The Lower Mill in Bystrzyca. The crisis of traditional milling in the time of industrialization

Authors

DOI:

https://doi.org/10.23858/KHKM68.2020.4.006

Keywords:

watermill, Pogórze Kaczawski, industrialization, ALS

Abstract

In 2019 a research team from the Institute of Archaeology of the University of Wrocław excavated relics of a watermill, probably built in the second half of the 18th c., in the village of Bystrzyca (German Wiesenthal) near the town of Wleń in Pogórze Kaczawskie (German Bober-Katzbach-Vorgebirge), part of the Western Sudetes. A schematic picture of the mill was included in a map prepared by L.W. Regler in 1764–1770. The mill, called Młyn Dolny (the Lower Mill), was powered by the stream Wierzbnik (German Würfelbach), which has its source in the Kaczawskie (Katzbach) Mountains and flows into the River Bóbr (Bober) 2.5 km to the west from the location of the mill. The mill stopped working before 1896 and served as a dwelling house for a short time; on the 7th of December 1910, several years after its abandonment, it was completely destroyed by a fire (probably resulting from arson). In the present article its history serves as an illustration of a wide and universal economic and cultural pheno menon evidenced in Central and Eastern Europe in the 19th c., namely the crisis of traditional milling based on natural energy sources — hydropower and wind power. The research was based on sources and methods drawn from several disciplines, mainly archaeology, history and geography, combined within the framework of historical archaeology. The sources analysed included local written accounts and cartographic materials alongside archaeological finds. Just before the industrial revolution, i.e. in the last quarter of the 18th c., Silesia, being part of Prussia then, had 5152 mills (with 66% of watermills and 34% of windmills), located mostly in the country (estimates from 1787). Only 344 mills (6.7%) were situated in towns. Due to landform features, it was windmills that dominated in the lowlands of northern Silesia, and watermills, situated on rapid rivers and streams, in the highland region close to the Sudetes. Quite frequently, there were several mills in a single village; for instance in Bystrzyca there were two watermills and a windmill, with further mills located nearby in Wleń, Gościradz and Rząśnik. The owners and leaseholders of those small workshops had to face a new global-scale phenomenon, which started in the USA in 1785 — the emergence of large mechanized mills. Those new enterprises differed from traditional mills with regard to the structure (they were not family businesses but large industrial plants manned by hired workers), production scale (in the second half of the 19th c. the milling capacity of an industrial mill was over 200 times bigger than that of a traditional mill), energy sources (steam engines, and from the last quarter of the 19th c also electrical engines), locations (the production moved to urban and suburban areas) and clientele (mostly the inhabitants of industrial urban centres, whose numbers grew rapidly due to the migration from the country to towns). The first industrial mill in Silesia was built in 1816 in Wałbrzych (German Waldenburg), which was then the main industrial centre in the whole of Silesia, with a variety of industries represented (coal mining, numerous quarries, the largest centre of china production in Prussia, glass industry, textile production, etc.). The number of watermills and windmills in Silesia decreased significantly throughout the 19th c. In 1818, i.e. not long after the opening of the steam mill in Wałbrzych, 5929 mills were registered, whereas in 1907 there were only 3033, which was an almost 50% drop. The richest of small millers tried to fight off competition by modernizing their enterprises; one of the ways was to invest in new, more cost-efficient millstones from the quartzite quarry in Férte-sous--Jouarre in France, which were supplied to many countries of continental Europe, as well as to Great Britain and the USA. At least one set of those characteristic segmental “French” millstones produced of specially bonded trapezium-shaped blocks of quartzite was imported in the 19th c. to the mill in Bystrzyca to replace its millstones made of local sandstone. The old millstones were re-used as building material when the mill was restructured. In retrospect, the investment in the exchange of millstones can be viewed as an attempt to save a family business; unfortunately, an unsuccessful one. Most of the small mills in Silesia were liquidated or transformed, having lost its original function before the onset of the 20th c., as the Lower Mill in Bystrzyca. Few mills survived World War I, combining production with some other trade, e.g. tourist services. Their decline marked the end of traditional milling, which had functioned in Silesia since the Middle Ages.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Ablösung der Mühldienste. 1855. „Ablösung der Mühldienste an Ober und Nieder Wiesenthal, Kreis Löwenberg”, Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Krajowy Urząd Kultury Rolnej we Wrocławiu, sygn. 764.

Siebenhaar Ernst. 1906. „Chronik des Dorfes Wiesenthal”, rękopis, własność prywatna (kopia w posiadaniu Doris Baumert).

Regler Ludwig Wilhelm. 1764–1770. Schlesien, links der Oder ohne Grafschaft Glatz, Staatsbibliothek zu Berlin, Preußischer Kulturbesitz, Kartenabteilung.

Urmesstischblätter. 1823–1824. Urmesstischblätter, Staatsbibliothek zu Berlin, Preußischer Kulturbesitz, Kartenabteilung.

Wrede Christian Friedrich. 1747–1753. Krieges-Carte von Schlesien, Staatsbibliothek zu Berlin, Preußischer Kulturbesitz, Kartenabteilung.

Appelt Heinrich. 1939. Zur Siedlungsgeschichte der Kastellanei Lähn, „Zeitschrift für Geschichte Schlesiens”, 73, s. 1–10.

Auktion. 1863. Auktion. Der Bote aus dem Riesengebirge, 62, s. 1343.

Bagniewski Zbigniew, Kubów Piotr. 1977. Średniowieczny młyn wodny z Ptakowic na Dolnym Śląsku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXV, nr 1, s. 3–31.

Baranowski Bogdan. 1971. Rozmiary i rejonizacja przemysłu młynarskiego w Polsce w XVI–XVIII w., „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego”, t. 75, s. 15–37.

Baranowski Bogdan. 1977. Polskie młynarstwo, Wrocław.

Bartyś Julian. 1970. Zmiany w technice urządzeń mielących od XVII do początków XX wieku, „Studia z dziejów gospodarstwa wiejskiego”, t. 12, s. 101–178.

Baumert Doris. 2017. Wiesenthal, Kreis Löwenberg (Schlesien). Kurze Ortsgeschichte anlässlich der 800-Jahr-Feier am 3. Juni 2017, Nürnberg.

Bedwin Owen. 1980. The Excavation of Batsford Mill, Warbleton, East Sussex, 1978, „Medieval Archaeology”, 24 (1), s. 187–201.

Behrens Ernst C. 1789. Die practische Mühlen-Baukunst oder gründliche und vollständige Anweisung zum Mühlen- und Mühlen-Grundwerks-Baue mit den Haupt- und Specialrissen [...], Schwerin.

Bender Witold. 1974. Młyn z początku XIII wieku na południowym Mazowszu, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXII, nr 2, s. 213–229.

Bennett Rebecca, Welham Kate, Hill Ross A., Ford Andrew. 2012. A comparison of visualization techniques for models created from airborne laser scanned data, Archaeological Prospection”, 19 (1), s. 41–48.

Berthold Jens. 2015. Mühlen im Befund — Eine Übersicht zu archäologischen Erscheinungsformen von Wassermühlen, [w:] Wassermühlen und Wassernutzung im mittelalterlichen Ostmitteleuropa, red. M. Maříková, Ch. Zschieschang, Forschungen zur Geschichte und Kultur des östlichen Mitteleuropa, t. 50, Stuttgart, s. 235–268.

Berthold Jens. 2016. Grundlagen der Archäomolinologie: Aspekte archäologischer Mühlenkunde, „Mitteilungen der Deutschen Gesellschaft für Archäologie des Mittelalters und der Neuzeit”, 29, s. 113–124.

Błoński Mariusz, Żukowski Robert. 2019. Relikty pomostu średniowiecznego młyna w Nasielsku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXVII, nr 3, s. 381–394.

Brykała Dariusz, Podgórski Zbigniew. 2020. Evolution of landscapes influenced by watermills, based on examples from Northern Poland, „Landscape and Urban Planning”, 198, s. 1–15.

Buczek Karol. 1969. Z dziejów młynarstwa w Polsce średniowiecznej, „Studia Historyczne”, t. 12, nr 1, s. 17–51.

Champagne Frédéric, Ferdière Alain, Rialland Yannick. 1997. Re-découverte d’un moulin à eau augustéen sur l’Yèvre (Cher) / The rediscovery of an augustan water-mill on the river Yèvre (Cher), „Revue archéologique du Centre de la France”, 36 (1), s. 157–160.

Choroś Monika, Jarczak Łucja. 2015. Schlesische Orts- und Flurnamen mit dem Glied Mühle/młyn, [w:] Wassermühlen und Wassernutzung im mittelalterlichen Ostmitteleuropa, red. M. Maříková, Ch. Zschieschang, Forschungen zur Geschichte und Kultur des östlichen Mitteleuropa, t. 50, Stuttgart, s. 173–192.

Chorowska Małgorzata, Duma Paweł, Furmanek Mirosław, Legut-Pintal Maria, Łuczak Anna, Piekalski Jerzy. 2017. Wleń/Lähn District in the Sudetes Foothills, Poland: A Case Study of Cultural Landscape Evolution of an East Central European Settlement Microregion From the Tenth to the Eighteenth Centuries, „International Journal of Historical Archaeology”, 21 (1), s. 66–106.

Crossley David W. 1994. Post-medieval archaeology in Britain, London.

Dembińska Maria. 1973. Przetwórstwo zbożowe w Polsce średniowiecznej, Wrocław.

Downward Stuart, Skinner Kevin. 2005. Working Rivers: The Geomorphological Legacy of English Freshwater Mills, „Area”, 37 (2), s. 138–147.

Duma Paweł. Latocha Agnieszka, Łuczak Anna, Piekalski Jerzy. 2020. Stone Walls as a Characteristic Feature of the Cultural Landscape of the Izera Mountains, southwestern Poland, „International Journal of Historical Archaeology”, 24 (1), s. 22–43.

Duma Paweł, Łuczak Anna, Piekalski Jerzy. 2019. Kopaniec in the Izera Mountains An example of unusual transformation in a village after the Thirty Years’ War period in Silesia (1618–1648), [w:] Settlement Change Across Medieval Europe. Old Paradigms and New Vistas, red. N. Brady, C. Theune, Ruralia XIII, Leiden, s. 331–340.

Fajer Maria, Waga Jan M. 2017. Młyny wodne — zanikający element krajobrazu dolin rzecznych (na przykładzie Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej, [w:] Młynarstwo tradycyjne — wczoraj, dziś, jutro... Problemy zachowania ginącego dziedzictwa, red. A. Przybyła-Dumin, B. Grabny, P. Roszak-Kwiatek, Chorzów, s. 117–139.

Feldhaus Franz M. 1914. Die Technik der Vorzeit, der geschichtlichen Zeit und der Naturvölker; ein Handbuch für Archäologen und Historiker, Museen und Sammler, Kunsthändler und Antiquare, Leipzig–Berlin.

Feuer. 1910. Feuer, „Lähner Anzeiger”, 10 grudzień, s. 2.

Fokt Krzysztof. 2012. Późnośredniowieczne osadnictwo wiejskie na Dolnym Śląsku w świetle badań archeologicznych, Kraków.

Frančić Mirosław. 1954. Technika młynów wodnych w Polsce, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. II, nr 1–2, s. 79–103.

Galusová Lucie. 2011. Archeologický výzkum vodních mlýnů: výsledky, perspektivy, „Antropo Webzin”, 2, s. 113–120.

Galusová Lucie. 2015. Vodní mlýn jako objekt archeologického výzkumu, „Archaeologia historica”, 40 (1), s. 267–293.

Gordon Robert B., Malone Patrick M.. 1997. The Texture of Industry. An Archaeological View of Industrialization of North America, New York–Oxford.

Górzyńska Agnieszka, Górzyński Tomasz, Majewski Maciej. 2011. Późnośredniowieczny młyn z Mniszka na ziemi świeckiej ze stanowiska 16, „Raport”, 2005–2006, s. 59–68.

Hesse Ralf. 2013. The changing picture of archaeological landscapes: lidar prospection over very large areas as part of a cultural heritage strategy, [w:] Interpreting Archaeological Topography, 3D Data, Visualisation and Observation, red. R.S. Opitz, D.C. Cowley, Oxford, s. 171–183.

Härtel Hans. 1941. Ländliche Baukultur am Rande der Mittelsudeten: als Beitrag zur Landesbaupflege in Schlesien, Schlesische Heimat, t. 6, Breslau.

Höger-Kunze Susanne. 2014. Kleine Flaschen und der Handel mit Olitäten aus dem Thüringer Wald, „Pressglas-Korrespondenz”, 52 (3), s. 1–9.

Holt Richard. 1988. The mills of medieval England, Oxford–New York.

Jaccottey Luc, Labeaune Régis. 2010. Découverte d’un moulin hydraulique aypisachntique à Longvic (Côte-d’Or), „Revue archéologique de l’Est”, 59 (2), s. 665–668.

Jeute Gerson H. 2015. Zur Verbreitung der hochmittelalterlichen Mühle aus archäologischer Sicht, [w:] Wassermühlen und Wassernutzung im mittelalterlichen Ostmitteleuropa, red. M. Maříková, Ch. Zschieschang, Forschungen zur Geschichte und Kultur des östlichen Mitteleuropa, t. 50, Stuttgart, s. 269–278.

Kaczyński Bartłomiej. 2017. Dawny młyn wodny „Patorra” w świetle badań wykopaliskowych przeprowadzonych latem 2012 roku, na stanowisku XXI w Szkotowie, pow. nidzicki, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, t. 295 (1), s. 109–156.

Kiarszys Grzegorz, Szalast Grzegorz. 2014. Archeologia w chmurze punktów. Porównanie rezultatów filtracji i klasyfikacji gruntu w projekcie ISOK z wynikami opracowanymi w oprogramowaniu LAStools i Terrasolid, „Folia Praehistorica Posnaniensia”, t. 19, s. 267–292.

Kizik Edmund. 2008. Młyny w Ekonomii Malborskiej według inwentarzy z lat 1755 i 1765, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LVI, nr 3–4, s. 397–404.

Knoblich Augustin. 1863. Chronik von Lähn und Burg Länhaus am Bober. Urkundliche Beiträge zur Geschichte der Städte, Ritterburgen, Fürsten, und Adelsgeschlechter Schleseins, Breslau.

Kouschil Christa. 2000. Młynarstwo a rozwój społeczny w średniowieczu, [w:] Niebezpieczne drogi i podejrzani młynarze, red. Z. Czarnuch, D.A. Rymar, Gorzów Wielkopolski, s. 107–121.

Kowalczyk Andrzej, Paprocki Dariusz. 2012. Relikty nowożytnego kompleksu młyńskiego w Raduszynie, gm. Murowana Goślina, pow. poznański, „Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne”, t. 13, s. 153–160.

Krajniak Wiktor. 2016. Między młynarstwem a elektryfikacją. Społeczno-gospodarcze uwarunkowania wykorzystania potencjału energetycznego rzeki Bóbr od średniowiecza do 1945 roku, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, R. 76, s. 121–163.

Kubicki Rafał. 2012. Młynarstwo w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach w XIII–XV wieku (do 1454 r.), Gdańsk.

Kwaśny Zbigniew. 1959. Młyny zbożowe w majątkach Schaffgotschów na początku XVIII wieku, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, t. 14 (4), s. 487–498.

Leveau Philippe. 1996. The Barbegal Water Mill in Its Environment: Archaeology and the Economic and Social History of Antiquity, „Journal of Roman Archaeology”, 9, s. 137–153.

Lisowska Ewa, Gunia Piotr, Borowski Michał. 2014. Production and distribution of rotary quernstones from quarries in southwestern Poland in the early Middle Ages, [w:] Seen through a millstone, AmS-Skrifter, red. L. Selsing, Stavanger, s. 167–180.

Loewe Ludwig. 1969. Schlesische Holzbauten, Düsseldorf.

Łuczak Czesław. 1950. Technika przemysłu spożywczego w Poznaniu w XVIII wieku, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, R. 12, s. 69–104.

Maleczyńska Kazimiera. 1961. Dzieje starego papiernictwa śląskiego, Monografie Śląskie, t. 4, Wrocław.

Mosse John. 1967. The Albion Mills 1784–1791, „Transactions of the Newcomen Society”, 40 (1), s. 47–60.

Mühlen-Ordnung. 1777. Mühlen-Ordnung für das Souveraine Herzogthum Schlesien und die Graffschaft Glatz, Breslau.

Myśliwski Grzegorz. 2003. Utilization of water in the Central Europe (12th–16th centuries), [w:] Economia e energia, secc. XIII–XVIII : atti della „Trentaquattresima settimana di studi”, 15–19 aprile 2002, red. S. Cavaciocchi, Firenze, s. 321–334.

Notebaart Jannis C. 1972. Windmühlen: Der Stand der Forschung über das Vorkommen und den Ursprung, Paris.

Orser Charles E. 2002. Windmills, [w:] Encyclopaedia of Historical Archaeology, red. Ch.E. Orser, London–New York, s. 574–575.

Palmer Marilyn, Nevell Michael, Sissons Mark. 2012. Industrial archaeology: a handbook, York.

Peuckert Will E. 1928. Schlesische Volkskunde, Heidelberg (reprint: Franfurt/Main 1978).

Podwińska Zofia. 1970. Rozmieszczenie wodnych młynów zbożowych w Małopolsce w XV wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XVIII, nr 3, s. 373–402.

Raistrick Arthur. 1972. Industrial Archaeology: An Historical Survey, London.

Reynolds Terry S. 1983. Stronger Than a Hundred Men: A History of the Vertical Water Wheel, Baltimore–London.

Rospond Stanisław. 1968. Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska, t. 1: A–B. Warszawa–Wrocław.

Rynne Colin. 2007. The archaeology of power and industry, [w:] The Post-Medieval Archaeology of Ireland 1550–1850, red. A. Horning, R.Ó. Baoill, C. Donnelly, P. Logue, Dublin, s. 241–261.

Rzepkowski Krzysztof. 2015. Złoty kciuk: młyn i młynarz w kulturze Zachodu, Warszawa–Toruń.

Samsonowicz Henryk. 1954. Rzemiosło wiejskie w Polsce XIV–XVII w., Warszawa.

Sánchez-Jiménez Francisco J., González José A. 2018. Watermills: The Origin of the Use of Renewable Hydraulic Energy in Spain, „Industrial Archaeology Review”, 40 (1), s. 2–10.

Schneider Jan G. 1794. Dalsze poprawne y pomnożone młyno-budownictwo. Część 1, Warszawa.

Schmuck Adam. 1957. Regiony termiczne województwa wrocławskiego, „Czasopismo Geograficzne”, t. 28 (3–4), Wrocław.

Seen through a millstone. 2014. Seen through a millstone. AmS-Skrifter, red. L. Selsing, Stavanger.

Sochacka Stanisława. 2015. Die Namen der Wassermühlen in Schlesien, [w:] Wassermühlen und Wassernutzung im mittelalterlichen Ostmitteleuropa, red. M. Maříková, Ch. Zschieschang, Forschungen zur Geschichte und Kultur des östlichen Mitteleuropa, t. 50, Stuttgart, s. 163–172.

Sowina Urszula. 2009. Woda i ludzie w mieście późnośredniowiecznym i wczesnonowożytnym: ziemie polskie z Europą w tle, Warszawa.

Strahler Arthur N. 1957. Quantitatives analysis of watershed geomorphology, „Transactions of the American Geophysical Union”, 38 (6), s. 913–920.

SUB. 1971. Schlesisches Urkundenbuch, t. 1, wyd. H. Appelt, Wien–Köln–Graz.

Szymczyk Maciej. 2001. Dzieje jeleniogórskiego ośrodka przemysłu papierniczego (cz. 1: do 1945 r.), „Rocznik Jeleniogórski”, R. 33, s. 95–114.

Trawkowski Stanisław. 1959. Młyny wodne w Polsce w XII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. VII, nr 1, s. 62–86.

Tucker Gordon D. 1982. Millstones North and South of the Scottish Border, „Industrial Archaeology Review”, 6 (3), s. 186–193.

Verschiedenes. 1907. Lähn, 13. August (Verschiedenes), „Der Bote aus dem Riesengebirge”, 15 sierpień, s. X.

Ward Owen H. 1982. Millstones from La Ferté-sous-Jouarre, France, „Industrial Archaeology Review”, 6 (3), s. 205–210.

Wesołowska Henryka. 1969. Młynarstwo wiejskie Opolszczyzny od XVIII do XX wieku, Opole.

Wężyk Piotr 2015. Podręcznik dla uczestników szkoleń z wykorzystania produktów LiDAR, Warszawa.

Wiatrowski Leszek. 1974. Przemiany gospodarki folwarcznej i chłopskiej na Śląsku w okresie reform agrarnych w XIX w., Wrocław.

Wiśniewski Jerzy. 1970. Nazwy młynów w Polsce, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XVIII, nr 3, s. 449–455.

Zientara Benedykt. 2006. Henryk Brodaty i jego czasy, wyd. 3, Warszawa.

Związek Tomasz. 2014. Kształtowanie sieci młynów wodnych na przykładzie powiatu konińskiego (ok. 1300–1550), „Studia Geohistorica”, t. 2, s. 118–142.

Published

2020-12-14

How to Cite

Duma, P., Piekalski, J., Latocha, A. ., Pietruszka, M., Jaworski, K., & Mackiewicz, M. (2020). The Lower Mill in Bystrzyca. The crisis of traditional milling in the time of industrialization. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 68(4), 555–580. https://doi.org/10.23858/KHKM68.2020.4.006

Issue

Section

Studies and Materials