, W: K. Turek i B. Mika (red.). Pieśń religijna na Śląsku. Stan zachowania i funkcje w kulturze. Katowice: online http://www.sbc.org.pl/Content/73101/piesn_religijna_na_slasku.pdf (22.01.2016), 32-50.

Wurzbach Constantin. 1863. Kaluža Augustin. Encyklopedia biograficzna Cesarstwa Austriackiego 1 0. Wiedeń: online http://www.literature.at/viewer.alo?objid=11813&viewmode=fullscreen&scale=3.33&rotate=&page=416 (22.01.2016), 413.

Pisarz Carl Christoph Gottlieb. 1829. Książka metod dla nauczycieli szkół podstawowych. Magdeburg: online http://reader.digitale-sammlungen.de/de/fs1/object/display/bsb10764663_00005.html (21.01.2016).

Pobrania

Opublikowane

2017-01-01

Jak cytować

Sutowicz, A. (2017). Niektóre formy opieki nad dziećmi we wrocławskim sierocińcu Matki Boskiej Bolesnej w XVIII i pierwszej dekadzie XIX wieku. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 65(2), 239–255. Pobrano z https://journals.iaepan.pl/khkm/article/view/957

Numer

Dział

Studia i materiały