Zważyć sacrum? Uwagi nad metodami badań wczesnośredniowiecznych masek z Opola
DOI:
https://doi.org/10.23858/APol67.2022.008Słowa kluczowe:
maski, religie przedchrześcijańskie, eschatologia, wczesne średniowieczeAbstrakt
Prezentowany szkic stanowi głos w dyskusji na temat dwóch drewnianych masek z Opola, będących w ostatnim czasie przedmiotem zainteresowania Kamila Kajkowskiego (2021). Celem niniejszego artykułu jest przede wszystkim zwrócenie uwagi na sposoby badania i budowania interpretacji źródeł archeologicznych w kontekście poznania przedchrześcijańskich wierzeń tradycyjnych oraz rekonstruowania elementów obrzędowych związanych z tym systemem. Zostały również ukazane wątpliwości dotyczące sposobów badania przeszłego sacrum, z perspektywy kultury nowożytnej oraz dzisiejszej racjonalności.
Pobrania
Bibliografia
ŹRÓDŁA
Ebo – Żywot św. Ottona biskupa bamberskiego, „Monumenta Poloniae Historica”, 7/2, wyd. J. Wikarjak, wstęp i oprac. K. Liman, Warszawa 1969.
OPRACOWANIA
Bajburin A. 1998, Semiotyczne aspekty funkcjonowania rzeczy, „Polska Sztuka Ludowa. Konteksty”, 52/3–4, s. 109–117.
Bańkowski A. 2000, Etymologiczny słownik języka polskiego, Warszawa.
Belting H. 2015, Faces. Historia twarzy, Gdańsk.
Bazielichówna B., Deptuszewski S. 1959, „Szlachcice” i „Dziady” – zwyczajowe widowiska, „Polska Sztuka Ludowa”, 13/1–2, s. 20–40.
Biermann F. 2020, Osady otwarte, miejsca handlowe i grody – osadnictwo Słowian w północno-wschodnich Niemczech, [w:] Słowianie połabscy, Collectio Cathalogorum Gnesnensium, 2, Ł. Kaczmarek, P. Szczepanik red., Gniezno–Szczecin, s. 25–48.
Brückner A. 1985, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa.
Buchalik L. 2016, Maska dogońska, [w:]Maska. Zakrywanie i odkrywanie pomiędzy Wschodem i Zachodem. Studia na pograniczach antropologii i estetyki porównawczej, W. Mond-Kozłowska red., Gdańsk, s. 30–52.
Bukowska - Gedigowa J., Gediga B. 1986, Wczesnośredniowieczny gród na Ostrówku w Opolu, Polskie Badania Archeologiczne, 25, W. Hensel red., Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.
Cehak - Hołubowiczowa H. 1965, Drewniane maski z grodu-miasta na Ostrówku w Opolu, „Archeologia Polski”, 10/1, s. 305–317.
Creed G. W. 2011, Masquerade and postsocialism: ritual and cultural dispossession in Bulgaria, Bloomington–Indianapolis.
Filipowiak W. 1993, Słowiańskie wierzenia pogańskie u ujścia Odry, [w:] Wierzenia przedchrześcijańskie na ziemiach polskich, M. Kwapiński, H. Paner red., Gdańsk, s. 19–46.
Filipowiak W. 2019, Wooden artefacts, [w:] Wolin – the Old Town, II. Studies of finds, M. Rębkowski red., Szczecin, s. 89–135.
Fréger C . 2012, Wilder mann. The image of the savage, Stockport.
Gardeła L., Kajkowski K., Ratajczyk Z. 2019, Ostrogi zoomorficzne z Ciepłego. Zachodniosłowiański model kosmosu?, „Pomorania Antiqua”, 28, s. 65–152.
Garzin - Schwartz A. 2001, Archaeology and folklore of material culture, ritual, and everyday life, „International Journal of Historical Archaeology”, 5/4, s. 263–280.
Gediga B. 1966, Badania wykopaliskowe na Ostrówku w Opolu w latach 1959–1963, „Sprawozdania Archeologiczne”, 18, s. 219–245.
Gediga B. 2012, Frühmittelalterliche Holzmasken aus Opole-Ostrówek, [w:] Masken der Vorzeit in Europa (II). Internationale Tagung vom 19. bis 21. November 2010 in Halle (Saale), H. Meller, R. Maraszek red., Halle, s. 121–128.
Jarkiewicz K. 2016, Maska polska – tradycje, symbolika, inklinacje, [w:]Maska. Zakrywanie i odkrywanie pomiędzy Wschodem i Zachodem. Studia na pograniczach antropologii i estetyki porównawczej, W. Mond-Kozłowska red., Gdańsk, s. 205–219.
Kajkowski K. 2015, Drobna plastyka figuralna wczesnośredniowiecznych Pomorzan – zabawki, obiekty magiczne czy rekwizyty obrzędowe?, [w:] Zjawiska magiczno-demoniczne na terenie dawnych ziem pruskich na tle porównawczym, K. Grążawski, J. Gancewski red., Olsztyn, s. 221–246.
Kajkowski K. 2016, Święty Wojciech, urbs Gyddanyzc i problem chrystianizacji Pomorza wschodniego. Kilka uwag na marginesie rozważań dotyczących kultury duchowej mieszkańców grodu w widłach Wisły i Motławy, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 3, s. 431–455.
Kajkowski K. 2021, Maski z Opola w kontekście obrzędowości średniowiecznych Słowian, "Archeologia Polski”, 55, s. 245–284.
Kajkowski K., Szczepanik P. 2013a, Drobna plastyka figuralna wczesnośredniowiecznych Pomorzan, „Materiały Zachodniopomorskie. Nowa Seria”, 9, s. 207–247.
Kajkowski K., Szczepanik P. 2013b, The multi-faced so-called miniature idols from the Baltic Sea area, „Studia Mythologica Slavica”, 16, s. 55–68.
Kmita J. 1995, Jak słowa łączą się ze światem. Studium krytyczne neopragmatyzmu, Poznań.
Kolankiewicz L. 1999, Dziady. Teatr święta zmarłych, Gdańsk.
Kowalik A. 2004, Kosmologia dawnych Słowian. Prolegomena do teologii politycznej dawnych Słowian, Kraków.
Kowalski A. P. 1999, Symbol w kulturze archaicznej, Poznań.
Kowalski A. P. 2000, Archeologia kulturoznawcza. Projekt dyskursu „negatywistycznego”, [w:] Archeologia w teorii i praktyce, A. Buko, P. Urbańczyk red., Warszawa, s. 115–128.
Kowalski A. P. 2007, Myślenie magiczne jako przejaw poczucia ontologicznego bezpieczeństwa, [w:] Bezpieczeństwo ontologiczne, A. Dobosz, A.P. Kowalski red., Bydgoszcz, s. 154–165.
Kowalski A. P. 2013, Kategorie estetyczne i sztuka dawnych Słowian, [w:] Z badań nad kulturą społeczeństw pradziejowych i wczesnośredniowiecznych. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Bogusławowi Gedidze w osiemdziesiątą rocznicę urodzin przez przyjaciół, kolegów i uczniów, J. Kolenda, A. Mierzwiński, S. Moździoch, L. Żygadło red., Wrocław, s. 157–169.
Kowalski A. P. 2014, Antropologia zamierzchłych znaczeń, Toruń,
Lauda N. 2016, Konik na patyku i koń na biegunach – dzieje zabawki, [w:] Zabawka – przedmiot ludyczny i obiekt kolekcjonerski, K. Kabacińska-Łuczak, D. Żołądź-Strzelczyk red., Poznań, s. 133–147.
Lévi - Strauss C. 1985, Drogi masek, Łódź.
Mamzer H., Ostoja - Zagórski J. 2007, Orientacje badawcze w polskiej archeologii, „Nauka”, 1, s. 131–148.
Minta - Tworzowska D. 2012, Źrodło/ślad/artefakt/rzecz/przedmiot, [w:] Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska red., Poznań, s. 137–161.
Mishkova I. 2012, Kukeri of Vresovo, [w:] Carnival king of Europe II (2010–2012), A. Mott red., Trentina, s. 124–129.
Miśkiewicz M. 2008, Europa wczesnego średniowiecza V–XIII wiek, Warszawa.
Moszyński K. 1939, Kultura ludowa Słowian, 2, Kultura duchowa, 2, Kraków.
Moszyński K. 1967, Kultura ludowa Słowian, 2, Kultura duchowa, 1, Warszawa.
Moździoch S. 2013a, Holzmaske aus Kiefer, [w:] Credo. Christianisierung Europas im Mittelalter, II, Katalog, C. Stiegemann, M. Kroker, W. Wolter red., Petersberg, s. 553–554.
Moździoch S. 2013b, Holzmaske aus Kiefer, [w:] Credo. Christianisierung Europas im Mittelalter, II, Katalog, C. Stiegemann, M. Kroker, W. Wolter red., Petersberg, s. 554.
Pałubicka A. 1984, Przedteoretyczne postaci historyzmu, Warszawa–Poznań.
Pałubicka A. 1985, O trzech odmianach waloryzacji światopoglądowej, „Studia Metodologiczne. Zeszyty Poświęcone Integracji Nauki”, 24, s. 51–76.
Piątkowski K. 2011, Mit–Historia–Pamięć. Kulturowe konteksty antropologii/etnologii, Łódź.
Polak Z., Rębkowski M. 2019, Building structures and spatial organization, [w:] Wolin – the Old Town. I, Settlement structure, stratigraphy & chronology, M. Rębkowski red., Szczecin, s. 115–132.
Sychta B. 1968, Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej. II, H–L, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Szafrański W. 1979, Pradzieje religii w Polsce, Warszawa.
Szczepanik P. 2012, Maski w kulturze pogańskich Słowian Zachodnich. Atrybut rytualno-obrzędowy, czy fetysz religijny?, [w:] Barbarzyńcy u bram. Mare Integrans. Studia nad dziejami wybrzeży Morza Bałtyckiego, M. Franz, Z. Pilarczyk red., Toruń, s. 104–121.
Szczepanik P. 2013, Masks in the culture of pagan Western Slavs: a ritual-ceremonial attribute or a religious fetish?, [w:] Barbarians at the gates. Mare integrans. Studies on the history of the shores of the Baltic Sea, M. Franz, Z. Pilarczyk red., Toruń, s. 65–82.
Szczepanik P. 2018, Słowiańskie zaświaty. Wierzenia, wizje i mity, Szczecin.
Szczepanik P. 2020a, Wczesnośredniowieczne maski Słowian. Obrazy zmarłych, bogów, czy rekwizyty rytualne?, „Przegląd Archeologiczny”, 68, s. 163–186.
Szczepanik P. 2020b, Rzeczywistość mityczna Słowian północno-zachodnich i jej materialne wyobrażenia. Studium z zakresu etnoarcheologii religii, Toruń.
Szczepanik P. 2020c, Comparative analysis of early medieval anthropomorphic wooden figurines from Poland. Representations of gods, the deceased or ritual objects?, „Sprawozdania Archeologiczne”, 72/2, s. 143–167.
Szyjewski A. 2003, Religia Słowian, Kraków.
Tambiah S .J. 2007, Magia, nauka, religia a zakres racjonalności, Kraków.
Znaniecki F. 2005, Narzędzie rozumienia: współczynnik humanistyczny, [w:] Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów, A. Mencwel red., Warszawa, s. 626–630.
Zowisło M. 2016, Obecność maski. Refleksje z obszaru filozofii kultury, [w:] Maska. Zakrywanie i odkrywanie pomiędzy Wschodem i Zachodem. Studia na pograniczach antropologii i estetyki porównawczej, W. Mond-Kozłowska red., Gdańsk, s. 220–242.
Zytka M. 2016, Bułgarska obrzędowość karnawałowa na przykładzie kukeri, „Zeszyty Wiejskie”, 22, s. 293–298.
Zytka M. 2018, Kukerzy – przykład obrzędowości karnawałowej w Bułgarii, „Slavica Lodziensia”, 2, s. 109–118.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Archeologia Polski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
