Antoninian Treboniana Gallusa z cmentarzyska ludności kultury wielbarskiej w Weklicach na tle innych monetarnych znalezisk z Barbaricum
DOI:
https://doi.org/10.23858/APol69.2024.005Słowa kluczowe:
antoninian, Trebonian Gallus, cmentarzysko w Weklicach, kultura wielbarska, monety rzymskie w grobachAbstrakt
W artykule omówiono monetę rzymską z III w. – perforowany antoninian cesarza Treboniana Gallusa, znaleziony w 2022 r. podczas badań wykopaliskowych na cmentarzysku kultury wielbarskiej w Weklicach, w zniszczonym grobie inhumacyjnym nr 642. To czwarta moneta rzymska pozyskana na tej nekropoli, ale pierwsza o tym nominale. Antoniniany są licznie znajdowane w północnej części obszaru kultury wielbarskiej, w tym na Wysoczyźnie Elbląskiej. Ich odkrycia rejestrowane są także na innych obszarach Barbaricum, ale rzadko w grobach, gdzie dominują denary i subaeraty, w większości z otworami. Moneta z Weklic to drugi antoninian odkryty w grobie ludności tej kultury, ale pierwszy z perforacją. Prawdopodobnie używana była jako amulet lub ozdoba w postaci zawieszki.
Pobrania
Bibliografia
Abdy R. 2012. Tetrarchy and the House of Constantine, [w:] W. Metcalf (red.), The Oxford Handbook of Greek and Roman Coinage, New York, s. 584–600. DOI: https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780195305746.013.0032
Almgren O. 1923. Studien über nordeuropäische Fibelformen der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrömischen und südrussischen Formen, Mannus-Bibliothek, 32, Leipzig.
Anohin O.V. 2015. Fal’šivomonetčestvo u varvarskih plemёn na territorii sovremennoj Ukrainy i Moldovy. Katalog varvarskih podražanij, Dnepropetrovsk.
Bemmann J. 2005. Zur Münz- und Münzersatzbeigabe in Gräbern der Römischen Kaiserzeit und Völkerwanderungszeit des mittel- und nordeuropäischen Barbaricums, [w:] H.J. Häßler (red.), Neue Forschungsergebnisse zur nordwesteuröpäischen Frühgeschichte unter besonderer Berücksichtigung der altsächsischen Kultur im heutigen Niedersachsen, Oldenburg, s. 1–63.
Bolin S. 1926. Fynden av romerska mynt i det fria Germanien. Studier i romersk och äldre germansk historia, Lund.
Brodowski M. 2016. „Znaleziska rzymskich monet z otworami rejestrowane w latach 1981–2015 na terenach Barbaricum w okresie rzymskim”, Lublin, praca magisterska, w archiwum Uniwersytetu Marii-Curie Skłodowskiej w Lublinie, https://www.academia.edu/23219598/Znaleziska_rzymskich_monet_z_otworami (dostęp 31.01.2024).
Bursche A. 1983. Moneta i kruszec w kulturze wielbarskiej w okresie późnorzymskim, „Przegląd Archeologiczny”, 31, s. 47–90.
Bursche A. 1996. Later Roman-Barbarian contacts in Central Europe. Numismatic evidence, Studien zu Fundmünzen der Antike (SFMA), 11, Berlin.
Bursche A. 2013. The battle of Abrittus, the imperial treasury and aurei in Barbaricum, „The Numismatic Chronicle”, 173, s. 151–170.
Bursche A., Myzgin K. 2020. The Gothic invasion of the mid-3rd c. A.D. and the battle of Abritus: coins and archaeology in east-central Barbaricum, „Journal of Roman Archaeology”, 33, s. 195–229, https://doi.org/10.1017/S1047759420000987 DOI: https://doi.org/10.1017/S1047759420000987
Bursche A., Niezabitowska-Wiśniewska B. 2018. Two antique gold coins from Ulów in Roztocze, [w:] B. Niezabitowska-Wiśniewska, P. Łuczkiewicz, S. Sadowski, M. Stasiak-Cyran, M. Erdrich (red.), Studia Barbarica. Profesorowi Andrzejowi Kokowskiemu w 65. rocznicę urodzin, 2, Lublin, s. 248–267.
Bursche A., Okulicz-Kozaryn J. 1999. Groby z monetami rzymskimi na cmentarzysku kultury wielbarskiej w Weklicach koło Elbląga, [w:] J. Andrzejowski (red.), Comhlan. Studia z archeologii okresu przedrzymskiego i rzymskiego w Europie Środkowej dedykowane Teresie Dąbrowskiej w 65. rocznicę urodzin, Warszawa, s. 141–163.
Caley E.R., McBride H. 1956. Chemical compositions of antoniniani of Trajan Decius, Trebonianus Gallus, and Valerian, „Ohio Journal of Science”, 56, s. 285–289.
Cieśliński A. 2010. Kulturelle Veränderungen und Besiedlungsabläufe im Gebiet der Wielbark-Kultur an Łyna, Pasłęka und oberer Drwęca, Berliner Beiträge zur Vor- und Frühgeschichte, Neue Folge, 17, Berlin.
Ciołek R. 2006. Skarb antoninianów z Piły: skarb, kasa legionowa, czy annua munera, [w:] H. Machajewski, J. Rola (red.), Pradolina Noteci na tle pradziejowych i wczesnośredniowiecznych szlaków handlowych, Piła, s. 245–251.
Ciołek R. 2007. Die Fundmünzen der Römischen Zeit in Polen: Pommern, Collection Moneta, 67, Wetteren.
Ciołek R. 2008. Ein Beitrag zur Funktion Römischer Münzen in der Wielbark- und in der Przeworsk Kultur, [w:] A. Bursche, R. Ciołek, R. Wolters (red.), Roman coins outside the Empire. Ways and phases, contexts and functions. Proceedings of the ESF/SCH exploratory workshop. Radziwiłł palace, Nieborów (Poland), 3–6 September 2005, Collection Moneta, 82, Wetteren, s. 157–169.
Ciołek R. 2020. A forgotten hoard of antoninianii from Piła (Poland): large volume, little value, [w:] C. Gazdac (red.), Journal of ancient history and archaeology. Group and individual tragedies in Roman Europe: the evidence of hoards, epigraphic and literary sources, Cluj-Napoca, s. 185–192. DOI: https://doi.org/10.14795/j.v7i1_SI.481
Dymowski A. 2012. A Roman antoninianus of Egnatia Mariniana found in the Kujavian region. The third century silver coinage in the territory of the Przeworsk culture, „Notae Numismaticae-Zapiski Numizmatyczne”, 7, s. 93–104.
Eggers H.J., Stary P.F. 2001. Funde der Vorrömischen Eisenzeit, der Römischen Kaiserzeit und der Völkerwanderungszeit in Pommern, Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mecklenburg-Vorpommerns, 38, Lübsdorf.
Elliott C.P. 2014. The acceptance and value of Roman silver coinage in the second and third centuries AD, „The Numismatic Chronicle”, 174, s. 129–152.
Estiot S. 2012. The later third century, [w:] W. Metcalf (red.), The Oxford Handbook of Greek and Roman Coinage, New York, s. 538–560. DOI: https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780195305746.013.0030
Gan P. 2023. Badania składu chemicznego na wybranych monetach srebrnych ze skarbu z Cichobórza / Chemical analysis of selected silver coins form the Cichobórz hoard, [w:] B. Bartecki, A. Hyrchała, K. Myzgin (red.), Skarb z Cichobórza. Studia nad depozytem rzymskich denarów i ich naśladownictw / The Cichobórz hoard. Studies on the deposit of Roman denarii and their imitations, Hrubieszów, s. 106–123.
Gan P. 2024. „Wyniki składu chemicznego monety z grobu nr 642 w Weklicach – raport”, Warszawa, maszynopis w Laboratorium Bio- i Archeometrii Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.
Golkalo O.V. 2008. Busy i podveski černâhovskoj kul’tury, Kiev.
Grumeza L. 2013. Roman coins in Sarmatian graves from the territory of Banat (2nd–4th centuries AD), „Analele Banatului. Serie Nouă, Arheologie-Istorie”, 21, s. 117–128, http://dx.doi.org/10.55201/ltha5702. DOI: https://doi.org/10.55201/LTHA5702
Horsnæs H.W. 2006. Roman bronze coins in Barbaricum. Denmark as a case study, [w:] H.W. Horsnæs, J.Ch. Moesgaard (red.), Single finds – the Nordic perspective: Proceedings of the seminar in Copenhagen 23–24 November 2001, Nordisk Numismatisk årsskrift, 2000–2002, København, s. 53–99.
Horsnæs H.W. 2010. Roman coins from Bornholm: a preliminary overview, [w:] U. Lund Hansen, A. Bitner-Wróblewska (red.), Worlds Apart? Contacts across the Baltic Sea in the Iron Age. Network Denmark-Poland, 2005–2008, Nordiske Fortidsminder, C(7), København–Warszawa, s. 433–447.
Kodackij S.V., Myzgin K.V. 2017. Klad denariev i antoninianov III v. iz Vinnickoj oblasti, Zapiski otdela numizmatiki i torevtiki Odesskogo arheologičeskogo muzeâ, 3, s. 72–83.
Kropotkin V.V. 1961. Klady rimskih monet na territorii SSSR, Moskva.
Kwiatkowska B., Szczurowski J. 2023. „Wstępna analiza antropologiczna pochówku nr 642 z cmentarzyska w Weklicach, stanowisko 7”, Warszawa, maszynopis w Instytucie Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Le Gentilhomme G. 1962. Variations du titre de l’antoninianus au IIIe siècle, „Revue numismatique”, 6(4), s. 141–166. DOI: https://doi.org/10.3406/numi.1962.1722
Mattingly H., Sydenham E.A., Sutherland C.H.V. 1949. The Roman Imperial Coinage, Vol. IV, Part III, Gordian III – Uranius Antoninus, London.
Michelbertas M. 2001. Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum. Litauen, Vilnius.
Michelbertas M. 2014. Ein Fund römischer Münzen in Zentrallitauen, „Archaeologia Lituana”, 15, s. 40–46. DOI: https://doi.org/10.15388/ArchLit.2014.15.4886
Militký J. 2008. Die römischen Fundmünzen in Böhmen – Kontexte und Fuktionen (Notizen zu dem heutigen Stand der Forschung), [w:] A. Bursche, R. Ciołek, R. Wolters (red.), Roman coins outside the Empire. Ways and phases, contexts and functions. Proceedings of the ESF/SCH exploratory workshop. Radziwiłł palace, Nieborów (Poland), 3–6 September 2005, Collection Moneta, 82, Wetteren, s. 231–244.
Myzgin K.V. 2010. Podveski iz rimskih monet v areale černâhovskoj kul’tury vostočnee r. Prut, [w:] A.M. Voroncov, I.O. Gavrituhin (red.), Lesnaâ i lesostepnaâ zony Vostočnoj Evropy v èpohi rimskih vliânij i Velikogo pereseleniâ narodov, Konferenciâ, 2, Tula, s. 95–114.
Myzgin K.V. 2014. „Obol Harona” v pogrebal’noj tradicii naseleniâ černâhovskoj kul’tury: a byl li?, [w:] N.A. Alekseenko (red.),PriPONTijskij menâla: den’gi mestnogo rynka. Tezisy dokladov i soobŝenij III Meždunarodnogo Numizmatičeskogo Simpoziuma, Sevastopol’, s. 29–31.
Myzgin K. 2017. Trzeciowieczne monety rzymskie we wschodnim Barbaricum: antoniniany, „Folia Numismatica”, 31(2), s. 147–158.
Myzgin K.V. 2018. Aureusy, antoniniany i provincial’najâ bronza. Gotskie vojny III v. i černâhovskaâ kul’tura v svete monetnyh nahodok, [w:] M.B. Lûbičev, K.V. Myzgin (red.), Hronologiâ i monetnye nahodki pozdnerimskogo vremeni i èpohi Velikogo pereseleniâ narodov. Aktual’nye arheologičeskie issledovaniâ v Central’noj i Vostočnoj Evrope, Ostrogothica–Serie, 3, Har’kov, s. 36–55.
Myzgin K. 2023. Analiza numizmatyczna skarbu / Numismatic analysis of the hoard, [w:] B. Bartecki, A. Hyrchała, K. Myzgin (red.), Skarb z Cichobórza. Studia nad depozytem rzymskich denarów i ich naśladownictw / The Cichobórz hoard. Studies on the deposit of Roman denarii and their imitations, Hrubieszów, s. 38–89.
Мyzgin K., Perederey А. 2021. A hoard of third century coins (denarii and antoniniani) from Ostapkivtsi (Ukraine), [w:] V. Varbanov, N. Rusev (red.), Coin hoards in Southeastern Europe (1st – 6th century AD), Proceedings of the Rousse Regional Museum of History, 24, Rousse, s. 314–344.
Natuniewicz-Sekuła M. 2010. Unikatowy, „brązowy” dzban rzymski w stylu egiptyzującym z Weklic – nowe odkrycia…, [w:] A. Urbaniak, R. Prochowicz, I. Jakubczyk, M. Levada, J. Schuster (red.), Terra Barbarica. Studia ofiarowane Magdalenie Mączyńskiej w 65. rocznicę urodzin, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina, 2, Łódź–Warszawa, s. 397–416.
Natuniewicz-Sekuła M., Baczewski M. 2023. Weklice. A cemetery of Wielbark culture on the eastern margin of Vistula Delta (excavations 2005–2018), Monumenta Archaeologica Barbarica, 23, Warszawa, https://doi.org/10.23858/Waw/k/006 DOI: https://doi.org/10.23858/Waw/k/006
Natuniewicz-Sekuła M., Okulicz-Kozaryn J. 2011. Weklice. A cemetery of Wielbark culture on the eastern margin of Vistula Delta (excavations 1984–2004), Monumenta Archaeologica Barbarica, 17, Warszawa.
Pietrzak M., Cymek L., Rożnowski F. 2015. Pruszcz Gdański, stanowisko 5. Cmentarzysko z późnego okresu wpływów rzymskich i wędrówek ludów, Gdańsk.
Pochitonov E. 1955. Nálezy antických mincí v Čechách, na Morave a ve Slezsku, [w:] E. Nohejlová-Prátová (red.), Nálezy mincí v Cechách, na Morave a ve Slezsku, 1, Praha, s. 85–308.
Romanowski A. 2008. Die Fundmünzen der römischen Zeit in Polen. Rechtsufrigens Masowien und Podlachien, Collection Moneta, 84, Wetteren.
Rybová A. 1979. Plotiště nad Labem. Eine Nekropole aus dem 2.–5. Jahrhundert u. Z. I Teil, „Památky archeologické”, 70, s. 355–489.
Skóra K. 2015. Struktura społeczna ludności kultury wielbarskiej, Łódź.
Skóra K. 2020. Omnia mors aequad? Soziale Stratigraphien in der römischen Kaiserzeit und Völkerwanderungszeit im Gebiet der Wielbark-Kultur, Łódź.
Woźniak M. 2021. Kleszewo. Cmentarzysko kultur przeworskiej i wielbarskiej na północnym Mazowszu. Część 1: Katalog, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina, 10(1), Pruszków–Warszawa.
Ziemlińska-Odojowa W. 1999. Niedanowo. Ein Gräberfeld der Przeworsk- und Wielbark-Kultur in Nordmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica, 7, Kraków.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Archeologia Polski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
