From research on the history of country residences near Warsaw. The precincts of the Brühl family palace in Młociny (from the mid-18th century)

Authors

DOI:

https://doi.org/10.23858/KHKM67.2019.2.003

Keywords:

palace, garden architecture, residences in Modern Times, Warsaw

Abstract

The palace in the village of Młociny near Warsaw was part of a large early-modern complex, including a park, outhouses and outbuildings, as well as gardens on the bank of the Vistula, decorative pavilions, a game park, an inn and a windmill. It was the most northward residential complex of this type along the Warsaw Embankment. It did not survive long in its most extensive form, as it started to be reshaped at the end of the 18th c., which led to its degradation. The article discusses structures that were part of the Młociny palace-and-garden design and had various functions (some were used as living quarters, some for leisure pursuits and entertaining guests, some were purely decorative). Various available data were collected, including written and iconographic sources, archival maps and photographs, results of excavations from 2010 and of non-destructive research (an analysis of numerical models of the area generated by the GIS software). Correlating data from all those sources made it possible to the characterize the buildings and trace their histories from the design through the construction to the gradual destruction, as well as localize and identify those that have disappeared completely. The oldest structures, designed by Johann Friedrich Knöbl and constructed in the years 1748–1763, when the palace in Młociny was owned by Henryk Brühl, were three wooden outhouses and a brick kitchen, probably a palisade–pergola on the courtyard, a neighbouring home farm with a brickyard, a game park with a pheasantry, a massive gate facing the south, a forest theatre and a temple of Diana. The next owner, Alojzy Fryderyk Brühl, who employed the architect Szymon Bogumił Zug, probably commissioned most of the decorative pavilions on the riverbank and some utility buildings, constructed in the years 1772–1784. These were brick outhouses, some small outbuildings (?), a new pillared gate, an Oriental pavilion, a monopteros (gloriette), two “peasant cottages”, a “fisherman’s cottage”, alias hermitage, an inn and a windmill. Most of those garden structures did not survive beyond the mid-19th century. The complex was largely transformed and some of its 18th-century elements were rebuilt at the beginning of the 20th c., when the palace with its closest surroundings was taken over by Stefan Grodzicki. The elements reconstructed at that time were the outhouses, whose usable floor space was extended, the small neighbouring buildings, which were turned into living quarters, and — partly — the palisades. A new greenhouse, stable and barn were built, while the garden wall was modernized to make a passage to the courtyard. Excavations on the plot to the south of the palace revealed relics of some of those structures, i.e. the outhouses further from the palace, the neighbouring outbuildings, the palisades-pergoles, the gates and the passage. An analysis of the sources resulted in establishing the approximate location of the 18th-century home-farm buildings and brickyard. A comparison of Zygmunt Vogel’s watercolour A View of Młociny with 19th-century maps helped to identify the location of the possible remains of the structures visible in the painting but non-existent now: the inn and the Oriental pavilion. A thorough analysis of the archival cartographic sources and their integration with the numerical model of the area revealed remnants of two islands in the game park, on one of which there used to be some buildings in the mid-18th c. The buildings described above were integral parts of the residential complex in Młociny and had varied functions, which influenced their varied form and character. In most cases, as far as it can be established on the basis of the available sources, their form was determined by a coherent architectural vision reflecting current trends in designing palace-and-garden complexes. The Młociny complex was shaped mostly by the two architects commissioned by the owners, Johann Friedrich Knöbel i Szymon Bogumił Zug, whose work survived for less than a century. Most credit goes to Zug, whose artistic vision was fully implemented here, with eclectic solutions characteristic of his designs integrated into the Vistula landscape. Due to its coherent design and varied details, the Młociny complex can rival larger grandiose magnate residences of that epoch located in Warsaw or nearby.  

Downloads

Download data is not yet available.

References

Brytyjskie zdjęcie lotnicze. 1944. Młociny 26 lipca 1944 r., brytyjskie zdjęcie lotnicze ze zbiorów brytyjskiego archiwum SPP, za: Zieliński J. 2016, s. 212; http://bielany.waw.pl//data/other/bielany_przewodnik_historyczny_ix_2016__.pdf (dostęp 20.03.2019 r.).

Environs de Varsovie [Młociny]. 1819. Environs de Varsovie [Młociny], oprac. Kwatermistrzostwo Generalne, wyd. 3 (1820), Warszawa, za: Jankiewicz A. i in. 1999, s. 62, 66–67; https://polona.pl/item/environs-de-varsovie-mlociny,ODc5NzM4OA/0/#info:metadata (dostęp 18.03.2019 r.).

Inwentarz. 1765. Inwentarz wsi Młocin w województwie mazowiedzkim ziemi warszawskiey leżącey […] zalecony dnia ósmego marca roku 1765 […] spisany, Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Zespół 1/7/10, Seria 11 Archiwum Skarbu Koronnego LVI, Inwentarze Starostw, jednostka 304, s. 67–71, nr mikr. 2915.

Karta okrestnostej Varšavy. 1836–1860. Karta okrestnostej Varšavy sniata instrumentalno v 1836, ispravliena głazomierno v 1860 godu; http://maps.mapywig.org/m/City_plans/Central_Europe/KARTA_OKRESTNOSTEJ_VARSHAVY_6_18,800K_1836-1860.jpg (dostęp 18.03.2019 r.).

Karta Varšavskogo Učastka. 1875. Karta Varšavskogo Učastka, tzw. Kiriczenki, za: Zieliński A. 2016, s. 173; http://bielany.waw.pl//data/other/bielany_przewodnik_historyczny_ix_2016__.pdf (dostęp 20.03.2019 r.); Archiwum Państwowe w Warszawie, Kolekcja I planów i map Warszawy, sygn. 231.

Mapa okolic Warszawy. 2 poł. XIX w. Mapa okolic Warszawy, oprac. Świątkiewicz, za: Bartoszewicz A., Bartoszewicz H. 2002, s. 185, nr 639.

Mappa Młocin. 4 ćw. XVIII w. Mappa Młocin, rys. Stanisław Geppert, zbiory on-line Gabinetu Rycin Uniwersytetu Warszawskiego; http://egr.buw.uw.edu.pl/sites/default/files/imagecache/resize_cooliris/artworks/4000/4253/8995.jpg (dostęp 20.03.2019 r.).

Muzealna. 1976–1977. Muzealna, zdjęcie lotnicze, 1976–1977, Urząd m. st. Warszawy, Historyczne granice miasta, ulica/adres Muzealna, mapa.um.warszawa.pl/mapaApp1/mapa?service=mapa_historyczna (dostęp 16.03.2019 r.).

Muzealna. 1982. Muzealna, zdjęcie lotnicze, 1982, Urząd m. st. Warszawy, Historyczne granice miasta, ulice/adres Muzealna, mapa.um.warszawa.pl/mapaApp1/mapa?service=mapa_historyczna (dostęp 16.03.2019 r.).

Muzealna. 1987. Muzealna, zdjęcie lotnicze, 1987, Urząd m. st. Warszawy, Historyczne granice miasta, ulice/adres Muzealna, mapa.um.warszawa.pl/mapaApp1/mapa?service=mapa_historyczna (dostęp 16.03.2019 r.).

Muzealna. 2011. Muzealna, zdjęcie lotnicze, 2011, Urząd m. st. Warszawy, Historyczne granice miasta, ulice/adres Muzealna, mapa.um.warszawa.pl/mapaApp1/mapa?service=mapa_historyczna (dostęp 16.03.2019 r.).

Okolice Warszawy w diametrze piąciu mil. 1783. Okolice Warszawy w diametrze piąciu mil, oprac. H.K. de Perthées, ryt. P. Tardieu (1794), za: Gromski J. 1997, s. 270, [ryc.] 2; Jankiewicz A. i in. 1999, s. 44–45.

Plan miasta stołecznego Warszawy i okolic. 1931. Plan miasta stołecznego Warszawy i okolic, oprac. Magistrat Miasta Stołecznego Warszawy, Wydział Techniczny, Dział Regulacji i Pomiarów, Warszawa, https://polona.pl/item/plan-miasta-stolecznego-warszawy-i-okolic,Mzc0MTYxMQ/#info:metadata (dostęp 18.03.2019 r.).

Plan okolic Warszawy. 1829. Plan okolic Warszawy. Plan des environs de Varsovie, oprac. T. Polakiewicz, Kwatermistrzostwo Generalne, Warszawa, za: Jankiewicz A. i in. 1999, s. 68–69; https://polona.pl/item/plan-okolic-warszawy-plan-des-environs-de-varsovie,ODc5NzM2Mw/#info:metadata (dostęp 18.03.2019 r.).

Plan okrestnostej goroda Varšavy. po 1845. Plan okrestnostej goroda Varšavy, oprac. Voenno-Topografičeskij Otdiel Glavnogo Štaba (Armia Carska), Petersburg, https://polona.pl/item/plan-okrestnostej-goroda-varsavy,ODc5NzM2MQ/0/#info:metadata (dostęp 18.03.2019 r.).

Plan von Warschau. ok. 1796. Plan von Warschau und Prag nebst umliegender Gegend, oprac. G. von Rauch, za: Gromski J. 1997, s. 269, [ryc.] 1; Jankiewicz A. i in. 1999, s. 48–49; Weszpiński P. 2007, s. 58; Archiwum Główne Akt Dawnych, Zbiór Kartograficzny, sygn. 86-19.

Planta miasta Warszawy. 1777. Planta miasta Warszawy z okolicami, oprac. M. Deutsch, za: Jankiewicz A. i in. 1999, s. 36–37.

Schlichtegroll Friedrich. 1795. Nekrolog auf das Jahr 1793 enthaltend Nachrichten von dem Leben merkwürdiger in diesem Jahre verstorbener Personen, t. 2, Gotha (hasło: Den 31. Jan. 1793 starb zu Berlin Friedr. Aloysius RsGraf von Brühl, s. 24–66, o Młocinach: s. 43–44).

Sonderplan. 1915. Sonderplan Nowogeorgijewsk-Segrshe-Warschau, za: Królikowski L., Szaniawska L. 1999, s. 26.

Szkurłat Maria. 2009. Katalog planów, pomiarów i rysunków architektonicznych w zbiorach Instytutu Sztuki PAN, t. II: Warszawa, cz. 1, red. W. Mossakowska, Warszawa.

Vogel Zygmunt. 1803. Widok Młocin, akwarela, w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/docmetadata?id=19308&show_nav=true (dostęp 21.03.2019 r.).

Vogel Zygmunt. 1812. Widok austerii w Młocinach, akwarela, w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Vogel/Images/Mlociny_austeria.jpg (dostęp 21.03.2019 r.).

Warschau Zoliborz. 1940. Topographische Karte:25 000. Vorläufige Ausgabe. 3932 G Warschau Zoliborz, oprac. Raichsamt für Landesaufnahme, b.m., http://maps.mapywig.org/m/WIG_maps/series/025K_german/3932_G_Warschau_Zoliborz_1940_LoC_G6520_s25_.G4.jpg (dostęp 10.03.2019 r.).

Warszawa-Żoliborz. 1936. PAS 39 — SŁUP 32 — G Warszawa-Żoliborz, Warszawa, http://maps. mapywig.org/m/WIG_maps/series/025K/P39-S32-G_WARSZAWA-ZOLIBORZ_1936_LoC_

G6520_s25_.P6.jpg (dostęp 18.03.2019 r.).

Thornische wöchentliche Nachrichten. 1765. Thornische wöchentliche Nachrichten und Anzeigen nebst einem Anhange von gelehrten Sachen, nr 37, 12 IX, s. 290–292.

Wiadomości Warszawskie. 1765. „Wiadomości Warszawskie”, nr 67, 31 VIII, nlb.

Zug Szymon Bogumił. 1898. Ogrody w Warszawie i jej okolicach, opisane w roku 1784, „Kuryer Niedzielny”, R. II, nr 28, 28 VI (10 VII), s. 443–444.

Bartoszewicz Agnieszka, Bartoszewicz Henryk. 2002. Plany szczegółowe Warszawy 1800–1914 w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych: katalog, Warszawa–Kielce.

Bis Magdalena, Bis Wojciech. 2011–2012. Założenie pałacowo-parkowe Brühla na Młocinach — wyniki badań archeologicznych w 2010 r., „Z Otchłani Wieków”, R. 66, nr 1–4 (Archeologia Warszawy), s. 91–99.

Bis Wojciech. 2010. „Sprawozdanie z badań archeologicznych na terenie założenia pałacowo-parkowego Brühla, Warszawa-Młociny, ul. Muzealna 1”, Warszawa (maszynopis w archiwum Stołecznego Konserwatora Zabytków).

Böhm Aleksander, Zachariasz Agata. 2005. Architektura krajobrazu i sztuka ogrodowa. Ilustrowany słownik angielsko-polski, [t.] k–q, Warszawa.

Böhm Aleksander, Zachariasz Agata. 2017. Architektura krajobrazu i sztuka ogrodowa. Ilustrowany słownik angielsko-polski, [t.] r–z, Warszawa.

Bukar Seweryn. 1912. Pamiętniki z końca XVIII i początków wieku XIX, Warszawa.

Carosi Jean Philippe de. 1777. Essai d’une lithographie de Mlocin, écrit à Varsovie en 1777, Dresden.

Chlebowski Bronisław. 1885. Hasło: Młociny, [w:] Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. B. Chlebowski, W. Walewski, t. VI, Warszawa, s. 531–532.

Chrościcki Juliusz A., Rottermund Andrzej. 1977. Atlas architektury Warszawy, Warszawa (hasło: Ulica Muzealna, s. 96).

Dix Brian. 2016. Wykorzystanie archeologii w konserwacji zabytkowych parków i ogrodów / Using archaeology in the conservation of historic parks and gardens, „Ochrona Zabytków”, t. 69, nr 1 (Ogrody historyczne: utrzymanie, konserwacja i restauracja / Historic gardens: maintenance, conservation and restoration), s. 93–103.

Dudziak Juliusz. 2010. Alojzy Fryderyk von Brühl (1739–1793), Zielona Góra.

Encyklopedia Warszawy. 1975. Encyklopedia Warszawy, red. S. Herbst i in., Warszawa (hasło: Młociny, s. 388).

Gołembnik Andrzej. 2015. Podstawy metodyczne badań archeologicznych zespołów pałacowo-ogrodowych na przykładzie rezydencji w Wilanowie i Łazienkach Królewskich, [w:] Renovatio et restitutio: materiały do badań i ochrony założeń rezydencjonalnych i obronnych, red. P. Lasek, P. Sypczuk, Warszawa, s. 9–26.

Gromski Jerzy. 1997. Plany Warszawy i mapy okolic Warszawy w zbiorach Muzeum Historycznego m. st. Warszawy, „Almanach Muzealny”, t. 1, s. 263–294.

Harrison Lorrain. 2011. Jak czytać ogrody? Krótki kurs historii ogrodów, Warszawa.

Hass Ludwik. 1982. Poths (Potz) Jerzy Fryderyk, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXVII/1, z. 112, Wrocław, s. 718.

Hentschel Walter. 1967. Die sächsische Baukunst des 18. Jahrhunderts in Polen, t. I–II, Berlin.

Hniłko Antoni. 1937. Brühl Alojzy Fryderyk Józef, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. III, Kraków, s. 13–16.

Jankiewicz Adam, Weszpiński Paweł E., Witecki Marek. 1999. Atlas historyczny Warszawy: wybrane źródła kartograficzne, Warszawa.

Kalinowska Anna. brak daty. Pustelnik z Krakowskiego Przedmieścia, [w:] Silva Rerum. Pasaż wiedzy Muzeum Pałacu króla Jana III w Wilanowie; https://www.wilanow-palac.pl/pustelnik_z_krakowskiego_przedmiescia.html (dostęp 25.03.2019 r.)

Katalog rysunków. 1967. Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Cz. 1. Varsaviana. Rysunki architektoniczne, dekoracyjne, plany i widoki z XVIII i XIX wieku, oprac. T. Sulerzyska, S. Sawicka, przy udziale J. Trenklerówny, Warszawa.

Konopczyński Władysław. 1937. Brühl (von) Henryk, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. III, Kraków, s. 16–19.

Korotyński Władysław. 1918. Młociny, „Tygodnik Ilustrowany”, nr 19 (11 maja), s. 222–224.

Kozłowska Barbara. 2005. „Skrócone studium rozwoju przestrzennego założenia parkowo-pałacowego w Młocinach”, Warszawa (maszynopis w archiwum S. Gardockiego).

Król Barbara. 1955. Teatry na wolnym powietrzu w Polsce w XVIII wieku, „Pamiętnik Teatralny”, z. 2, s. 69–100.

Królikowski Lech, Szaniawska Lucyna. 1999. Plany i mapy Warszawy 1831–1944, Warszawa.

Kwiatkowski Marek. 1971. Szymon Bogumił Zug. Architekt polskiego Oświecenia, Warszawa.

Lepszy Kazimierz. 1953. Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI w. do poł. XIX w., Warszawa.

Libicki Piotr, Libicki Marcin. 2009. Dwory i pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań (hasło: Warszawa-Młociny, s. 462–464).

Ławecka Dorota. 2003. Wstęp do archeologii, Warszawa–Kraków.

Majdecki Longin. 1973. Ogrody warszawskie w XVIII wieku, [w:] Warszawa XVIII wieku, z. 2, red. J. Kowecki, Warszawa, s. 219–257.

Majdecki Longin. 1981. Historia ogrodów. Przemiany formy i konserwacja, Warszawa.

Majdecki Longin. 2007. Historia ogrodów, t. 1: Od starożytności po barok, Warszawa.

Mały słownik. 1974. Mały słownik języka polskiego, red. S. Skorupko, H. Auderska, Z. Łempicka, Warszawa.

Maślanka Mateusz, Wężyk Piotr. 2015. Projekt ISOK — geneza i cel realizacji, [w:] Podręcznik dla uczestników szkoleń z wykorzystania produktów LiDAR, GUGiK, red. P. Wężyk, Warszawa, s. 12–21.

Mączyński Ryszard. 2016. Zug (Cug, Zuck, Zugh, Zugk) Simon (Szymon) Gottlieb (Bogumił), [w:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, red. P. Migasiewicz, H. Osiecka-Samsonowicz, J. Sito, Warszawa, s. 498–509.

Morawińska Agnieszka. 1977. Augusta Moszyńskiego Rozprawa o ogrodnictwie angielskim 1774, Wrocław.

Napieralski Mateusz. 2017. „Założenie pałacowo-parkowe von Brühla na Młocinach. Próba rekonstrukcji z zastosowaniem metod nieinwazyjnych”, Warszawa (maszynopis pracy magisterskiej, w archiwum IA UW).

Ogród. 1998. Ogród. Forma — symbol — marzenie, red. M. Szafrańska, Warszawa.

Olbrzymi pożar. 1934. Olbrzymi pożar w pałacu w Młocinach, „5-ta Rano: bezpartyjny dziennik żydowski”, R. 4, nr 135 (16.05), s. 3.

Pape Dorota. 2008. „Analizy historyczne dla założenia pałacowo-parkowego w Młocinach”, Warszawa (maszynopis w archiwum S. Gardockiego).

Pevsner Nicolaus, Fleming John, Honour Hugh. 1992. Encyklopedia architektury, przeł. A. Dulewicz, Warszawa.

Pustoła-Kozłowska Ewa. 1991. „Warszawa-Młociny, Zespół pałacowo-ogrodowy. Skrócone studium historyczne wraz z wytycznymi konserwatorskimi do projektu ośrodka konferencyjnego Instytutu Matematyki PAN”, Warszawa (maszynopis w archiwum S. Gardockiego).

Pustoła-Kozłowska Ewa, Konopka Marek, Pacuski Kazimierz, Urbaniak Pola. 2005. Dawne Łomianki. Historia, ludzie, zabytki, Łomianki.

Putkowska Jolanta. 2016. Warszawskie rezydencje na przedmieściach i pod miastem w XVI–XVIII wieku, Warszawa.

Sito Jakub. 2016. Knöbel Johann Friedrich, [w:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, red. P. Migasiewicz, H. Osiecka-Samsonowicz, J. Sito, Warszawa, s. 259–262.

Siuder Henryk. 1974. „Warszawa-Młociny: zespół pałacowy — badania architektoniczne”, Warszawa (maszynopis, w Archiwum NID oddział w Grodzisku Mazowieckim).

Słownik Polszczyzny. 2010–2019. Słownik Polszczyzny XVI wieku, Toruń–Wrocław, hasło: Cyrkuł, http://spxvi.edu.pl/indeks/haslo/47124#znaczenie-1 (dostęp 29.03.2019 r.).

Sokołowska Alina, Zalewska Antonina. 1958. Warszawa w rysunkach Aleksandra Majerskiego, Warszawa.

Sokołowska-Grzeszczyk Kazimiera. 1962. Ogród i pałac w Młocinach, „Rocznik Warszawski”, R. III, s. 124–148.

Sourcebook. 2013. Sourcebook for Garden Archaeology: Methods, Techniques, Interpretations and Field Examples, red. A.-A. Malek, Bern.

Spacerownik. 2009. Spacer drugi. Z Burakowa do pałacu w Młocinach, [w:] Spacerownik po Łomiankach, oprac. pod kier. E. Pustoły-Kozłowskiej, http://www.lomianki.pl/lomianki2/media/2011/04/3150_2_Z_Burakowa_do_palacu_w_Mlocinach.pdf (dostęp 21.02.2019 r.).

Sroczyńska Krystyna. 1964. Podwarszawskie rezydencje magnackie w obrazach Zygmunta Vogla, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, R. VIII, s. 345–376.

Sroczyńska Krystyna. 1969. Zygmunt Vogel, rysownik gabinetowy Stanisława Augusta, Wrocław.

Tołłoczko Zdzisława. 2016. Kostium francuski w architekturze XIX wieku i jego recepcja na ziemiach Polski na przykładzie pałaców w Świerklańcu i Kronenberga w Warszawie / French costume in architecture of the 19th century and its reception in Poland on examples of the palaces in Świerklaniec and of the Kronenbergs in Warsaw, „Wiadomości Konserwatorskie”, nr 48, s. 106–118.

Waga A. 1843. O Janie Filipie Karozym (de Carosi) i Karolu Pertesie (de Perthées), dwóch naturalistach Polskich pod Stanisławem Augustem, „Biblioteka Warszawska”, t. 4, s. 193–210.

Weszpiński Paweł. 2007. Warszawa — obrazy z dziejów, Katalog wystawy — Muzeum Historyczne Miasta Warszawy czerwiec–lipiec 2007, Warszawa.

Załęski Krzysztof. 1998. Obóz Don Kichota — dekoracja do „fety” urządzonej w Młocinach, [w:] Ogród. Forma — symbol — marzenie, red. M. Szafrańska, Warszawa, s. 332, [ryc.] 227.

Zieliński Jarosław. 2015. Bielany. Przewodnik historyczny, Warszawa (rozdział 7: Zabytki, podrozdział: Młociny, s. 211–224).

Żabicki Jacek. 2010. Leksykon architektury Mazowsza i Podlasia, Warszawa (hasło: Warszawa-Bielany, s. 254–255).

Published

2019-07-14

How to Cite

Bis, M., Bis, W., & Napieralski, M. (2019). From research on the history of country residences near Warsaw. The precincts of the Brühl family palace in Młociny (from the mid-18th century). Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 67(2), 169–222. https://doi.org/10.23858/KHKM67.2019.2.003

Issue

Section

Studies and Materials

Most read articles by the same author(s)

<< < 1 2 3 > >>