Skandynawowie nad Parsętą, czyli przyczynek do dziejów polskiej archeologii w 2 połowie XX w. Glosa polemiczna do artykułu Władysława Duczko
DOI:
https://doi.org/10.23858/APol66.2021.011Słowa kluczowe:
Polska, Pomorze, Świelubie, wczesne średniowiecze, cmentarzyska, skandynawska kultura materialna, historia archeologiiAbstrakt
Tekst stanowi polemikę z niektórymi tezami artykułu Władysława Duczko, opublikowanego w poprzednim tomie „Archeologii Polski”, zatytułowanego Skandynawowie nad rzeką Parsętą: problem wikińskich grobów na cmentarzysku w Świelubiu na Pomorzu Zachodnim. Trudna do podtrzymania na obecnym etapie badań wydaje się zawarta w nim teza, wedle której na świelubskiej nekropoli grzebani byli wyłącznie Skandynawowie. Zasadniczym przedmiotem krytyki są jednak opinie sformułowane przez Autora artykułu, przypisujące „antynormanizm” trzem nieżyjącym już polskim uczonym, którzy zajmowali się relacjami słowiańsko-skandynawskimi we wczesnym średniowieczu, w tym badaczowi Świelubia, profesorowi Władysławowi Łosińskiemu, oraz kierowanie się przez Nich przy wygłaszaniu swoich poglądów pozamerytorycznymi przesłankami.
Pobrania
Bibliografia
Arbman H . 1937, Schweden und das karolingische Reich. Studien zu den Handelsverbindungen des 9. Jahrhunderts, Stockholm.
Bogacki M . , Janowski A . , Kaczmarek Ł . red . 2019, Wikingowie w Polsce? Zabytki skandynawskie z ziem polskich, Gniezno–Szczecin, s. 31–72.
Cnotliwy E . , Leciejewicz L . , Łosiński W. red . 1983, Szczecin we wczesnym średniowieczu. Wzgórze Zamkowe, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.
Duczko W. 2000, Obecność skandynawska na Pomorzu i słowiańska w Skandynawii we wczesnym średniowieczu, [w:] Salsa Cholbergiensis. Kołobrzeg w średniowieczu, L. Leciejewicz, M. Rębkowski red., Kołobrzeg, s. 23–44.
Duczko W. 2006, Ruś Wikingów. Historia obecności Skandynawów we wczesnośredniowiecznej Europie Wschodniej, Warszawa.
Duczko W. 2017, Skandynawowie w Europie Wschodniej i na ziemiach polskich we wczesnym średniowieczu. Recepcja i odrzucenie – kiedyś i dzisiaj, [w:] Recepcja i odrzucenie. Kontakty międzykulturowe w średniowieczu, Materiały V Kongresu Mediewistów Polskich, 1, L.P. Słupecki, P. Sierżęga, A. Rozwałka, M. Dzik red., Rzeszów, s. 67–82.
Duczko W. 2020, Skandynawowie nad rzeką Parsętą: problem wikińskich grobów na cmentarzysku w Świelubiu na Pomorzu Zachodnim, „Archeologia Polski”, 65, s. 131–188.
Dulinicz M . 2001, Kształtowanie się Słowiańszczyzny Północno-Zachodniej. Studium archeologiczne, Warszawa.
Eggers H . J . 1978, Funde der wendisch-wikingischen Zeit in Pommern. Textband, Kiel.
Gabriel I . 1985, Brettspiel in Oldenburg vor Tausend Jahren, [w:] 750 Jahre Stadtrecht Oldenburg in Holstein, Oldenburg, s. 207–220.
Gardeła L . 2015, Vikings in Poland. A critical overwiew, [w:] Viking Worlds. Things, spacies and movement, M.H. Ericsen, U. Pedersen, B. Rundberger, I. Exelsen, H.L. Berg red., Oxford-Philadelephia, s. 213–234.
Herrmann J . [1988] 1989, Zur Struktur von Handel und Handelsplätzen im südwestlichen Ostseegebiet vom 8.–10. Jahrhundert, [w:] Oldenburg – Wolin – Staraja Ladoga – Novgorod– Kiev. Handel und Handelsverbindungen im südlichen und östlichen Ostseeraum während des frühen Mittelalters, Internationale Fachkonferenz der Deutschen Forschungsgemeinschaft vom 5.–9. Oktober 1987 in Kiel, „Bericht der Römisch-Germanischen Kommission”, 69, s. 720–739.
Kara M. [1991] 1992, Z badań nad wczesnośredniowiecznymi grobami z uzbrojeniem z terenu Wielkopolski, [w:] Od plemienia do państwa. Śląsk na tle wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny Zachodniej, Śląskie Sympozja Historyczne, 1, L. Leciejewicz red., Wrocław, s. 99–120.
Kara M . 1992, The graves of the armed Scandinavians from the middle and the younger Viking period from the territory of the first Piasts’ state, [w:] Death and burial. A Conference on Medieval Archaeology in Europe 21st–24th September 1992 at the University of York, Pre-printed Papers, 4, T. Dickinson, E. James red., York, s. 167–177.
Kara M . 1998, Wczesnośredniowieczny grób uzbrojonego kupca z miejscowości Ciepłe na Pomorzu Gdańskim w świetle ponownej analizy chronologicznej, [w:] Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, H. Kóčka-Krenz, W. Łosiński red., Poznań, s. 505–524.
Kara M . 2014, The conquest involving Viking war-bands in the process of the Piast state formation. A critique, „Slavia Antiqua”, 55, s. 125–143.
Kara M . , Michałowski A . , Rębkowski M . 2018, Profesora Władysława Łosińskiego wkład w polską archeologię wczesnego średniowiecza, czyli przyczynek do szkicu o pokoleniu archeologów okresu badań „milenijnych”, „Slavia Antiqua”, 59, s. 9–20.
Kleingärtner S . 2014, Die frühe Phase der Urbanisierung an der südlichen Ostseeküste im ersten nachchristlichen Jahrtausend, Studien zur Siedlungsgeschichte und Archäologie der Ostseegebiete, 13, Neumünster.
Kostrzewski J . 1946, Germanie przedhistoryczni w Polsce, „Przegląd Archeologiczny”, 7/1, s. 65–89.
Leciejewicz L . [1954] 1956, Cmentarzysko w Birce. Próba interpretacji społecznej, „Archeologia”, 6, s. 141–159, 306–307, 321–322.
Leciejewicz L . 1976, Obcy kupcy na Słowiańszczyźnie Zachodniej w okresie wielkiego przełomu (IX–XI w.), [w:] Cultus et cognitio. Studia z dziejów średniowiecznej kultury, Warszawa, s. 333–339.
Leciejewicz L . 1979, Normanowie, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Leciejewicz L . 1981, Słowianie Zachodni i Normanowie we wzajemnych stosunkach kulturowych we wczesnym średniowieczu, „Pomorania Antiqua”, 10, s. 155–168.
Leciejewicz L . 1990, „Kultura prapolska” Józefa Kostrzewskiego w dzisiejszej perspektywie, „Slavia Antiqua”, 32, s. 25–33.
Leciejewicz L . 1993, Normanowie nad Odrą i Wisłą w IX–XI wieku, „Kwartalnik Historyczny”, 100/4, s. 49–62.
Leciejewicz L . [1994/1995] 1995, Skandinavier im Oder- und Weichselgebiet 800–1200, „Acta Praehistorica et Archaeologica”, 26/27, s. 73–82.
Leciejewicz L . 1999, The Baltic as the Mediterranean Sea of Northern Europe in the Early Middle Ages, [w:] Rannesrednevekovye drevnosti severnoj Rusi i eë sosedej, E.N. Nosov red., Sankt-Peterburg, s. 123–128.
Leciejewicz L . , Rębkowski M . 2007, Uwagi końcowe. Początki Kołobrzegu w świetle rozpoznania archeologicznego, [w:] Kołobrzeg. Wczesne miasto nad Bałtykiem, L. Leciejewicz, M. Rębkowski red., Origines Polonorum, 2, Warszawa, s. 299–317.
Łosiński W. 1969, Badania archeologiczne w Świelubiu i Skroniu, powiat Kołobrzeg, w latach 1967–1968, [w:] Sprawozdania z badań archeologicznych prowadzonych na terenie woj. koszalińskiego w latach 1967–1968, F.J. Lachowicz red., Koszalin, s. 80–89.
Łosiński W. 1972, Początki wczesnośredniowiecznego osadnictwa grodowego w dorzeczu dolnej Parsęty (VII–X/XI w.), Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Łosiński W. 1974, Srebrny wystrój odzieży z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Świelubiu w powiecie kołobrzeskim, [w:] Studia Archaeologica Pomeranica, Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Koszalinie, Seria Wydawnictw Monograficznych, 2, F.J. Lachowicz red., Koszalin, s. 159–175.
Łosiński W. 1979, Die Kontakte zwischen Pommern und Skandinavien im frühen Mittelalter im Lichte von Forschungen im unteren Parsęta-Flußgebiet, [w:] Rapports du IIIe Congrès International d’Archéologie Slave. Bratislava 7–14 septembre 1975, 1, B. Chropovský red., Bratislava, s. 513–518.
Łosiński W. 1988, Chronologia napływu najstarszej monety arabskiej na terytorium Europy, „Slavia Antiqua”, 31, s. 93–181.
Łosiński W. [1993] 1994, Groby typu Alt Käbelich w świetle badań przeprowadzonych na cmentarzysku wczesnośredniowiecznym w Świelubiu pod Kołobrzegiem, „Przegląd Archeologiczny”, 41, s. 17–34.
Łosiński W. 1997, Rola kontaktów ze Skandynawią w dziejach gospodarczych Słowian nadbałtyckich, „Przegląd Archeologiczny”, 45, s. 73–86.
Łosiński W. 1998, Z dziejów obrzędowości pogrzebowej u północnego odłamu Słowian zachodnich w świetle nowszych badań, [w:] Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, H. Kóčka-Krenz, W. Łosiński red., Poznań, s. 473–483.
Łosiński W. 2003, Trójramienna zapinka skandynawska z cmentarzyska w Świelubiu pod Kołobrzegiem ‒ aspekt chronologiczny, [w:] Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu, M. Dulinicz red., Lublin, s. 133–139.
Łosiński W. 2008, Pomorze Zachodnie we wczesnym średniowieczu. Studia archeologiczne, Collectio archaeologica, historica et ethnologica, 3, Poznań.
Łosiński W. , Olczak J . , Siuchniński K . 1971, Źródła archeologiczne do studiów nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem grodowym na terenie województwa koszalińskiego, Poznań.
Minta-Tworzowska D. 1991, Pamięci Profesora Doktora Jana Żaka (1923–1990), współtwórcy współczesnej prahistorii polskiej, „Archeologia Polski”, 36, s. 321–330.
Moździoch S . , Stanisławski B . , Wiszewski P. red . 2013, Scandinavian culture in Medieval Poland, Interdisciplinary Medieval Studies, 2, Wrocław.
Ostoja-Zagórski J . 1970, Kurhan kultury łużyckiej na stanowisku 2 w Skroniu, pow. Kołobrzeg, „Sprawozdania Archeologiczne”, 22, s. 317–329.
Rębkowski M . 2002, Prof. dr hab. Lech Leciejewicz. Szkic do portretu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin i półwiecze pracy naukowej, „Archeologia Polski”, 47, s. 39–45.
Rębkowski M . 2003, Kiedy powstał Kołobrzeg? Uwagi na temat datowania dwóch przełomowych momentów w dziejach miasta, „Rocznik Koszaliński”, 31, s. 245–252.
Schmidt V. 1981, Slawische urnenlose Brandbestattungen in Flachengräbern aus dem Bezirk Neubrandenburg, „Zeitschrift für Archäologie”, 15, s. 333–354.
Schoknecht U. 1968, Wikingische Gräber bei Menzlin, Kr. Anklam, „Ausgrabungen und Funde”, 13, s. 204–211.
Schoknecht U. 1977, Menzlin. Ein frühgeschichtlichen Handelsplatz an der Peene, Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte der Bezirke Rostock, Schwerin und Neubrandenburg, 10, Berlin.
Sikora J . 2019, Skandynawowie a ziemie polskie w badaniach archeologicznych, [w:] Wikingowie w Polsce? Zabytki skandynawskie z ziem polskich, M. Bogacki, A. Janowski, Ł. Kaczmarek red., Gniezno–Szczecin, s. 31–72.
Stal´sberg A . 1994, Problemy kul´turnogo vzaimodejstviâ Rusi i Skandinavii v VIII–XI vv. (po arheologičeskim sobraniâm SNG), „Arheologičeskie Vesti”, 3, s. 192–202.
Tyniec-Kępińska A . , Szmoniewski B. S . 2006, Nowe wczesnośredniowieczne cmentarzyska w typie Alt Käbelich z Małopolski, [w:] Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później, W. Chudziak, S. Moździoch red., Toruń, s. 383–389.
Warnke D . 1983, Das frühmittelalterliche Hügelgräberfeld in den „Schwarzen Bergen” bei Ralswiek, Kr. Rügen, [w:] Bodendenkmalpflege und archäologische Forschung, F. Horst red., Berlin, s. 165–173.
Warnke D . 1988, Frühstädtische Zentren bei den Nordwestslawen, „Fennoscandia archaeologica”, 5, s. 69–77.
Wierzbicki A . 2011, Obcy w dziejach Polski. Hipoteza państwotwórczego podboju w polskiej myśli historycznej XIX i początków XX wieku, „Klio Polska. Studia i materiały z dziejów historiografii polskiej XIX–XX wieku”, 5, s. 119–149.
Zoll-Adamikowa H . 1975, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski, cz. I: Źródła, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Zoll-Adamikowa H . 1979, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski, II: Analiza, wnioski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Zoll-Adamikowa H . [1980] 1981, Einheimische und fremde Elemente im Grabkult der Ostseeslawen, „Offa”, 37, s. 184–196.
Zoll-Adamikowa H . 1988, Przyczyny i formy recepcji rytuału szkieletowego u Słowian nadbałtyckich we wczesnym średniowieczu, „Przegląd Archeologiczny”, 35, s. 183–229.
Zoll-Adamikowa H . 1991, Problem osadnictwa skandynawskiego na południowych wybrzeżach Bałtyku w IX–X wieku, „Zeszyty Naukowe PUNO”, nowa seria, 4, s. 53–62.
Żak J . 1962, Z teorii „importu” wczesnofeudalnego, „Archeologia Polski”, 7/1, s. 135–140.
Żak J . 1963, „Importy” skandynawskie na ziemiach zachodniosłowiańskich od IX do XI wieku (część katalogowa), Poznań.
Żak J . [1965] 1967, Zarys stanu i dziejów badań nad „importami” skandynawskimi na Słowiańszczyźnie Zachodniej – Część I, „Materiały Zachodniopomorskie”, 11, s. 411–460.
Żak J . [1966] 1968, Zarys stanu i dziejów badań nad „importami” skandynawskimi na Słowiańszczyźnie Zachodniej – Część II, „Materiały Zachodniopomorskie”, 12, s. 547–607.
Żak J . 1967a, „Importy” skandynawskie na ziemiach zachodniosłowiańskich od IX do XI wieku (część analityczna), Poznań.
Żak J . 1967b, „Importy” skandynawskie na ziemiach zachodniosłowiańskich od IX do XI wieku (część syntetyczna), Poznań.
Żak J . 1988, Problem „importów” skandynawskich w dorzeczu Odry i Wisły w IX, X i XI wieku, [w:] Studia nad etnogenezą Słowian i kulturą Europy wczesnośredniowiecznej, 2, G. Labuda, S. Tabaczyński red., Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, s. 179–187.
Żak J . [1988] 1989, Das Problem der skandinavischen „Importe” im Oder–Weichsel–Raum während des 9 –11. Jahrhunderts, [w:] Oldenburg – Wolin – Staraja Ladoga – Novgorod – Kiev. Handel und Handelsverbindungen im südlichen und östlichen Ostseeraum während des frühen Mittelalters, Internationale Fachkonferenz der Deutschen Forschungsgemeinschaft vom 5.–9. Oktober 1987 in Kiel, „Bericht der Römisch-Germanischen Kommission”, 69, s. 675–689.
