Uroczystości funeralne w małopolskich miastach w świetle inwentarzy pośmiertnych (XVI–XVIII wiek)

Autor

  • Katarzyna Justyniarska-Chojak Instytut Historii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, ul. Świętokrzyska 15, 25-406 Kielce https://orcid.org/0000-0003-2945-253X

DOI:

https://doi.org/10.23858/KHKM67.2019.3.003

Słowa kluczowe:

inwentarze pośmiertne, uroczystości funeralne, miasta, Małopolska, nowożytność

Abstrakt

Inwentarze pośmiertne to oprócz testamentów ważne źródło do poznania zarówno przebiegu, jak i kosztów uroczystości funeralnych organizowanych w XVI-XVIII w. Księgi miejskie pochodzące z ponad 60 miast i miasteczek leżących w województwach krakowskim i sandomierskim zawierają łącznie 616 inwentarzy pośmiertnych, lecz tylko w niewielu z nich znajdują się informacje dotyczące organizacji pogrzebu i wydatków poniesionych na ten cel. Z wieku XVI pochodzi zaledwie 7 takich dokumentów (stanowiących 4% wszystkich spisów), z XVII w. – 40 (czyli 10% rejestrów), natomiast z XVIII w. – 11 (24% ogółu). Wymieniane w inwentarzach koszty dzieliły się na dwa rodzaje. Pierwsze wiązały się z osobą zmarłego, dotyczyły czuwania nad jego ciałem, zakupu trumny i uszycia specjalnego ubrania, przygotowania grobu i zakupu wosku na świece. Kolejne odnosiły się do przebiegu samego pogrzebu, zamówienia mszy świętych, zaproszenia księży i wikariuszy, zorganizowania uroczystej oprawy nabożeństwa i konduktu. Kwoty wydane przy tej okazji uzależnione były od zamożności zmarłego oraz możliwości finansowych jego rodziny. Wydatki pogrzebowe obejmowały również przygotowanie obiadu przeznaczonego dla krewnych zmarłego lub ubogich, a niekiedy też wręczenie tym ostatnim drobnej jałmużny. Wśród opłat związanych z tym posiłkiem uwzględniano: zakup produktów spożywczych, w tym chleba, mięsa, warzyw, przypraw oraz napojów (piwa i gorzałki), którymi raczyli się goście i osoby bezpośrednio zaangażowane w przygotowanie ciała zmarłego lub czuwające przy nim aż do chwili pogrzebu.

Pobrania

Download data is not yet available.

Bibliografia

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], Biecz [Akta miasta Biecza], sygn. 29/101/0/2/12 (Księga ławnicza biecka 1603–1612).

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], Biecz [Akta miasta Biecza], sygn. 29/101/0/2/13 (Księga ławnicza biecka 1612–1624).

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], Biecz [Akta miasta Biecza], sygn. 29/101/0/2/14 (Księga ławnicza biecka1625–1628).

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], Biecz [Akta miasta Biecza], sygn. 29/101/0/2/17 (Księga ławnicza biecka 1639–1649).

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], Biecz [Akta miasta Biecza], sygn. 29/101/0/3/24 (Księga radziecka biecka 1644–1693).

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], Dobczyce [Akta miasta Dobczyc], sygn. 29/105/0/2/22 (Księga ławnicza dobczycka 1650–1665).

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], Pilzno [Akta miasta Pilzna], sygn. 29/112/0/2/66 (Księga podwójcińsko-ławnicza 1587–1591).

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], Pilzno [Akta miasta Pilzna], sygn. 29/112/0/3/68 (Księga podwójcińsko-ławnicza 1609–1616).

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], Pilzno [Akta miasta Pilzna], sygn. 29/112/0/3/69 (Księga podwójcińsko-ławnicza 1615–1619).

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], Pilzno [Akta miasta Pilzna], sygn. 29/112/0/3/70 (Księga podwójcińsko-ławnicza 1624–1627).

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], Pilzno [Akta miasta Pilzna], sygn. 29/112/0/3/71 (Księga podwójcińsko-ławnicza 1625–1644, 1692–1699).

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], Pilzno [Akta miasta Pilzna], sygn. 29/112/0/3/81 (Księga podwójcińsko-ławnicza 1584–1586).

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], Pilzno [Akta miasta Pilzna], sygn. 29/112/0/3/83 (Księga podwójcińsko-ławnicza 1601–1609).

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], Pilzno [Akta miasta Pilzna], sygn. 29/112/0/2/58 (Księga radziecka 1756–1761).

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], Wiśnicz [Akta miasta Wiśnicza], sygn. 29/118/0/2/5 (Księga ławnicza Wiśnicza 1634–1680).

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], Wiśnicz [Akta miasta Wiśnicza], sygn. 29/118/0/2/7 (Księga ławnicza Wiśnicza 1686–1701).

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], Wiśnicz [Akta miasta Wiśnicza], sygn. 29/118/0/2/8 (Księga ławnicza Wiśnicza 1701–1718).

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], Wiśnicz [Akta miasta Wiśnicza], sygn. 29/118/0/1/1 (Księga radziecka Wiśnicza 1622–1765).

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], Wojnicz [Akta miasta Wojnicza], sygn. 29/119/0/3/43 (Księga ławnicza Wojnicza 1629–1646).

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], AmNS [Akta miasta Nowego Sącza], sygn. 29/110/17 (Acta scabinalia 1574–1576).

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], AmNS [Akta miasta Nowego Sącza], sygn. 29/110/47 (Acta scabinalia 1630–1632).

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], AmNS [Akta miasta Nowego Sącza], sygn. 29/110/49 (Acta scabinalia 1635–1646).

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], Proszowice [Variae Civitates et Villae], sygn. 29/121/163 (Księga sądu wójtowsko-ławniczego miasta Proszowic 1567–1571).

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], Limanowa [Variae Civitates et Villae], sygn. 29/121/116 (Protocolon miasteczka Limanowy, albo raczej Liber iudicialis 1552–1637).

AP Sandomierz [Archiwum Państwowe w Sandomierzu], AmS [Akta miasta Sandomierza], sygn. 10 (Księga radziecka 1638–1641).

BJ [Biblioteka Jagiellońska], Chęciny, rkps 5253 (Akta radzieckie Chęcin 1631–1649).

BJ [Biblioteka Jagiellońska], Ożarów, rkps 4 (Akta radzieckie Ożarowa 1629–1784).

Groicki Bartłomiej.1953. Porządek sądów i spraw miejskich prawa majdeburskiego w Koronie Polskiej, oprac. K. Koranyi, Warszawa.

Groicki Bartłomiej. 1958. Obrona sierot i wdów, oprac. K. Koranyi, Warszawa.

Inwentarze mieszczan wojnickich 1589–1822.1995. Inwentarze mieszczanwojnickich 1589–1822, wyd. B. Trelińska, Wojnicz.

Wszyscy śmiertelni jesteśmy. 2014. „Wszyscy śmiertelni jesteśmy i dlatego rozrządzamy majętności swoje”. Wybór testamentów z ksiąg miejskich województwa sandomierskiego (XVI–XVIII wiek), oprac. K. Justyniarska-Chojak, Kielce.

Aleksandrowicz-Szmulikowska Małgorzata. 1995. Radziwiłłówny w świetle swoich testamentów, Warszawa.

Bogucka Maria. 1991. Śmierć niezamożnego mieszkańca miasta u progu ery nowożytnej, [w:] Czas, przestrzeń, praca w dawnych miastach. Studia ofiarowane Henrykowi Samsonowiczowi w sześć-dziesiątą rocznicę urodzin, red. A. Wyrobisz, M. Tymowski, Warszawa, s. 285–289.

Delimata Małgorzata. 2009. Prawo rodzinne w pracach Bartłomieja Groickiego (około 1534–1605), [w:] Społeczeństwo staropolskie. Seria nowa, t. III, red. A. Karpiński, Warszawa, s. 32–36.

Drążkowska Anna. 2006. Dziecięca odzież grobowa z XVII i XVIII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LIV, nr 2, s. 211–216.

Drążkowska Anna, Grupa Małgorzata. 2012. Odzież z XVII i XVIII z krypt grobowych archikatedry w Lublinie. Analiza kostiumologiczna, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LX, nr 2, s. 319–329.

Główka Dariusz. 2012. Dyspozycje pogrzebowe duchowieństwa płockiego w XVII i XVIII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LX, nr 2, s. 249–256.

Justyniarska-Chojak Katarzyna. 2010a. Inwentarz pośmiertny „gwałtownie utonionego” Andrzeja Wikańskiego z 1640 roku, [w:] Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne, t. 11, red. M. Przeniosło, Kielce, s. 167–169.

Justyniarska-Chojak Katarzyna. 2010b. Testamenty i inwentarze pośmiertne z ksiąg miejskich województwa sandomierskiego (XVI–XVIII wiek), Kielce.

Justyniarska-Chojak Katarzyna. 2016. Dziecko w rodzinie mieszczańskiej w XVI–XVIII wieku w świe-tle przepisów prawa magdeburskiego (pomiędzy normą a praktyką), [w:] Dzieciństwo i starośćw ujęciu historyków, red. A. Obara-Pawłowska, M. Kołacz-Chmiel, Lublin, s. 246–250.

Kizik Edmund. 1996a. Ubiory żałobne w mieście hanzeatyckim w XVI–XVIII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XLIV, nr 2, s. 107–154.

Kizik Edmund. 1996b. Uczeń, nauczyciel i Śmierć. Pogrzeb w życiu codziennym szkoły w mieście hanzeatyckim (XVI–XVIII w.), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XLIV, nr 3, s. 271–289.

Kizik Edmund. 1997. Naenia funebris. Pogrzeby w Gdańsku wczesnonowożytnym (XVI–XVIII wiek), [w:] Mieszczaństwo gdańskie, red. S. Salmonowicz, Gdańsk, s. 298–299.

Kizik Edmund. 2001. Wesele, kilka chrztów i pogrzebów. Uroczystości rodzinne w mieście hanzea-tyckim od XVI do XVIII wieku, Gdańsk.

Muszyńska Jadwiga. 1999. Testamenty mieszczan szydłowieckich z lat 1638–1645, [w:] Szydłowiec — z dziejów miasta, red. J. Wijaczka, Szydłowiec, s. 23–24.

Pachoński Jan. 1956. Zmierzch sławetnych. Z życia mieszczan w Krakowie w XVII i XVIII wieku, Kraków.

Popiołek Bożena. 2009. Woli mojej ostatniej Testament ten... Testamenty staropolskie jako źródło do historii mentalności XVII i XVIII wieku, Kraków.

Sowina Urszula. 1991. Najstarsze sieradzkie testamenty mieszczańskie z początku XVI w. Analiza źródłoznawcza, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXXIX, nr 1, s. 19–22.

Szromba-Rysowa Zofia. 1986. Uczta pogrzebowa w zwyczajach i wierzeniach ludowych, „Polska Sztuka Ludowa”, t. XL, z. 1–2, s. 37–38.

Turnau Irena. 1999. Słownik ubiorów. Tkaniny, wyroby pozatkackie, skóry, broń i klejnoty oraz barwy znane w Polsce od średniowiecza do początku XIX wieku, Warszawa.

Wiślicz Tomasz. 1997. Chłopskie pogrzeby w Polsce od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XLV, nr 3–4, s. 351–369.

Wiślicz Tomasz. 2001a. Zarobić na duszne zbawienie. Religijność chłopów małopolskich od połowy XVI do końca XVIII wieku, Warszawa.

Wiślicz Tomasz. 2001b. Ile kosztował pogrzeb chłopa w Polsce XVII–XVIII wieku (i kto za to płacił)?, [w:] Wesela, chrzciny i pogrzeby w XVI–XVIII wieku, red. H. Suchojad, Warszawa, s. 273–286.

Zieleniecka-Mikołajczyk Wioletta. 2012. Prawosławni i unici w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku wobec życia i śmierci w świetle testamentów, Warszawa.

Pobrania

Opublikowane

2019-10-30

Jak cytować

Justyniarska-Chojak, K. (2019). Uroczystości funeralne w małopolskich miastach w świetle inwentarzy pośmiertnych (XVI–XVIII wiek). Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 67(3), 323–336. https://doi.org/10.23858/KHKM67.2019.3.003

Numer

Dział

Studia i materiały