Anatomia pustki: o archeologicznym rekonesansie lotniczym w północno-wschodniej części Dolnego Śląska

Justyna Kolenda; Włodzimierz Rączkowski

doi:10.23858/PA66.2018.012

Opublikowane: 2018-12-14

Tom 66 (2018)

Anatomia pustki: o archeologicznym rekonesansie lotniczym w północno-wschodniej części Dolnego Śląska

Justyna Kolenda , Włodzimierz Rączkowski

Przegląd Archeologiczny

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.23858/PA66.2018.012

Abstrakt

W niniejszym artykule autorzy skupili się na omówieniu problemów związanych z często funkcjonującą w narracjach archeologicznych kategorią „pustka”. Jego celem jest próba odpowiedzi na pytanie: dlaczego aplikacja rozmaitych metod może prowadzić do wyników, które tylko częściowo odpowiadają na oczekiwania badaczy? Punktem wyjścia rozważań były doświadczenia zdobyte w trakcie rekonesansu lotniczego prowadzonego w północno-wschodniej części Dolnego Śląska. Przeprowadzona analiza jego wyników pokazuje jak złożone są uwarunkowania wpływające na efektywność stosowanej metody. W tekście zostały przedyskutowane rozmaite okoliczności mające wpływ na uzyskane wyniki. Jednocześnie wykazano, że obecność „pustki osadniczej” na danym terenie nie jest potwierdzeniem braku jego zasiedlenia w przeszłości (w pradziejach czy we wczesnym średniowieczu), lecz w znaczącym stopniu zasobu informacyjnego wynikającego z zastosowanych metod.

Słowa kluczowe:

north-eastern Lower Silesia, the Barycz River valley, aerial reconnaisance, settlement emptiness

Inne teksty tego samego autora

Justyna Kolenda, Agnieszka Seidel-Grzesińska, Frühmittelalterliche Burgwälle des ehemaligen Kreises Militsch-Trachenberg im Lichte der archivalischenund kartographischen Quellen vom 16. bis zum Beginn des 20. Jahrhunderts , Przegląd Archeologiczny: Tom 65 (2017)
Justyna Kolenda, Badania wykopaliskowe średniowiecznego cmentarzyska i osady w Miliczu: motywacje, cele, konteksty , Przegląd Archeologiczny: Tom 71 (2023)
Justyna Kolenda, Jiří Macháček, Petr Dresler, Renáta Přichystalová, Vladimír Sládek,Břeclav-Pohansko VII. Kostelní pohřebiště na Severovýchodním předhradí , Przegląd Archeologiczny: Tom 65 (2017)
Anthony Filmer Harding, Włodzimierz Rączkowski, Tomasz Ważny, The date and internal organisation of early Iron Age fortified sites in North-Western Poland : new results from geophysical survey and dendrochronological dating , Przegląd Archeologiczny: Tom 57 (2009)
Justyna Kolenda, Slované – stopy předků. O Moravě v 6.-10. Století, Luděk Galuška, Moravské zemské muzeum, Brno 2017 , Przegląd Archeologiczny: Tom 66 (2018)
Justyna Kolenda, Thunau am Kamp – Das frühmittelalterliche Gräberfeld auf der Oberen Holzwiese (Elisabeth Nowotny) , Przegląd Archeologiczny: Tom 67 (2019)
Małgorzata Markiewicz, Justyna Kolenda, 3D visualization as a method of a research hypotheses presentation – the case of the medieval palace in Milicz , Przegląd Archeologiczny: Tom 63 (2015)
Justyna Kolenda, Wczesnośredniowieczne grody z pogranicza śląsko-wielkopolskiego w dyskursie archeologicznym w drugiej połowie XX w. Wprowadzenie do problematyki , Przegląd Archeologiczny: Tom 73 (2025)

Pobierz pliki

PDF (English)

Zasady cytowania

Kolenda, J., & Rączkowski, W. (2018). Anatomia pustki: o archeologicznym rekonesansie lotniczym w północno-wschodniej części Dolnego Śląska. Przegląd Archeologiczny, 66, 283–318. https://doi.org/10.23858/PA66.2018.012

Cited by / Share

Licencja

Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported License.

Bibliografia

Literatura
Google Scholar

Alexakis D., Sarris A., Astaras T., Albanakis K. 2011. Integrated GIS, remote sensing and geomorphologic approaches for the reconstruction of the landscape habitation of Thessaly during the neolithic period, Journal of Archaeological Science 38, 89-100.
Google Scholar

Banaszek Ł. 2015. Przeszłe krajobrazy w chmurze punktów. Poznań.
Google Scholar

Braasch O. 1999. Z innego punktu widzenia – prospekcja lotnicza w archeologii. (W:) Z. Kobyliński (red.), Metodyka ratowniczych badań archeologicznych. Warszawa, 41-100.
Google Scholar

Brophy K. and Cowley D.C. (red.) 2005. From the Air: Understanding Aerial Archaeology. Stroud, UK.
Google Scholar

Campana S. 2009. Archaeological Site Detection and Mapping: some thoughts on differing scales of detail and archaeological ‘non-visibility’. (W:) S. Campana, S. Piro, Seeing the Unseen. Geophysics and Landscape Archaeology. London, 5-26.
Google Scholar

Cowley D.C. 2002. A Case Study in the Analysis of Patterns of Aerial Reconnaissance in a Lowland Area of Southwest Scotland. Archaeological Prospection 9, 255-265.
Google Scholar

Cowley D.C. 2013. What kind of gaps? Some approaches to understanding bias in remote sensing data. Archaeologia Area 7, 76-88.
Google Scholar

Cowley D.C. 2016. What Do the Patterns Mean? Archaeological Distributions and Bias in Survey Data. (W:) M. Forte and S. Campana (red.), Digital Methods and Remote Sensing in Archaeology. Dordrecht, Heidelberg, London, New York, 147-170.
Google Scholar

Crawford O.G.S. 1929. Air-Photography for Archaeologists. London.
Google Scholar

Evans R. i Jones R.J.A. 1977. Crop Marks and Soils at Two Archaeological Sites in Britain. Journal of Archaeological Science 4, 63-76.
Google Scholar

Florek W. 1978. Próba analizy zmian cech geometrycznych meandrów współczesnych i kopalnych na przykładzie dolnego Bobru. Przegląd Geograficzny 50 (4), 643-660.
Google Scholar

Gałuszka A. i Młynarska M. 1957. Sprawozdanie z prac wykopaliskowych w Miliczu, Wiadomości Archeologiczne 24 (1–2), 71–87.
Google Scholar

Glińska-Lewczuk K. 2002. Zmiany morfometryczne starorzeczy jako efekt oddziaływania czynników naturalnych i antropogenicznych. (W:) P. Szwarczewski and E. Smolska (red.), Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym, t. 2. Warszawa, Łomża, 15-24.
Google Scholar

Godłowski K. 1985. Przemiany kulturowe i osadnicze w południowej i środkowej Polsce w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim. Wrocław, Warszawa, Kraków.
Google Scholar

Górny P., Przybyszewska M., Wysocki J. 2005. Weryfikacja terenowa zdjęć lotniczych. (W:) J. Nowakowski, A. Prinke, W. Rączkowski (red.), Biskupin... i co dalej? Zdjęcia lotnicze w polskiej archeologii. Poznań, 237-240.
Google Scholar

Jaskanis D. (red.) 1996. Archeologiczne Zdjęcie Polski – metoda i doświadczenia. Próba oceny. Warszawa.
Google Scholar

Jones R.J.A. i Evans R. 1975. Soil and crop marks in the recognition of archaeological sites by air photography. (W:) D.R. Wilson (red.), Aerial reconnaissance for archaeology. London, 1-11.
Google Scholar

Kaletyn T. 1962. Wrocławice, pow. Milicz. Silesia Antiqua 4, 313-314.
Google Scholar

Kaletyn T. 1964.. Grodzisko wczesnośredniowieczne w Lilikowie, pow. Milicz. Wiadomości Archeologiczne 30 (1-2) 178-179.
Google Scholar

Kaletynowie M. and T. and J. Lodowski 1968. Grodziska wczesnośredniowieczne województwa wrocławskiego. Wrocław-Warszawa-Kraków.
Google Scholar

Kara M., Krąpiec M. and Teske G. 2006. Wyniki badań archeo-dendrochronologicznych wybranych grodzisk wczesnośredniowiecznych z terenu historycznej Wielkopolski, przeprowadzonych w roku 2005. Fontes Archaeologici Posnanienses 42, 125-144.
Google Scholar

Kirkowski R. 1987. Kultury cyklu wstęgowego na ziemi chełmińskiej. (W:) T. Wiślański (red.), Neolit i początki epoki brązu na ziemi chełmińskiej. Toruń, 55-74.
Google Scholar

Kobyliński Z. 2005. Archeologia lotnicza w Polsce. Osiem dekad wzlotów i upadków. Warszawa.
Google Scholar

Kobyliński Z., Borowski M., Budziszewski J., Herbich T., Kobyliński Ł., Sławik Ł., Wach D., Wysocki J., Jaszewska A. 2012. Kompleksowe, niedestrukcyjne rozpoznanie zasobów archeologicznych Starego Kraju w województwie lubuskim, Archeologia Środkowego Nadodrza 9, 11-41.
Google Scholar

Kolenda J. 2008. Wczesnośredniowieczny Milicz w świetle wykopalisk. (W:) J. Kolenda (red.), Milicz. Clavis Regni Poloniae. Gród na pograniczu. Wrocław, 9-61.
Google Scholar

Kondracki J. 1994. Geografia Polski. Mezoregiony fizycznogeograficzne. Warszawa.
Google Scholar

Kvamme K.L. and Ahler S.A. 2007. Integrated Remote Sensing and Excavation at Double Ditch State Historic Site, North Dakota, American Antiquity 72(3), 539-561.
Google Scholar

Leciejewicz L. 2008. Wprowadzenie do problematyki sympozjum. (W:) J. Kolenda (red.), Milicz. Clavis Regni Poloniae. Gród na pograniczu. Wrocław, 5-7.
Google Scholar

Michalik T. 2014. Between eye and the mind. Technology, cognition and knowledge development – eye-tracking study report. AARGnews 48, 24-34.
Google Scholar

Nowakowski J. and Rączkowski W. 2000. Refutation of the myth: new fortified settlement from Late Bronze Age/Early Iron Age in Wielkopolska region (Poland). Antiquity 74 (286), 765-766.
Google Scholar

Nowakowski J., Prinke A. and Rączkowski W. 1999. Latać czy nie latać?: zdjęcia lotnicze jako kolejny element standardowej procedury w ochronie stanowisk archeologicznych. (W:) M. Dworaczyk, K. Kowalski, A. Porzeziński, S. Słowiński, E. Wilgocki (red.), Acta Archaeologica Pomoranica, vol. II: Konserwatorskie badania archeologiczne w Polsce i w Niemczech - stan prawny, problematyka, osiągnięcia. Szczecin, s. 113–152.
Google Scholar

Palmer R. 2011. Knowledge-based aerial image interpretation. (W:) Cowley D. (red.), Remote Sensing for
Google Scholar

Archaeological Heritage Management. Brussel, 283-291.
Google Scholar

Palmer R. i Cowley D. 2010. Interpreting aerial images – developing best practice. In S. Campana, M. Forte and C. Liuzza (red.), Space, Time, Place. Third International Conference on Remote Sensing in Archaeology, 17th-21st August 2009, Tiruchirappalli, Tamil Nadu, India. Oxford, 129-135.
Google Scholar

Pietrzak R. i Rączkowski W. 2009. Od przybytku głowa… boli. O kontekście i konsekwencjach odkrycia pierwszej lokacji Szamotuł. (W:) I. Skierska (red.), Szamotuły. Karty z dziejów miasta, t. 2. Szamotuły, 9-26.
Google Scholar

Przybyła M.S. i Blajer W. 2008. Struktury osadnicze w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza na obszarze podkarpackiej wysoczyzny lessowej między Wisłokiem i Sanem. Kraków.
Google Scholar

Rączkowski W. 1999. Power of image: some ideas on post-processual aerial archaeology. AARGnews 19, 10-14.
Google Scholar

Rączkowski W. 2002. Archeologia lotnicza – metoda wobec teorii. Poznań.
Google Scholar

Rączkowski W. 2005. Tradition in power: vicious circle(s) of aerial survey in Poland. (W:) K. Brophy and D. Cowley (red.), From the Air. Understanding Aerial Archaeology. Stroud, UK, 151-167.
Google Scholar

Rączkowski W. 2009. Archeologiczny rekonesans lotniczy na Dolnym Śląsku w 2006 roku. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 51, 319-334.
Google Scholar

Rączkowski W. 2011. Cropmarks 2011 in Poland – is there a need for further discussion? AARGnews 43, 37-42.
Google Scholar

Rączkowski W. 2015. Changing past landscapes: New data, new dilemma, more doubts. (W:) A. G. Posluschny (red.), Sensing the Past. Bonn, 46-47.
Google Scholar

Rączkowski W. 2017. Praktyki badawcze archeologów: kilka refleksji o wykorzystywaniu metod nieinwazyjnych. (W:) A. Różański (red.), Gemma Gemmarum. Studia dedykowane Profesor Hannie Kóčce-Krenz. Poznań, 323-342.
Google Scholar

Rączkowski W., Prinke A. i Krasnodębski D. 2007. Photo-maps and air photographs in Poland. Old and new resources for Poland’s landscape heritage. (W:) C. Musson and P. Horne (red.) European Landscapes: Past, Present and Future. Final Report. Swindon, 54-57.
Google Scholar

Riley D.N. 1946. The Technique of Air-Archaeology. Archaeological Journal 101 (1944), 1-16.
Google Scholar

Riley D.N. 1979. Factors in the Development of Crop Marks. Aerial Archaeology 4, 28-32.
Google Scholar

Siedlak W. 1961. Wczesnośredniowieczne grodzisko we Wrocławicach. Biuletyn Informacyjny KZA na województwo wrocławskie 1959-1960, Wrocław 71-74 sprawdzić zapis
Google Scholar

SMGP 1998. Szczegółowa mapa geologiczna Polski, arkusz 656 – Milicz. Warszawa.
Google Scholar

Stempin A. 2008. Koń czy rycerz – jaką figurę szachową odkryto na wczesnośredniowiecznym grodzisku w Miliczu. (W:) J. Kolenda (red.), Milicz. Clavis Regni Poloniae. Gród na pograniczu. Wrocław, 77-96.
Google Scholar

Google Scholar

Suchodolski S. 2008. Monety z badań wykopaliskowych w Miliczu. (W:) J. Kolenda (red.), Milicz. Clavis Regni Poloniae. Gród na pograniczu. Wrocław, 65-75.
Google Scholar

Ślaski K. 1960. Podziały terytorialne Pomorza w XII-XIII wieku. Poznań.
Google Scholar

Tabaczyński S. 1984. Zjawisko nieciągłości jako przedmiot analizy archeologicznej, Folia Praehistorica Posnaniensia 1, 7-22.
Google Scholar

Teske G. 2000. Ze studiów nad osadnictwem grodowym w południowo-wschodniej Wielkopolsce. Slavia Antiqua 41, 107-128.
Google Scholar

Urbańczyk P. 1986. Formowanie się układów stratyfikacyjnych jako proces źródłotwórczy. (W:) W. Hensel, G. Donato and S. Tabaczyński (red.), Teoria i praktyka badań archeologicznych. Wrocław, 184-245.
Google Scholar

Wachowski K. 1969. Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Miliczu. Silesia Antiqua 11, 199-223.
Google Scholar

Wachowski K. 1970. Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Miliczu, cz. 2. Silesia Antiqua 12, 123-189.
Google Scholar

Wachowski K. 1971. Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Milicz, cz. 3. Silesia Antiqua, 13, s. 191-213.
Google Scholar

Wawrzykowska B. 1987. Zarys historii badań nad neolitem i początkami epoki brązu na ziemi chełmińskiej. (W:) T. Wiślański (red.), Neolit i początki epoki brązu na ziemi chełmińskiej. Toruń, 19-35.
Google Scholar

Wilson D. 1982. Air Photo Interpretation for Archaeologists. London.
Google Scholar

Ziegler A. [2017]. The Colours of Carnuntum. Fundstellen im Wechsel der Jahreszeiten. Eine Bilanz von 7 Jahren Luftbildfliegerei. [Parrndorf].
Google Scholar

Zybertowicz A. 1995. Przemoc i poznanie. Studium z nie-klasycznej socjologii wiedzy. Toruń.
Google Scholar

Żak J. 1984. O kontynuacji/dyskontynuacji społecznej na ziemiach wiślańsko-odrzańskich w V/VI w., Folia Praehistorica Posnaniensia 1, 85-108.
Google Scholar