Nobility manor houses in the Zakroczym district in the 17th and 18th century
Keywords:
Mazovia, material culture, architecture, nobility, inventoriesAbstract
Issues related to nobility manor houses in the early modern period have been discussed in the literature mostly in the context of art history, being of lesser interest for archaeologists and historians. This has undoubtedly been due to the type of written sources surviving: estate inventories and probate inventories usually contain rather enigmatic descriptions of manors. Therefore, they are explored primarily by historians of material culture, interested in living conditions. The present article is based on an analysis of 64 descriptions of nobility manor houses from the second half of the 17th c. and the 18th c. situated in the Zakroczym district in Mazovia. In that area middle nobility were a signifi cant proportion of landowners; additionally it was a region close to the centre of the country, i.e. Warsaw. Manors in that area were timber log constructions; of the analyzed ones 21 were thatched and 18 shingled. They were designed as bipartite build-ings with an asymmetrical hall, a room, a bedchamber and a pantry, or with two rooms. The latter layout can be considered closer to models described in architectural treatises of that time, especially to Haur’s “impoverished nobleman’s manor”. The hall divided the house into two parts, with one room in each. It is however, diffi cult to infer from descriptions whether the two parts were equal in size; the arrangement made them appear symmetrical and symmetry was promoted by theorists. The eighteenth-century manors of better-off nobility (of the Brochocki family in Kędzierzawice, and of the Łaźniewski family in Chociszew) had cabinets (one and two, respec-tively). Descriptions from the second half of the 18th c. also mention dressing rooms, one or even two in a manor. Entrance porches were uncommon; there are only seven mentions of such a feature, one from the first and the others from the second half of the 18th c. The interiors were heated by stoves; no construction details are known since descriptions only mention the overall condition of the stove or the colour of the tiles. Three sources mention tiles made in the nearby town of Zakroczym, which was a well-known pottery centre. Some descriptions indicate methods of interior decoration, usually limited to whitewashing, putting linen or more modern paper coverings on the walls and painting the doors.The simple layout, which was not always symmetrical, and unadorned elevation made the nobility manors of the area modest houses, matching the limited income of the owners, who did not have refi ned taste or great need for home comforts.
Downloads
References
Augustyniak Urszula. 2001. Drewniane dwory Radziwiłłów birżańskich w pierwszej połowie XVII wieku — rezydencje czy siedziby?, [w:] Rezydencje w średniowieczu i czasach nowożytnych, red. T. Wiślicz, E. Opaliński, Warszawa, s. 125–145.
Bogdanowski Janusz. 1988. Ogrody sarmackie, [w:] Podług nieba i zwyczaju polskiego. Studia z historii architektury, sztuki, kultury ofiarowane Adamowi Miłobędzkiemu, red. Z. Bania i in., Warszawa, s. 391–397.
Dwory. 2011. Dwory i pałace Lubelszczyzny w badaniach archeologicznych, red. E. Banasiewicz-Szykuła, Lublin.
Dwór. 2000. Dwór polski: zjawisko historyczne i kulturowe. Materiały V seminarium zorganizowanego przez Oddział Kielecki Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Instytut Historii Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Jana Kochanowskiego w Kielcach oraz Kielecki Dom Środowisk Twórczych, Kielce 7–9 października 1999, red. T.S. Jaroszewski, Warszawa.
Dwór. 2002. Dwór polski: zjawisko historyczne i kulturowe. Materiały VI seminarium zorganizowanego przez Oddział Kielecki Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Dom Środowisk Twórczych w Kielcach, red. A. Sieradzka, Warszawa.
Dwór. 2004. Dwór polski: zjawisko historyczne i kulturowe. Materiały VII seminarium zorganizowanego przez Oddział Kielecki Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Dom Środowisk Twórczych w Kielcach, Kielce 16–18 października 2003, red. A. Sieradzka, Warszawa.
Dwór. 2006. Dwór polski: zjawisko historyczne i kulturowe. Materiały VIII seminarium, zorganizowanego przez Oddział Kielecki Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Dom Środowisk Twórczych w Kielcach, Kielce, 13–15 października 2005, red. L. J. Kajzer, Kielce.
Dwór. 2016. Dwór: ponowoczesne przygody idei i formy, red. P. Cichoń, S. Latocha, Łódź.
Garas Marta, Pietrzak Janusz. 2014. Kaflowe piece grzewcze w nowożytnych inwentarzach i lustracjach dóbr ziemskich z obszaru Mazowsza a realia archeologiczne [wybrane przykłady], [w:] Rzeczy i ludzie. Kultura materialna w późnym średniowieczu i w okresie nowożytnym. Studia dedykowane Marii Dąbrowskiej, red. M. Bis, W. Bis, Warszawa, s. 75–90.
Kajzer Leszek. 2004. Nad refleksami sztuki Michała Anioła — dwór w Drobinie na Mazowszu, [w:] Dwór polski: zjawisko historyczne i kulturowe. Materiały VII seminarium zorganizowanego przez Oddział Kielecki Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Dom Środowisk Twórczych w Kielcach, Kielce 16–18 października 2003, red. A. Sieradzka, Warszawa, s. 29–40.
Krótka nauka. 1957. Krótka nauka budownicza dworów, pałaców, zamków podług nieba i zwyczaju polskiego, oprac. A. Miłobędzki, Warszawa.
Kubiak Ewa. 2004. Koncepcja dworu szlacheckiego a siedziby duchowieństwa. Drewniane rezydencje biskupów włocławskich w XVII i XVIII wieku, [w:] Dwór polski: zjawisko historyczne i kulturowe. Materiały VII seminarium zorganizowanego przez Oddział Kielecki Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Dom Środowisk Twórczych w Kielcach, Kielce 16–18 października 2003, red. A. Sieradzka, Warszawa, s. 113–135.
Leśniakowska Marta. 1996. „Polski dwór”: wzorce architektoniczne, mit, symbol, wyd. 2, Warszawa
Małkiewicz Adam. 1976. Teoria architektury w nowożytnym piśmiennictwie polskim, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, t. CCCCXXIII, Prace z Historii Sztuki, z. 13, Warszawa–Kraków.
Małkiewicz Adam. 2000. Theoria et Praxis. Studia z dziejów sztuki nowożytnej i jej teorii, Kraków
Marciniak-Kajzer Anna. 2011. Średniowieczny dwór rycerski w Polsce: wizerunek archeologiczny, Łódź
Piwocka Maria. 1952. Polscy teoretycy architektury, Warszawa.
Rolska-Boruch Irena. 1999. Siedziby szlacheckie i magnackie na ziemiach zwanych Lubelszczyzną 1500–1700, założenia przestrzenne, architektura, funkcje, Lublin.
Rolska-Boruch Irena. 2003. „Domy Pańskie” na Lubelszczyźnie od późnego gotyku do wczesnego baroku, Lublin.
Rolska-Boruch Irena. 2006, Tradycja i moda w rezydencjonalnych ogrodach Lubelszczyzny w XVI –XVIII wieku, [w:] Dwór polski: zjawisko historyczne i kulturowe. Materiały VIII seminarium, Oddział Kielecki Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Dom Środowisk Twórczych w Kielcach, Kielce, 13–15 października 2005, red. L. Kajzer, Kielce, s. 207–220.
Rozbicka Małgorzata. 1999. Siedziby średniej i drobnej szlachty na północno-zachodnim Mazowszu w drugiej połowie XVIII i pierwszej połowie XIX wieku, Warszawa.
Ruszczyk Grażyna. 2007. Drewno i architektura. Dzieje budownictwa drewnianego w Polsce, Warszawa.
Schirmer Marcin K. 2007. Dwory i majątki ziemskie w okolicach Łomży, Warszawa.
Sierakowski Sebastian. 1812. Architektura obejmująca wszelki gatunek murowania i budowania, t. 1–2, Kraków.
Sikorska Anna Maria. 1991. Wiejskie siedziby szlachty polskiej z czasów saskich, Warszawa.
Strzałko Maria. 2006. Barokowe dwory i pałace w Wielkopolsce, Poznań.
Zawadzki Jarosław. 2006. Dwory, zamki i pałace w siedzibach Kiszków herbu Dąbrowa do połowy XVII wieku, „Barok. Historia, literatura, sztuka”, R. 13, nr 1, s. 95–115.
Zienc Andrzej. 1962, Dwór w Oborach, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 24, nr 2, s. 188-199.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.