Groby szkieletowe w kulturze oksywskiej
DOI:
https://doi.org/10.23858/APol68.2023.004Słowa kluczowe:
obrządek pogrzebowy, groby szkieletowe, kultura oksywska, Pomorze, młodszy okres przedrzymski, wczesny okres rzymskiAbstrakt
W obrządku pogrzebowym ludności kultury oksywskiej dominowało ciałopalenie. Pierwsze groby szkieletowe na Pomorzu pojawiły się, podobnie jak w kulturze przeworskiej, w środkowej fazie młodszego okresu przedrzymskiego. Ich wyposażenie wskazuje na podobieństwo do równoczasowych pochówków znanych z Kujaw. Od fazy A3 liczba grobów inhumacyjnych wzrasta. W trakcie jej trwania na nekropolach społeczności kultury oksywskiej obserwuje się inne zmiany, które objęły sukcesywną eliminację uzbrojenia z wyposażenia grobowego i redukcję liczby ciałopalnych pochówków popielnicowych. Najwięcej grobów szkieletowych pochodzi z fazy przejściowej A3/B1, chronologicznie osadzonej w fazie B1. Zapoczątkowane w ciągu młodszego okresu przedrzymskiego przemiany religijno-społeczne u ludności kultury oksywskiej spopularyzowały szkieletowy obrządek pogrzebowy. Efektem zmian powiązanych ze zdarzeniami gospodarczo-politycznymi w Europie stało się wykształcenie nowej kultury – wielbarskiej – cechującej się birytualnym obrządkiem pogrzebowym.
Pobrania
Bibliografia
A l m g r e n O. 1923, Studien über nordeuropäische Fibelformen der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrömischen und südrussischen Formen, Mannus-Bibliothek, 32, Leipzig.
A d a m s k a - G r z y m a ł a E. 2012, Wstępna analiza materiału zabytkowego pozyskanego w trakcie archeologicznych prac wykopaliskowych na cmentarzysku ze stanowiska nr 3 w Lipiankach, pow. Kwidzyn, [w:] Lipianki, pow. Kwidzyn, stanowisko numer 3. AZP: 24-46/26. Opracowanie wyników badań II, s. 357–370, maszynopis przechowywany w archiwum Muzeum Archeologicznego w Gdańsku.
A l b r e c t s e n E. 1968, Fynske jernaldergrave III. Yngre romersk jernalder, Fynske Studier, VII, Odense.
A n d r z e j o w s k i J., B u r s c h e A. 1987, Archeologia biblioteczna. Cmentarzyska kultury wielbarskiej w Krośnie stanowisko 1 i w Wielbarku, woj. elbląskie, [w:] Badania archeologiczne w woj. elbląskim w latach 1980–83, A. Pawłowski red., Malbork, s. 233–277.
A n d r z e j o w s k i J., M a r t e n s J. 1995, The Moberg files – case study Lasy, [w:] Nvnc de Svebis dicendvm est... Studia archaeologica et historica Georgii Kolendo ab amicis et discipulis dicata, A. Bursche, M. Mielczarek, W. Nowakowski red., Warszawa, s. 47–67.
A n g e r S. 1890, Das Gräberfeld zu Rondsen im Kreise Graudenz, Abhandlungen zur Landeskunde der Provinz Westpreussen 1, Graudenz „Archaeologia Geographica”, 2, s. 79–96, reedycja [w:] Rondsen-Rządz. Gräberfeld und Fürstengräber, R. Hachmann, F. Stein red., Bonn 1972, s. 1–70.
B a b e ş M. 1993, Die Poieneşti-Lukaševka-Kultur. Ein Beitrag zur Kulturgeschichte im Raum östlich der Karpaten in den letzten Jahrhunderten vor Christi Geburt, Saarbrücker Beiträge zur Altertumskunde, 30, Bonn.
B a l k e B. 1969, Dwa późnolateńskie groby szkieletowe z Biskupina, „Wiadomości Archeologiczne”, 34/3–4, s. 361–369.
B e c k e r C. J. [1992] 1993, Studien zur jüngeren vorrömischen Eisenzeit auf Bornholm, „Acta Archaeologica”, 63, s. 1–38.
B e c k m a n n B. 1966, Studien über die Metallnadeln der römischen Kaiserzeit im freien Germanien. Eine Untersuchung ihrer Formen, Zeitstellung und Verbreitung, „Saalburg Jahrbuch”, 23, s. 5–128.
B e m m a n n J., V o ß H. - U. 2007, Anmerkungen zur Körpergrabsitte in den Regionen zwischen Rhein und Oder vom 1. bis zur Mitte des 5. Jahrhunderts n. Chr., [w:] Körpergräber des 1.–3. Jahrhunderts in der römischen Welt, A. Faber, P. Fasold, M. Struck, M. Witteyer red., Frankfurt am Main, s. 153–183.
B j ö r k T. 2022, How to bury the dead. A study on regional variations in the southern Baltic area during Late Pre-Roman and Early Roman Iron Age, „Journal of Archaeology and Ancient History”, 29, s. 3–66.
B ł a ż e j e w s k i A. 1998, Obrządek pogrzebowy kultury przeworskiej na Śląsku, Wrocław.
B o c h n a k T. 2014, Importy celtyckie w kulturze przeworskiej i oksywskiej na ziemiach polskich w młodszym okresie przedrzymskim. Zróżnicowanie – drogi napływu – kontekst kulturowy, Rzeszów.
B o c h n a k T., U r m a n K . 2016, Les sépultures à l’inhumation dans la culture de Przeworsk à la période préromaine et au début de la période des influences romaines, [w:] Funerary practices during the Bronze and Iron Ages in Central and Southeast Europe. Proceedings of the 14th International Colloquium of Funerary Archaeology in Čačak, Serbia, 24th–27th September 2015, V. Sîrbu, M. Jevtić, K. Dmitrović, M. Ljuština red., Beograd–Čačak, s. 271–291.
B o c k i u s R ., Ł u c z k i e w i c z P. 2004, Kelten und Germanen im 2.–1. Jahrhundert vor Christus: Archäologische Bausteine zu einer historischen Frage, Römisch-Germanisches Zentralmuseums Mainz. Monographien, 58, Mainz.
B o h n s a c k D. 1938, Die Burgunden in Ostdeutschland und Polen, Quellenschriften zur ostdeutschen Vor- und Frühgeschichte, 4, Leipzig.
B o h n s a c k D. 1939, Ein wandalisches Körpergrab aus Ostpreußen, „Altschlesien”, 8, s. 43–52.
B o k i n i e c E. 2005, Podwiesk, Fundstelle 2. Ein Gräberfeld der Oksywie-Kultur im Kulmer Land, Monumenta Archaeologica Barbarica, XI, Warszawa–Toruń.
B o k i n i e c E. 2008, Kultura oksywska na ziemi chełmińskiej w świetle materiałów sepulkralnych, Toruń.
B o k i n i e c E., B u d y n e k G., P r o n o b i s M. 2020, Cmentarzysko kultury oksywskiej i wielbarskiej, [w:] Małe Czyste gmina Stolno, województwo kujawsko-pomorskie stanowisko 20. Wielokulturowe stanowisko sepulkralne na ziemi chełmińskiej, E. Bokiniec red., Toruń, s. 55–230.
B ř e ň J. 1964, Význam spon pro datování keltských oppid v Čechách, Sborník Národního muzea v Praze. Řada A – Historie, XVIII, s. 195–289.
B y k o w s k i K. 1976, Uwagi o szkieletowym obrządku pogrzebowym ludności kultury przeworskiej w okresach poźnolateńskim i wczesnorzymskim, „Studia Archeologiczne”, 7, s. 139–163.
C h a n k o J., C h m i e l - C h r a n o w s k a M., K l e e m a n n J. U., M i s t e - r e k K. 2018, Wielbark Archaeological Field School – Ausgrabungen in Malbork-Wielbark (Pomorskie) in den Jahren 2014 ind 2015, [w:] XX Sesja Pomorzoznawcza, E. Trawicka
red., Gdańsk, s. 125–139.
C o f t a - B r o n i e w s k a A. 1979, Grupa kruszańska kultury przeworskiej. Studia nad rozwojem regionalizmu społeczeństw Kujaw, Poznań.
C o f t a - B r o n i e w s k a A. 1989, Sanktuarium cmentarne z późnego podokresu lateńskiego, [w:] Miejsce pradziejowych i średniowiecznych praktyk kultowych w Kruszy Zamkowej, województwo bydgoskie, stanowisko 13, A. Cofta-Broniewska red., Studia i Materiały do Dziejów Kujaw, 3, Poznań, s. 125–160.
C o f t a - B r o n i e w s k a A. 1993, Badania stanowiska 18 w Gąskach, gm. Gniewkowo, woj. bydgoskie, „Ziemia Kujawska”, 9, s. 201–224.
C o f t a - B r o n i e w s k a A., B e d n a r c z y k J. 1998, Miejsce obrzędowe z doby neolitu i schyłku starożytności w Inowrocławiu, st. 58, Studia i Materiały do Dziejów Kujaw, 8, Poznań.
Č a m b a l R. 2017, Spony z neskorej doby laténskej z územia juhozápadného Slovenska s dôrazom na zázemie bratislavského oppida, [w:] Římské a germánské spony ve střední Evropě: (Archeologie barbarů 2012), E. Droberjar, B. Komoróczy red., Brno, s. 87–106.
D ą b r o w s k a T. 1988, Wczesne fazy kultury przeworskiej. Chronologia – zasięg – powiązania, Warszawa.
D ą b r o w s k a T. 2006, Mazowsze w młodszym okresie przedrzymskim, [w:] Starożytne Mazowsze. Materiały z sesji archeologicznej, która odbyła się dnia 19 października 2006 r. w Pułtusku, Warszawa, s. 39–55.
D ą b r o w s k a T. 2008, Młodszy okres przedrzymski na Mazowszu i zachodnim Podlasiu. Zarys kulturowo-chronologiczny, „Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne”, 7, s. 1–246.
D e m e t z S. 1999, Fibeln der Spätlatène- und frühen römischen Kaiserzeit in den Alpenländern, Frühgeschichtliche und Provinzialrömische Archäologie, 4, Rahden/West.
D o m a ń s k i G., L o d o w s k i J. 1982, Osada z okresu lateńskiego w Starym Zamku, woj. Wrocław, „Silesia Antiqua”, 26, s. 35–43.
D o r r R. 1893, Übersicht über die prähistorischen Funde im Stadt- und Landkreise Elbing (Reg.-Bez. Danzig, Provinz Westpreussen), Elbing.
D r d a P., R y b o v á A. 1998, Keltové a Čechy, Praha.
D u l ę b a P., K o n c z e w s k a M ., K o n c z e w s k i P., S z c z u r o w s k i J., T o m a s z e w s k a A. 2018, A Przeworsk Culture inhumation burial from Siechnice (Lower Silesia) and the question of biritualism in the Pre-Roman Iron Age, „Archäologisches Korrespondenzblatt”, 48/3, s. 351–375.
E g g e r s H. J., S t a r y P. F. 2001, Funde der Vorrömischen Eisenzeit, der Römischen Kaiserzeit und der Völkerwanderungszeit in Pommern, Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mecklenburg-Vorpommerns, 38, Lübstorf.
F e u g è r e M. 1985, Les fibules en Gaule Méridionale de la conquête à la fin du Ve s. ap. J.-C., Revue Archéologique de Narbonnaise Supplément, 12, Paris.
F u d z i ń s k a E., F u d z i ń s k i P. 2013, Wielokulturowe cmentarzysko w Nowym Targu, stan. 6, gm. Stary Targ, Malbork.
G o d ł o w s k i K. 1977, Okres lateński w Europie, Archeologia pierwotna i wczesnośredniowieczna, 4, Kraków.
G r y g i e l M. 2018, Chronologia przemian kulturowych w dobie przełomu starszego i młodszego okresu przedrzymskiego na Niżu Polskim, Łódź.
H a c h u l s k a - L e d w o s R. 1966, Grób szkieletowy z okresu wpływów rzymskich odkryty koło Kopca Wandy (Kraków-Nowa Huta), „Materiały Archeologiczne”, 7, s. 151–154.
H a c h m a n n R. 1951, Das Gräberfeld von Rondsen (Rządz), Kreis Graudenz (Grudziądz) und die Chronologie der Spätlatènezeit im östlichen Mitteleuropa, „Archaeologia Geographica”, 2, s. 79–96, reedycja [w:] Rondsen-Rządz. Gräberfeld und Fürstengräber, R. Hachmann, F. Stein red., Bonn 1972, s. 85–102.
H a c h m a n n R. 1957, Ostgermanische Funde der Spätlatènezeit in Mittel- und Westdeutschland, „Archaeologia Geographica”, 6, s. 55–68.
I b r a g i m o w K. 2009, Cmentarzysko kultury przeworskiej w Sobocisku, pow. oławski, stanowisko 8, w świetle źródeł archeologicznych z lat 1926–1943, „Silesia Antiqua”, 45, s. 65–130.
I b r a g i m o w K. 2011, Szkieletowy obrządek pogrzebowy kultury przeworskiej na Dolnym Śląsku we wczesnym okresie rzymskim, [w:] Archeologie Barbarů 2010: Hroby a pohřebiště Germánů mezi Labem a Dunajem, Sborník příspěvků ze VI. Protohistorické konferencje Hradec Králové, 6.–9. září 2010, E. Droberjar red., Olomouc, s. 163–182.
J a h n M. 1922, Zur Herkunft der schlesischen Wandalen, [w:] 25 Jahre Siedlungsarchäologie, Arbeiten aus dem Kreise der Berliner Schule, H. Hahne red., Mannus-Bibliothek, 22, Leipzig, s. 78–94.
J a h n M. 1931, Die Kelten in Schlesien, Quellenschriften zur Ostdeutschen Vor- und Frühgeschichte, 1, Leipzig.
J a n k u h n M. 1933, Gürtelgarnituren der älteren römischen Kaiserzeit im Samland, „Prussia”, 30, s. 166–201.
K a c z a n o w s k i P., Z a b o r o w s k i J. 1988, Bemerkungen über die Bewaffnung der Bevölkerung der Wielbark-Kultur, [w:] Kultura wielbarska w młodszym okresie rzymskim, I, J. Gurba, A. Kokowski red., Lublin, s. 221–239.
K a r p i ń s k a A. 1933, Sur les nouvelles fouilles de l’époque faites à Inowrocław (Grande Pologne), „Revue Anthropologique”, 43, s. 243–257.
K l e e m a n n J. 2017, Die Ausgrabungen des Stadtischen Museums Marienburg im Gräberfeld Malbork-Wielbark, Fundstelle 1 in den Jahren 1927–1932, 1934 und 1936, Lublin.
K l e e m a n n J., Ł u c z k i e w i c z P., M ü n s t e r J. 2013, Stand und Perspektiven der Erforschung der Fundstelle 1 von Malbork–Wielbark, Wojwodschaft Pomorskie, [w:] XVIII Sesja Pomorzoznawcza, I: Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, E. Fudzińska red., Malbork, s. 175–188.
K l e e m a n n J., M ü n s t e r J . 2011, Neue Ausgrabungen in Malbork-Wielbark, Fundstelle 1 in den Jahren 2008 und 2009, [w:] XVII Sesja Pomorzoznawcza, 1: Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, M. Fudziński, H. Paner red., Gdańsk, s. 391–408.
K l e i s t D. 1955, Die urgeschichtlichen Funde des Kreises Schlawe, 3. Beiheft zum Atlas der Urgeschichte, Hamburg.
K l i n d t - J e n s e n O. 1978, Slusegårdgravpladsen (Bornholm fra 1. årh. f. til 5. årh. e.v.t.), Jysk Arkæologisk Selskabs Skrifter, 14/1–2, København.
K m i e c i ń s k i J. 1962, Zagadnienie tzw. kultury gocko-gepidzkiej na Pomorzu Wschodnim w okresie wczesnorzymskim, Acta Archaeologica Lodziensia, 11, Łódź.
K o k o w s k i A. 1989, Strefa sepulkralna cmentarzyska z późnego podokresu lateńskiego, [w:] Miejsce pradziejowych i średniowiecznych praktyk kultowych w Kruszy Zamkowej, województwo bydgoskie, stanowisko 13, A. Cofta-Broniewska red., Studia i materiały do Dziejów Kujaw, 3, Poznań, s. 65–124.
K o k o w s k i A. 1991, Udział elementów celtyckich w strukturze cmentarzyska birytualnego w Kruszy Zamkowej, woj. Bydgoszcz, st. 13. Próba falsyfikacji pojęcia „grupy kruszańskiej”, „Archeologia Polski”, 36, s. 115–149.
K o s t r z e w s k i B. [1955–1956] 1956, Cmentarzyska z okresu rzymskiego w Czaczu i w Kokorzynie w pow. kościańskim i w Pięczkowie w pow. średzkim, „Fontes Archaeologici Posnanienses”, 6, s. 65–103.
K o s t r z e w s k i J. 1919, Die ostgermanische Kultur der Spätlatènezeit, Mannus-Bibliothek, 18–19, Leipzig–Würzburg.
K o s t r z e w s k i J. 1936, Groby szkieletowe w Wielkopolsce i zagadnienie Silingów, Sprawozdania z czynności i posiedzeń PAU, 41/6, s. 180–183.
K u n o w J. 1998, Die Hauptserie der Augenfibeln: Gruppe III, Fig. 45–54, [w:] 100 Jahre Fibelformen nach Oscar Almgren, J. Kunow red., Forschungen zur Archäologie im Land Brandenburg, 5, Wünsdorf, s. 93–118.
K u r z y ń s k a M. 2020, Grudziądz-Rządz (Rondsen, Kr. Graudenz), stan. 1. Archiwalne cmentarzysko kultury oksywskiej i wielbarskiej, Grudziądz.
L i c h a r d u s J. 1984, Körpergräber der frühen Kaiserzeit im Gebiet der südlichen Elbgermanen, Saarbrücker Beiträge zur Altertumskunde, 43, Bonn.
Ł u c z k i e w i c z P. 2006, Uzbrojenie ludności ziem polskich w młodszym okresie przedrzymskim, Archeologia Militaria, II, Lublin.
Ł u c z k i e w i c z P. 2009, Elbgermanisch geprägte Funde und Befunde in Polen um die Zeitwende, [w:] Mitteleuropa zur Zeit Marbods, Tagung Roztoky u Křivoklátu 4.–08.12.2006 Anlässlich des 2000jährigen Jubiläums des römischen Feldzuges gegen Marbod, 19. Internationales Symposium „Grundprobleme der frühgeschichtlichen Entwicklung im mittleren Donauraum” Praha, V. Salaĉ, J. Bemmann red., Bonn, s. 341–360.
Ł u c z k i e w i c z P. 2018, Fragen zur Oksywie-Kultur. Oder: Über die Katze von Cheshire, die langsam verschwindet, bis nichts mehr als ein Grinsen übrigbleibt, [w:] Kulturkonzepte und konzipierte Kulturen. Aussagemöglichkeiten und Grenzen einer systematischen Erfassung archäologischer Funde des eisenzeitlichen Mittel- und Nordeuropas, Akten des Internationalen Colloquiums anlässlich des 100. Jahrestages des Erscheinens des Fundkataloges von Erich Blume im Jahr 1915, Puszczykowo 2015, 6.–9. Mai, A. Michałowski, J. Schuster red., Kolloquien zur Vor- und Frühgeschichte, 23, Bonn, s. 27–50.
Ł u c z k i e w i c z P. 2020, On the chronology of the Late Pre-Roman Iron Age in eastern Germania in the light of selected types of brooches, „Archeologické rozhledy”, 77, s. 238–259.
Ł u c z k i e w i c z P. 2021, Fortdauer oder Umbruch? Einige erläuternde Bemerkungen zum Übergang zwischen der jüngeren vorrömischen Eisenzeit und der römischen Kaiserzeit im Osten Germaniens anhand ausgewählter Fundgattungen, [w:] Tyragetia International III. Die Chronologie der vorrömischen Eisen- und frühen Kaiserzeit in Mittel- und Südosteuropa: Probleme und Perspektiven. Humboldt-Kolleg: Chronologie in den Archäologischen Forschungen Chişinău, 08.–09. November 2018, E. Sava, V. Iarmulschi, A. Zanoci, M. Băţ, O. Munteanu red., Chişinău–Berlin, s. 171–198.
Ł u c z k i e w i c z P., K u z i o ł a A . 2019, Malbork-Wielbark (woj. Pomorskie/Pl) und die Keltiké: Neues von einer fast vergessenen Nekropole, „Archäologisches Korrespondenzblatt”, 49/4, s. 527–542.
Ł u c z k i e w i c z P., P o s p i e s z n y Ł., B e l k a Z., Ł u k a s i k S., K r e n z - N i e d b a ł a M., K u z i o ł a A., K l e e m a n n J. 2022, Elusive Goths in northern Poland: Initial isotopic insights of the pre-Roman and Roman period populations from the Wielbark Culture cemetery in Malbork-Wielbark, „Praehistorische Zeitschrift”, 97/2, s. 609–623.
M a c i a ł o w i c z A. 2017, Celtyckie tradycje rzemieślnicze na Mazowszu w świetle znalezisk zapinek, [w:] Relacje kultury przeworskiej i lateńskiej na Mazowszu. Wnioski z badań cmentarzyska przeworskiego w Legionowie CSP, W. Nowakowski, W. Orliński, M. Woińska red., Legionowo–Warszawa, s. 61–118.
M a c i a ł o w i c z A. 2021, Dziewczyny lubią brąz, czyli o preferencjach surowcowych w zakresie użytkowania metalowych elementów stroju i ozdób w młodszym okresie przedrzymskim, „Światowit”, Supplement Series B: Barbaricum, 15, s. 233–257.
M a c i e j e w s k i F. 1962, Materiały starożytne z powiatu żnińskiego, „Materiały Starożytne”, 8, s. 217–326.
M a d y d a - L e g u t k o R. [1986] 1987, Die Gürtelschnallen der Römischen Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, BAR. International Series, 360, Oxford.
M a d y d a - L e g u t k o R. 1990, Gürtelhaken der frührömischen Kaiserzeit im Gebiet des mitteleuropäischen Barbaricum, „Przegląd Archeologiczny”, 37, s. 157–180.
M a r g o s U. 2000a, Uwagi na temat genezy obrządku pogrzebowego na Pomorzu na przełomie młodszego okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich, [w:] SVPERIORES BARBARI. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Kazimierza Godłowskiego, R. Madyda Legutko, T. Bochnak red., Kraków, s. 255–269.
M a r g o s U. 2000b, Die Funde von „gallischen” Fibeln im unteren Weichselgebiet, „Sborník Národního Muzea v Praze”, 54, s. 123–128.
M a r g o s U., S t ą p o r e k M. 2001, Jeszcze jeden wczesnorzymski zespół z cmentarzyska kultury wielbarskiej w Lasach, pow. Sztum „Pomorania Antiqua”, 18, s. 249–272.
M a r g o s U. , S t ą p o r e k M. 2002, Bemerkungen zur Chronologie der Gräber mit Waffen in der Oksywie-Kultur, [w:] Bewaffnung der Germanen und ihrer Nachbarn in den letzten Jahrhunderten vor Christi Geburt. Akten der Internationalen Tagung in Nałęczów, 23. bis 25. September 1999, C. von Carnap Bornheim red., Lublin, s. 81–91.
M ą c z y ń s k a M. 2004, Bemerkungen über einige Typen der Augenfibeln im Barbaricum, [w:] Zentrum und Peripherie-Gesellschaftliche Phänomene in der Frühgeschichte, Materialien des 13. Internationalen Symposiums “Grundprobleme der frühgeschichtlichen Entwicklung im mittleren Donauraum” Zwettl, 4.–8. Dezember 2000, H. Freisinger, A. Stuppner red., Mitteilungen der Prähistorischen Kommision, 57, Wien, s. 211–240.
M ą c z y ń s k a M. [2009] 2011, Der frühvölkerwanderungszeitliche Hortfund aus Łubiana, Kreis Kościerzyna (Pommern), „Bericht der Römisch-Germanischen Kommission”, 90, s. 7–481.
M e l l e r H. 2002, Die Fibeln aus dem Reitia-Heiligtum von Este 1 (Ausgrabungen 1880–1916). Studien zu den Spätlatèneformen, Il Santuario di Reitia a Este, 1/1, Mainz.
M e l l e r H. 2012, Die Fibeln aus dem Reitia-Heiligtum von Este (Ausgrabungen 1880–1916), Studien zu den Spätlatèneformen, Studien zu vor- und frühgeschichtlichen Heiligtümern, 2/2: Il santuario di Reitia a Este, 1/2, Mainz am Rhein.
M e y e r M., R a u c h f u s s B. 2021, Eine Fibel Kostrzewski Var. G aus Leimbach, Lkr. Nordhausen, [w:] Ze świata dawnych barbarzyńców: studia pradziejowe i wczesnodziejowe: księga dedykowana Profesorowi Henrykowi Machajewskiemu z okazji 70. urodzin i 50 lat pracy archeologicznej, A. Michałowski, M. Brzostowicz, M. Kaczmarek, A. Strobin red., Poznań, s. 181–197.
N a t u n i e w i c z - S e k u ł a M. 2007, Wczesnorzymskie szkieletowe pochówki o orientacji zachodniej z cmentarzyska w Weklicach, stan. 7, pow. Elbląg. Przyczynek do analizy zwyczajów pogrzebowych ludności kultury wielbarskiej, [w:] Nowe materiały i interpretacje. Stan dyskusji na temat kultury wielbarskiej, M. Fudziński, H. Paner red., Gdańsk, s. 475–496.
N i e w ę g ł o w s k i A. 1972, Mazowsze na przełomie er, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
N i e w ę g ł o w s k i A. 1981, Obrządek pogrzebowy ludności kultury przeworskiej na przełomie er (II wiek p.n.e. – II wiek n.e.), Wrocław.
N y l é n E. 1957, Till frågan om gravskicket under Nordens förromerska järnålder, „Tor”, 3, s. 65–80.
O d o j R. 1962, Prace wykopaliskowe na cmentarzysku z okresu rzymskiego w Szczepkowie-Zalesiu, pow. Nidzica, w r. 1962, „Komunikaty Warmińsko-Mazurskie”, 4, s. 824–827.
O s s o w s k i G. 1879, Zabytki Przedhistoryczne Ziem Polskich, Seryja I: Prusy Królewskie / Monuments Préhistoriques de l’Ancienne Pologne, Ire Série: Prusse Royale, 4, Kraków.
O s t a s z A. 2015, Osada kultury oksywskiej i wielbarskiej w Lipiankach, gm. Kwidzyn, stan. 3 (część I – źródła nieruchome), [w:] Kontakty ponadregionalne kultury wielbarskiej. Przemiany kulturowe w okresie wpływów rzymskich na Pomorzu 20–21.10.2011, H. Paner, M. Fudziński red., Gdańsk, s. 51–124.
P a z d a S. 1972, Z problematyki obrządku pogrzebowego i stosunków społecznych u ludności kultury przeworskiej na Dolnym Śląsku „Acta Universitatis Wratislavensis”, 157, „Studia Archeologiczne”, 5, s. 81–147.
P a z d a S. 1980, Studia nad rozwojem i zróżnicowaniem lokalnym kultury przeworskiej na Dolnym Śląsku, Studia Archeologiczne, X, Wrocław.
P e s c h e c k C h. 1939, Die frühwandalische Kultur in Mittelschlesien, Quellenschriften zur ostdeutschen Vor- und Frühgeschichte, 5, Leipzig.
P i č J. L. 1906, Le Hradischt de Stradonitz en Bohême (ouvrage traduit du tchèque par Joseph Déchelette), Leipzig.
P i e t a K. [2019] 2022, Early Roman Period burials of Púchov Culture: Buried natives or offered foreigners?, „Slovenská Archeológia”, 67/2, s. 241–286.
P i e t r z a k M. 1988, Cmentarzyska z Pruszcza Gdańskiego w młodszym okresie rzymskim, [w:] Kultura wielbarska w młodszym okresie rzymskim, I, J. Gurba, A. Kokowski red., Lublin, s. 51–65.
P i e t r z a k M. 1997, Pruszcz Gdański, Fundstelle 10. Ein Gräberfeld der Oksywie- und Wielbark-Kultur in Ostpommern, Monumenta Archaeologica Barbarica, IV, Kraków.
P i e t r z a k M., T u s z y ń s k a M. 1986, Pruszcz Gdański, woj. gdańskie. Stanowisko 7, Informator Archeologiczny. Badania 1985 r., Warszawa, s. 107–108.
P i o n t e k J., M u c h a E. 1989, Charakterystyka populacji z cmentarzyska z późnego podokresu lateńskiego, [w:] Miejsce pradziejowych i średniowiecznych praktyk kultowych w Kruszy Zamkowej, województwo bydgoskie, stanowisko 13, A. Cofta-Broniewska red., Studia i materiały do dziejów Kujaw, 3, Poznań, s. 160–167.
P o l e s k a P. 2006, Celtycki mikroregion osadniczy w rejonie podkrakowskim, Biblioteka Muzeum Archeologicznego w Krakowie, II, Kraków.
R a j e w s k i Z. 1957, Osadnictwo w czasach pierwotnych w Biskupinie i okolicy, „Wiadomości Archeologiczne”, 24/3, s. 165–188.
R i e c k h o f f S. 1995, Süddeutschland im Spannungsfeld von Kelten, Germanen und Römern. Studien zur Chronologie der Spätlatènezeit im südlichen Mitteleuropa, Trierer Zeitschrift für Geschichte und Kunst des Trierer Landes und seiner Nachbargebiete, 19, Trier.
R o g a l s k i B. 2013, Badania cmentarzyska w Czelinie, gm. Mieszkowice, pow. gryfiński, stan. 23. Zarys problematyki grupy lubuskiej, [w:] Nadodrzańskie Spotkania z Historią. Polsko-Niemiecka Konferencja Naukowa Czelin, gm. Mieszkowice 2 marca 2013 r., A. Chludziński red., Pruszcz Gdański, s. 11–33.
R o ż n o w s k i F., C y m e k L. 2005, Antropologiczny obraz ludności kultury oksywskiej na Pomorzu w świetle badań cmentarzyska w Różynach, gmina Pszczółki, [w:] XIV Sesja Pomorzoznawcza, 1: Od epoki kamienia do okresu rzymskiego, M. Fudziński, H. Paner red., Gdańsk, s. 363–370.
R u d n i c k i M. 2005, A Late La Tène inhumation grave from Pełczyska: Comments on the cultural situation in the upland area of Little Poland, [w:] Celts on the margin. Studies in European cultural interaction 7th century BC – 1st century AD dedicated to Zenon Woźniak, H. Dobrzańska, V. Megaw, P. Poleska red., Kraków, s. 195–205.
R u d n i c k i M. 2009, Besiedlungs und Kulturveränderungen in Kleinpolen während der späten Latènezeit und zu Beginn der älteren Römischen Kaiserzeit, [w:] Mitteleuropa zur Zeit Marbods, V. Salač, J. Bemmann red., Praha–Bonn, s. 289–330.
R y b o v a A., D r d a P. 1994, Hradiště by Stradonice. Rebirth of the Celtic oppidum, Praha.
S c h u s t e r J. 2010, Lübsow. Älterkaiserzeitliche Fürstengräber im nördlichen Mitteleuropa, Bonner Beitrage zur Vor- und Frühgeschichtlichen Archäologie, 12, Bonn.
S c h u s t e r J. 2015, Przybysze ze Skandynawii – małe cmentarzysko z okresu wędrówek ludów, [w:] Czarnówko, stan. 5. Cmentarzyska z późnej starożytności na Pomorzu (część 1), J. Andrzejowski red., Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina, V, Lębork-Warszawa, s. 15–44.
S e k u ł a M. 2006, Ocalałe zabytki pochodzące z badań niemieckich na cmentarzysku w Malborku-Wielbarku w zbiorach muzeów polskich, [w:] Pogranicze trzech światów. Kontakty kultur przeworskiej, wielbarskiej i bogaczewskiej w świetle materiałów z badań i poszukiwań archiwalnych, W. Nowakowski, A. Szela red., Światowit Suppl. Series P: Prehistory and Middle Ages, XIV, Warszawa, s. 175–223.
S e y e r H. 1982, Siedlung und archäologische Kultur der Germanen im Havel-Spree-Gebiet in den Jahrhunderten vor Beginn u. Z., Schriften zur Ur- und Frühgeschichte, 34, Berlin.
S k ó r a K. 2015, Struktura społeczna ludności kultury wielbarskiej, Łódź.
S k ó r a K. 2020, Omnia mors aequat? Soziale Stratigraphien in der Römischen Kaiserzeit und Völkerwanderungszeit im Gebiet der Wielbark-Kultur, Łódź.
S t a w s k a V. 2020, Groby wczesnośredniowieczne, [w:] Małe Czyste gmina Stolno, województwo kujawsko-pomorskie stanowisko 20. Wielokulturowe stanowisko sepulkralne na ziemi chełmińskiej, E. Bokiniec red., Toruń, s. 231–252.
S t r o b i n A. 2011, Ceramika naczyniowa kultury oksywskiej, Gdańskie Studia Archeologiczne. Monografie, 2, Gdańsk.
S t r o b i n A. 2015, Osada kultury oksywskiej i wielbarskiej w Lipiankach, gm. Kwidzyn, stan. 3 (część II – źródła ruchome), [w:] Kontakty ponadregionalne kultury wielbarskiej. Przemiany kulturowe w okresie wpływów rzymskich na Pomorzu 20–21.10.2011, H. Paner, M. Fudziński red., Gdańsk, s. 125–193.
T e m p e l m a n n - M ą c z y ń s k a M. 1985a, Die Perlen der römischen Kaiserzeit und der frühen Phase der Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, Römisch-Germanische Forschungen, 43, Mainz am Rhein.
T e m p e l m a n n - M ą c z y ń s k a M. 1985b, Części stroju kobiecego w okresie rzymskim na obszarze środkowoeuropejskiego Barbaricum, Uniwersytet Jagielloński, Rozprawy Habilitacyjne, 98, Kraków.
T e m p e l m a n n - M ą c z y ń s k a M. 1988, Strój kobiecy kultury wielbarskiej i jego powiązania z sąsiednimi obszarami, [w:] Kultura wielbarska w młodszym okresie rzymskim, materiały z konferencji, I, J. Gurba, A. Kokowski red., Lublin, s. 205–220.
T u s z y ń s k a M. 1993, Najstarsze groby szkieletowe na cmentarzyskach płaskich kultury oksywskiej i wielbarskiej, „Sprawozdania Gdańskiego Towarzystwa Naukowego”, 18, s. 51–52.
T u s z y ń s k a M. 2003, Wielokulturowe cmentarzysko płaskie w Opaleniu, gmina Gniew, stanowisko 1, [w:] XIII Sesja Pomorzoznawcza, 1: Od epoki kamienia do okresu rzymskiego, M. Fudziński, H. Paner red., Gdańsk, s. 303–309.
T u s z y ń s k a M., S t ą p o r e k M. 2005, Badania na cmentarzysku w Różynach, gm. Pszczółki w latach 2001–2002, [w:] XIV Sesja Pomorzoznawcza, 1: Od epoki kamienia do okresu rzymskiego, M. Fudziński, H. Paner red., Gdańsk, s. 353–361.
V e n c l o v á N. red. 2008, Archeologie pravěkých Čech, 7 (doba latenská), Praha.
V o i g t T. 1964, Zur Neugliederung der eingliedrigen Armbrustfibeln mit breitem Fussteil (Almgren Gruppe I, 10–14), „Jahrbuch für Bodendenkmalpflege in Mecklenburg”, 1964, s. 175–225.
V ö l l i n g T. [1994] 1995, Studien zu Fibelformen der jüngeren vorrömischen Eisenzeit und ältesten römischen Kaiserzeit, „Bericht der Römisch-Germanischen Kommission”, 75, s. 147–282.
V ö l l i n g T. 2005, Germanien an der Zeitenwende: Studien zum Kulturwandel beim Übergang von der vorrömischen Eisenzeit zur älteren römischen Kaiserzeit in der Germania Magna, BAR. International Series, 1360, Oxford.
W a l e n t a K. 1981, Obrządek pogrzebowy na Pomorzu w okresie późnolateńskim i rzymskim, Archaeologia Baltica, V, Polonia, 80/81, Łódź.
W i l o c h R. 1995, Klamry do pasa kultury oksywskiej, „Pomorania Antiqua”, 16, s. 9–60.
W o ł ą g i e w i c z R. 1965, Cmentarzysko z okresu późnolateńskiego i rzymskiego w Warszkowie, pow. Sławno, „Materiały Zachodniopomorskie”, 11, s. 179–280.
W o ł ą g i e w i c z R. 1981, Kultury oksywska i wielbarska (faza lubowidzka), [w:] Prahistoria ziem polskich, W. Hensel red., V, Późny okres lateński i okres rzymski, J. Wielowiejski red., Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, s. 135–178.
W o ł ą g i e w i c z R. [1982] 1984, Pochówek w kłodzie dębowej z II wieku n.e. w Bagiczu, „Materiały Zachodniopomorskie”, 26, s. 39–56.
W o ł ą g i e w i c z R. 1993, Ceramika kultury wielbarskiej między Bałtykiem a Morzem Czarnym, Szczecin.
W o ł ą g i e w i c z R. 1995, Lubowidz. Ein birituelles Gräberfeld der Wielbark-Kultur aus der Zeit vom Ende des 1. Jhr. v. Chr. bis zum Anfang des 3. Jhs. n.Chr., Monumenta Archaeologica Barbarica, I, Kraków.
W o ł ą g i e w i c z R. 1997, Lubieszewo. Materiały do studiów nad kulturą społeczności Pomorza Zachodniego w okresie od IV w. p.n.e. do I w. n.e., Szczecin.
W o ł ą g i e w i c z o w i e M.D. i R. 1963, Uzbrojenie ludności Pomorza Zachodniego u progu naszej ery, „Materiały Zachodniopomorskie”, 9, s. 9–166.
W o ź n i a k Z. 1970, Osadnictwo celtyckie w Polsce, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Z i e l o n k a B. 1958, Cmentarzysko w Bodzanowie w pow. aleksandrowskim, „Przegląd Archeologiczny”, 10, s. 331–382.
Z i e l o n k a B. 1960, Stanowisko wielokulturowe w Adolfinie w pow. aleksandrowskim, „Przegląd Archeologiczny”, 13, s. 197–204.
Z i e l o n k a B. [1969] 1970, Rejon Gopła w okresie późnolateńskim i rzymskim, „Fontes Archaeologici Posnanienses”, 20, s. 147–217.
Z i e m l i ń s k a - O d o j o w a W. 1999, Niedanowo. Ein Gräberfeld der Przeworsk- und Wielbark-Kultur in Nordmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica, VII, Kraków.
Z o t z L. 1932, Wandalische Körperbestattungen der Spätlatènezeit, „Altschlesien”, 4, s. 127–138.
Ż y c h l i ń s k i D. 2009, Groby szkieletowe ludności kultury przeworskiej z Wielkopolski jako przejaw obcych wpływów w obrzędowości pogrzebowej na przykładzie zespołu nr 70 z Wymysłowa, pow. Gostyń, woj. wielkopolskie, [w:] Archeologia Barbarzyńców 2008: powiązania i kontakty w świecie barbarzyńskim / Archäologie der Barbaren 2008: Beziehungen und Kontakte in der barbarischen Welt. Materiały z IV Protohistorycznej Konferencji Sanok, 13–17 października 2008 / Materialien aus der IV. Frühgeschichtlichen Konferenz in Sanok, 13.–17. Oktober 2008, E. Droberjar, M. Karwowski red., Rzeszów, s. 559–566.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Archeologia Polski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
