Problematyka halsztackich tzw. nagolenników pustych wewnątrz z terenu Polski na przykładzie znaleziska gromadnego z okolic Tykocina, pow. białostocki
DOI:
https://doi.org/10.23858/APOL64.2019.007Słowa kluczowe:
tzw. nagolenniki puste wewnątrz, epoka brązu, okres halsztacki C, skarb, TykocinAbstrakt
Artykuł dotyczy brązowych, niezdobionych tzw. nagolenników pustych wewnątrz. Pro-blematyka tego typu zabytków została przedstawiona na przykładzie pochodzącego najprawdo-podobniej ze skarbu znaleziska z okolic Tykocina. W skład depozytu wchodziła również „bran-soleta” z zachodzącymi końcami, „aplikacje” oraz dwa drobne fragmenty innych przedmiotów, zapewne ozdób. Niezdobiony wariant tzw. nagolenników pustych wewnątrz jest reprezentowany zdecydowanie mniej licznie niż wariant zdobiony. Większość okazów z terenu Polski pochodzi z Pomorza; poza nim spotyka się pojedyncze egzemplarze. Nieliczne znaleziska wariantu niezdo-bionego z terenu Niemiec również występują w rozproszeniu. Omawiany typ wyrobów nie jest jednorodny. Chronologia większości znalezisk przypada na okres halsztacki C.
Tłumacz: Barbara Majchrzak (Tekst) i Iwona Zych (Tabele)
Pobrania
Bibliografia
Andrzejowska M. 2007, Naszyjniki z Drohiczyna, Sum.: Neckrings from Drohiczyn, „Wiadomości Archeologiczne”, 59, pp. 31–43.
Bis W. 2015, Badania archeologiczno-architektoniczne, Sum.: Archaeological and architectonic investigations in Tykocin Castle, [in:] Tykocin – zamek nad Narwią (XV–XVIII w.). Badania archeologiczne w latach 1961–1963 i 1999–2007, M. Bis, W. Bis eds., Vetera et nova. Opracowanie źródeł archeologicznych z zasobów IAE PAN nowymi metodami badawczymi, Warszawa.
Blajer W. 2001, Skarby przedmiotów metalowych z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza na ziemiach polskich, Zusamm.: Horte der Metallgegenstände aus der Bronze- und der frühen Eisenzeit auf der polnischen Gebieten, Kraków.
Błaszczyk W. 1965, Cmentarzysko kultury łużyckiej w Częstochowie-Rakowie, Sum.: The cemetery of Lusatian Culture at Częstochowa-Raków, „Rocznik Muzeum w Częstochowie”, 1, pp. 25–224.
Brunn von W. - A. 1968, Mitteldeutsche Hortfunde der jüngeren Bronzezeit, „Römisch-Germanische Forschungen”, 29, Berlin.
Bukowski Z. 1998, Pomorze w epoce brązu w świetle dalekosiężnych kontaktów wymiennych, Zusamm.: Pommern in der Bronzezeit im Lichte der weitreichenden Tauschkontakte, Gdańsk.
Chmielecki K. 1909, Człowiek przedhistoryczny w Prusiech Zachodnich oraz przewodnik po zbiorach Towarzystwa Naukowego w Toruniu, „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, I, 7, 8, pp. 135–187.
Chomentowska B. 1960, Brązowy skarb halsztacki z miejscowości Ginetówka, pow. Grójec,Sum.: A bronze Hallstatt hoard from Ginetowka in the Grójec district, „Światowit”, 23, pp. 495–522.
Cofta-Broniewska A. 1996, Metalurgia brązu w świetle źródeł archeologicznych, Zusamm.: Bronzemetallurgie im Lichte archäologischer Funde, [in:] Metalurgia brązu pradziejowych społeczeństw Kujaw, A. Cofta-Broniewska ed., Poznań, pp. 1–127.
Cofta-Broniewska A. 2004, Wytwórczość i użytkowanie brązu, [in:] Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego, Sum.: Manufacture and use of bronze by the communities of Lusatian Culture, III, Kujawy, 5, Osadnictwo społeczeństw kultur cyklu łużyckiego, J. Bednarczyk, L. Czerniak, A. Kośko eds., Poznań, pp. 441–450.
Dąbrowski J. 1968, Zabytki metalowe epoki brązu między dolną Wisłą a Niemnem, Sum.: Metal artefacts from the Bronze Age fund between the lower Vistula and the Niemen, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Dąbrowski J. 1997, Epoka brązu w północno-wschodniej Polsce, Zusamm.: Die Bronzezeit im nordöstlichen Polen, Białystok.
Dobrzańska-Szydłowska E., Gedl M. 1962, Cmentarzysko kultury łużyckiej w Łabędach-Przyszówce, pow. Gliwice, Zusamm.: Das Gräberfeld der Lausitzer Kultur in Łabędy-Przyszówka, Kr. Gliwice, „Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Archeologia”, 1, pp. 5–115.
Dorka G. 1939, Urgeschichte des Weizacker-Kreises Pyritz, Stettin.
Durczewski D. [1960] 1961, Skarby halsztackie z Wielkopolski, Rés.: Les dépôts hallstattiens en Grande-Pologne, „Przegląd Archeologiczny”, 13, pp. 7–108.
Erzepki B. 1888, Der Bronzefund von Słupy in Kujavien (Königreich Polen), „Posener Archaeologische Mittheilungen”, III, pp. 29–31, Tafel X, XI.
Griesa S. 1982, Die Göritzer Gruppe, Veröffentlichungen des Museums für Ur- und Frühgeschichte Potsdam, 16, Berlin.
Hensel Z. 1996, Produkcja wyrobów ze stopów miedzi na Kujawach w świetle badań chemicznych, Sum.: The production of artefacts made of copper alloy from Kujawy in the light of chemical research, [in:] Metalurgia brązu pradziejowych społeczeństw Kujaw, A. Cofta-Broniewska ed., Poznań, pp. 129–193.
Hoffmann M. J. 2000, Kultura i osadnictwo południowo-wschodniej strefy nadbałtyckiej w I tysiącleciu p.n.e., Zusamm.: Kultur und Besiedlung des südöstlichen Ostseegebiets im I. Jahrtausend v. Chr., Olsztyn.
Jaskanis D. 1976, Skarb ozdób brązowych kultury łużyckiej z Brańska, gmina loco, woj. białostockie, „Rocznik Białostocki”, 13, pp. 135–149.
Kaszewski Z. 1973, Skarb z wczesnej epoki żelaza z Łodzi-Teofilowa, Sum.: An early Iron Age hoard from Łódź-Teofilów, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna”, 20, pp. 27–38.
Kaźmierczak R., Grupa M., Rybka K. 2011, Badania konserwatorskie i metaloznawcze przedmiotów ze stanowiska numer 1 w Wicinie, [in:] Wicina. Katalog zabytków metalowych, Biblioteka Archeologii Środkowego Nadodrza, 5, A. Jaszewska ed., Zielona Góra, pp. 307–313.
Kleemann O. 1976, Steinzeitliche und bronzezeitliche Funde aus der ehemaligen brandenburgischen Neumark, [in:] Certamina praehistorica, 3, O. Kleemann, F.B. Naber, H. Schnitzler eds., Bonner Hefte zur Vorgeschichte, 11, Bonn, pp. 79–129.
Kossinna G. 1915, Die illyrische, die germanische und die keltische Kultur der frühesten Eisenzeit im Verhältnis zu dem Eisenfunde von Wahren bei Leipzig, „Mannus”, 7, pp. 87–126.
Kostrzewski J. 1923, Wielkopolska w czasach przedhistorycznych, IInd edition, Poznań.
Kostrzewski J. [1951–1952] 1953 Wytwórczość metalurgiczna w Polsce od neolitu do wczesnego okresu żelaznego, Rés.: La production métallurgique en Pologne depuis le néolithique jusgu’au premier âge du fer, „Przegląd Archeologiczny”, 9/2–3, pp. 177–213.
Kostrzewski J. [1953] 1954. Ze studiów nad wczesnym okresem żelaznym w Polsce, Rés.: Etudes sur le premier âge du fer en Pologne, „Slavia Antiqua”, 4, pp. 22–70.
Kostrzewski J. 1958, Kultura łużycka na Pomorzu, Zusamm.: Die Lausitzer Kultur in Pommern, Poznań.
Kostrzewski J. [1962] 1964, Skarby i luźne znaleziska metalowe od eneolitu do wczesnego okresu żelaza z górnego i środkowego dorzecza Wisły i górnego dorzecza Warty, Rés.: Les dépôts et les trouvailles isolées en métal depuis l’énéolithique jusqu’au premier âge du fer dans le bassin supérieur et moyen de la Vistule et dans le bassin supérieur de la Warta, „Przegląd Archeologiczny”, 15, pp. 4–133.
Krzysiak A. 2006, Skarb przedmiotów z brązu z miejscowości Żelazo, gm. Smołdzino, pow. słupski, Sum.: A bronze hoard from Żelazo, Smołdzino commune, Słupsk district, „Pomorania Antiqua”, 21, pp. 187–219.
Kubach W. 1985, Einzel- und Mehrstückdeponierungen und ihre Fundplätze, „Archäo-logisches Korrespondenzblatt”, 15/2, pp. 179–186.
Kunkel O. 1931, Pommersche Urgeschichte in Bildern, Stettin.
Kunkel O. 1932, Fundnachrichten des Staatlichen Vertrauensmannes für die kulturge-schichtlichen Bodenaltertümer in Pommern, „Nachrichtenblatt für deutsche Vorzeit”, 8/4, pp. 57–62.
Lachowicz F. 1978 Wczesnohalsztacki skarb brązowy z Kazimierza Pomorskiego, gmina Będzino, woj. koszalińskie, Zusamm.: Frühhalstatter Bronzeschatz aus Kazimierz Pomorski, Gemeinde Będzino, Wojewodschaft Koszalin, „Materiały Zachodnio-Pomorskie”, 24, pp. 7–33.
Łuka L. J. 1966, Kultura wschodniopomorska na Pomorzu Gdańskim, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Młodecka H., Urban J., Maik J., 2006–2007, Ogniwo Leclanchégo z wykopalisk w Surażu, st. 3, pow. Łapy, Sum.: Leclanche cell from the excavations in Suraż, site 3, Łapy district, „Łódzkie Sprawozdania Archeologiczne”, 10, pp. 377–388.
Mogielnicka-Urban M. 2008, Nagolennik typu stanomińskiego z Biejkowskiej Woli k. Biejkowa, gm. Promna, pow. białobrzeski, woj. mazowieckie na tle innych znalezisk tego typu w Polsce, Zusamm.: Beinring von Stanomin-Typ aus Biejkowska Wola bei Biejków, Gm. Promna, Kreis Białobrzeski, Woiw. Mazowieckie angesichts der anderen derartigen Funde in Polen, [in:] Opera ex aere. Studia z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza dedykowane profesorowi Janowi Dąbrowskiemu przez przyjaciół, uczniów i kolegów z okazji siedemdziesięciolecia urodzin, M. Mogielnicka-Urban ed., Warszawa, pp. 212–222.
Mogielnicka-Urban M. 2014, Analiza zabytków metalowych i kościanych, Sum.: Analysis of metal and bone relics, [in:] Dąbrowski J., Mogielnicka-Urban M. Zespół osadniczy kultury łużyckiej w Maciejowicach, pow. garwoliński, woj. mazowieckie, M. Mogielnicka-Urban ed., Archeologia Mazowsza i Podlasia. Studia i materiały, 5, Warszawa, pp. 107–116.
Nosek E., Stępiński J. 2007, Badanie metaloznawcze wybranych zabytków brązowych ze Szczebrzeszyna. Aneks, Zusamm.: Metallographische Untersuchungen der ausgewähltenBronzefunde von Szczebrzeszyn, [in:] Studia nad epoką brązu i wczesną epoką żelaza w Europie. Księga poświęcona profesorowi Markowi Gedlowi na pięćdziesięciolecie pracy w Uniwersytecie Jagiellońskim, J. Chochorowski ed., Kraków, pp. 391–402.
Pawlata L. [2011–2012] 2012, Stan i perspektywy badań nas osadnictwem młodszych faz epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w północnej części Podlasia, Sum.: The existing studies and prospects of studies over the Late Bronze Age and Early Iron Age settlements in northern part of Podlasie, „Podlaskie Zeszyty Archeologiczne”, 7–8, pp. 5–87.
Schacht S. 1982, Die nordischen Hohlwulste der frühen Eisenzeit, Wissenschaftliche Beiträge der Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg, 68, Halle (Saale).
Simon K. 1972, Die Hallstattzeit in Ostthüringen, I, Quellen, Forschungen zur Vor- und Frühgeschichte, 8, Berlin.
Skrzypek I. [1995] 1996, Halsztacki skarb brązowy z Malczkowa oraz dwa nieznane nagolenniki z dawnego pow. słupskiego, Zusamm.: Hallstatter Bronzeschatz aus Malczkowo und zwei unbekannte Beinstulpen aus dem ehemaligen Kreis Stolp, „Materiały Zachodnio--Pomorskie”, 41, pp. 7–37.
Sprockhoff E. [1949/50] 1950, Das Lausitzer Tüllenbeil, „Praehistorische Zeitschrift”, 34/35, pp. 76–131.
Sprockhoff E. 1956, Jungbronzezeitliche Hortfunde der Südzone des nordischen Kreises (Periode V), Kataloge RGZM, 16, Mainz.
Stjernquist B. [1962–1963] 1963, Präliminarien zu einer Untersuchung von Opferfunden. Begriffsbestimmung und Theoriebildung, „Meddelanden fran Lund Universitets Historiska Museum”, pp. 5–64.
Szafrański W. 1955, Skarby brązowe z epoki wspólnoty pierwotnej (IV i V okres epoki brązowej) w Wielkopolsce, Rés.: Les trésors de bronze de l’époque de la communauté primitive (IV–Ve période de l’âge du bronze) en Grande-Pologne, Warszawa–Wrocław.
Szczepanek A., Jarosz P., Wieczorek-Szmal M. 2007, Bogaty pochówek popielnicowy z cmentarzyska w Opatowie, pow. Kłobuck, woj. śląskie, Zusamm.: Eine reiche Urnenbestattung aus dem Gräberfeld von Opatów, Kr. Kłobuck, Woiw. Śląskie, [in:] Studia nad epoką brązu i wczesną epoką żelaza w Europie. Księga poświęcona profesorowi Markowi Gedlowi na pięćdziesięciolecie pracy w Uniwersytecie Jagiellońskim, J. Chochorowski ed., Kraków, pp. 641–650.
Thrane H. 1980, En boplads fra broncealderns slutning fra Flædemose på Stevns, „Historisk Samfund for Præsto Amt. Årbog 1979–1980”, pp. 21–36.
Willroth K. - H. 1984, Die Opferhorte der älteren Bronzezeit in Südskandinavien, „Frühmittelalterliche Studien. Jahrbuch des Institut für Frühmittelalterforschung der Universität Münster”, 18, pp. 48–72.
