Główne strategie gospodarki żywieniowej społeczności tzw. kultury łużyckiej w dorzeczu Odry i Wisły – podsumowanie stanu wiedzy
DOI:
https://doi.org/10.23858/APol69.2024.004Słowa kluczowe:
kultura łużycka, epoka brązu, wczesna epoka żelaza, okres halsztacki, uprawa ziemi, chów zwierząt, zbieractwo, łowiectwo, rybołówstwoAbstrakt
Artykuł dotyczy gospodarki żywieniowej społeczności tzw. kultury łużyckiej (KŁ) zamieszkującej od środkowej epoki brązu po schyłek wczesnej epoki żelaza (około 1300–300 lat p.n.e.) tereny dzisiejszej Polski. Przedstawiono metody zapewnienia sobie pożywienia stosowane w tym okresie przez człowieka. Stwierdzono, że główne znaczenie miała uprawa ziemi i chów zwierząt. Zbieractwo i łowiectwo, łącznie z rybołówstwem, zajmowały też ważne miejsce w cyklu pozyskiwania żywności. Zajęcia te nie tylko uzupełniały niedobory żywnościowe, ale w określonych sytuacjach ich rola mogła stać się dominująca.
Pobrania
Bibliografia
Abłamowicz R. 1995. Kilka uwag o występowaniu szczątków zwierzęcych na cmentarzyskach grupy górnośląsko-małopolskiej kultury łużyckiej, [w:] J. Szydłowski (red.), Dziedzictwo kulturowe epoki brązu i wczesnej epoki żelaza na Górnym Śląsku i w Małopolsce, tzw. grupa górnośląsko-małopolska kultury łużyckiej, „Śląskie Prace Prahistoryczne”, 4, s. 123–138.
Abłamowicz R. 2009. Zwierzęce szczątki kostne z wykopalisk w miejscowości Witkowo, st. 42, woj. zachodniopomorskie, [w:] D. Majewski, M. Ignasiak, S. Chwałek, Opracowanie wyników badań archeologicznych na stanowisku Witkowo, nr 42 (AZP 33–10/23), pow. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie, związanych z budową obwodnicy Stargardu Szczecińskiego, Stargard Szczeciński, s. 235–252.
Abłamowicz R. 2014. Badania archeozoologiczne szczątków kostnych, [w:] M. Masojć (red.), Obozowiska. Osady. Wsie. Wrocław–Widawa 17, Wrocław, s. 367–394.
Affelski J., Machnio K. 2016. Relikty dwóch nurtów osadniczych związanych z kulturą niemeńską i łużyckimi polami popielnicowymi odkrytych na stanowisku 4 w Starych Zambrzycach, gm. Rutki, woj. podlaskie, „Raport”, 11, s. 69–106.
Amerongen van Y. 2016. Expect the unexpected: the vital need for wild plants in a Bronze Age farmer’s diet, „Open Journal of Archaeometry”, 3(6284), s. 1–6, https://doi.org/10.4081/arc.2016.6284 DOI: https://doi.org/10.4081/arc.2016.6284
Andrzejowska M. 2008. Stanowisko ze schyłku epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Dziecinowie, pow. otwocki, „Wiadomości Archeologiczne”, 60, s. 225–320, https://doi.org/10.36154/wa.60.2010.09
Behre K.-E. 1981. The interpretation of anthropogenic indicators in pollen diagrams, „Polen et Spores”, 23, s. 225–245.
Behre K.-E. 1982. Zwei jungbronzezeitliche Getreidefunde aus Niedersachsen, „Nachrichten aus Niedersachsens Urgeschichte”, 51, s. 281–292.
Bielińska G., Kosiński M., Wieczorek-Szmal M. 2013. Wyniki badań wykopaliskowych na terenie grodziska „Gąszczyk” w Mstowie Podlesiu, „Rocznik Muzeum Częstochowskiego”, 12, s. 13–67.
Bogucki Z., Ożgo M., Kolmetz A. 2007. Wstępna analiza składu gatunkowego i wielkości muszli małży słodkowodnych ze stanowiska archeologicznego w Nowym Łowiczu (powiat Drawsko Pomorskie), [w:] M. Fudziński, H. Paner (red.), Aktualne problemy kultury łużyckiej na Pomorzu, Gdańsk, s. 93–100.
Bukowski Z. 1959–1960. Łużyckie osiedle obronne w Sobiejuchach, pow. Żnin, „Wiadomości Archeologiczne”, 26(3/4), s. 194–224.
Chełkowski Z. 1965. Szczątki ryb z badań wykopaliskowych na grodzisku kultury łużyckiej w Szczecinie (Wzgórze Zamkowe), „Materiały Zachodnio-Pomorskie”, 11, s. 543–551.
Chełkowski Z. 1966. Szczątki ryb z warstw osadnictwa wczesnośredniowiecznego oraz warstw kultury łużyckiej (materiały z badań ratunkowych przy ul. Grodzkiej w Szczecinie), „Materiały Zachodnio-Pomorskie”, 12, s. 121–143.
Chmielewski K. 1958. Zwierzęce szczątki kostne z grodziska kultury łużyckiej w Słupcy, „Fontes Archaeologici Posnanienses”, 8–9, s. 115 136.
Chrószcz A., Janeczek M., Gralak T. 2014. Zwierzęce szczątki kostne z wielokulturowego stanowiska archeologicznego w miejscowości Górzec, stan. 13, pow. strzeliński, woj. dolnośląskie, Polska, „Przegląd Archeologiczny”, 62, s. 71–124.
Czopek S. 2008. Kilka uwag o archeozoologicznych materiałach tarnobrzeskiej kultury łużyckiej, [w:] J. Bednarczyk, J. Czebreszuk, P. Makarowicz, M. Szmyt (red.), Na pograniczu światów. Studia z pradziejów międzymorza bałtycko-pontyjskiego ofiarowane Profesorowi Aleksandrowi Kośko w 60. rocznicę urodzin, Poznań, s. 83–92.
Dąbrowski H. 1962. Rozwój gospodarki rolnej w Polsce od XII do połowy XIV wieku, „Studia z dziejów gospodarstwa wiejskiego”, 5(1), s. 1–136.
Dąbrowski J. 1997. Epoka brązu w północno-wschodniej Polsce, Białystok.
Dąbrowski J. 2009. Polska przed trzema tysiącami lat. Czasy kultury łużyckiej, Warszawa.
Dembińska M. 1967. Udział zbieractwa w średniowiecznej konsumpcji zbożowej, „Studia z dziejów gospodarstwa wiejskiego”, 9(3), s. 83–104.
Diakowski M., Zych J. 2014. Analiza archeozoologiczna materiału kostnego z Grzybian, [w:] T. Stolarczyk, J. Baron (red.), Osada kultury pól popielnicowych w Grzybianach koło Legnicy, Legnica–Wrocław, s. 335–392.
Dobrakowski M., Domańska J., Lodowski J., Noworyta E., Romanow K. 2001. Wstępne sprawozdanie z archeologicznych badań ratowniczych na stanowiskach Polwica 4, 5 oraz Skrzypnik 8, gm. Domaniów, woj. dolnośląskie przybudowie autostrady A-4, [w:] Z. Bukowski (red.), Raport 96–99. Wstępne wyniki konserwatorskich badań archeologicznych w strefie budowy autostrad w Polsce za lata 1996–1999, Zeszyty Ośrodka Ratowniczych Badań Archeologicznych. Seria B: Materiały Archeologiczne, Warszawa, s. 130–185.
Dobrakowski M., Domańska J., Noworyta E., Romanow K. 2003. Sprawozdanie z badań ratowniczych w latach 1999–2000 na stanowiskach Polwica 5 oraz Skrzypnik 8, gm. Domaniów, woj. dolnośląskie przy budowie autostrady A-4, [w:] Z. Bukowski (red.), Raport 2000. Wstępne wyniki konserwatorskich badań archeologicznych w strefie budowy autostrad w Polsce za rok 2000, Zeszyty Ośrodka Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego (d. Zeszyty ORBA). Seria B: Materiały Archeologiczne, Warszawa, s. 250–263.
Domańska J., Lasak I. 1997. Zespół osadniczy ludności kultury łużyckiej w Niesułowicach, woj. wrocławskie, Monografie archeologiczne, 3, Wrocław.
Durczewski D. 1985. Gród ludności kultury łużyckiej z okresu halsztackiego w Smuszewie, woj. pilskie, 1, Biblioteka Fontes Archaeologici Posnanienses, 6, Poznań.
Dzieduszycka B. 1977. Rejestr stanowisk archeologicznych w rejonie Jez. Gopła (woj. Bydgoszcz), „Fontes Archaeologici Posnanienses”, 26, s. 150–158.
Dzieduszycki W. 1998. Święty Wojciech, st. 10, gm. Międzyrzecz. Badania wykopaliskowe, [w:] R. Mazurowski (red.), Ziemia Lubuska, Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego, 1, Poznań, s. 241–267.
Dzięczkowski A. 2004. Materiały malakologiczne i botaniczne, [w:] T. Malinowski (red.), Komorowo, stanowisko 1: Grodzisko kultury łużyckiej i osadnictwo wczesnośredniowieczne. Badania specjalistyczne, Zielona Góra, s. 139–146.
Dzięczkowski A., Ostoja-Zagórski J. 1976. Próba zastosowania analizy malakologicznej do rekonstrukcji środowiska przyrodniczego na przykładzie grodziska halsztackiego w Jankowie, „Archeologia Polski”, 21(2), s. 319–351.
Dzięgielewski K. 2017. Late Bronze and Early Iron Age communities in the northern part of the Polish Lowland (1000–500 BC), [w:] U. Bugaj (red.), 2000-500 BC, The Past Societies. Polish lands from the first evidence of human presence to the Early Middle Ages, 3, Warszawa, s. 295–340.
Fedorowicz E., Piasecki K. 2003. Zwierzęce szczątki kostne z osady w Dołkach, [w]: U. Kobylińska, Z archeologicznych studiów nad pradziejami i wczesnymi dziejami północnego Podlasia, Warszawa, s. 74–75.
Gackowski J. 2012. Przestrzeń osadnicza Pojezierza Chełmińskiego i przyległych dolin Wisły, Drwęcy i Osy w młodszej epoce brązu i na początku epoki żelaza, Toruń.
Gediga B. 1957. Osada kultury łużyckiej w miejscowości Morawiany, pow. Pińczów, „Wiadomości Archeologiczne”, 24(1/2), s. 141–142.
Gediga B. 1976. Grody ludności kultury łużyckiej we Wrocławiu-Osobowicach, Wrocław.
Gediga B. 1984. Das Definitionsproblem der Lausitzer Kultur und ihrer inneren Differenzierung, „Przegląd Archeologiczny”, 31, s. 159–174.
Gocman U. 2015. Wykaz zwierzęcych szczątków kostnych z obiektów kultury łużyckiej, [w:] K. Dzięgielewski, M. Dzięgielewska, A. Szyber (red.), Modlnica, stan. 5. Od późnej epoki brązu po czasy średniowiecza, Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, 5, Kraków, s. 261.
Godula G. 1992. Wyniki badań spalonych kości zwierzęcych ze stanowiska nr 56 w Sanoku, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za rok 1985–1990”, s. 165–166.
Godula G. 1995. Zwierzęcy materiał kostny z osady kultury łużyckiej na stanowisku Mogiła 62 w Krakowie-Nowej Hucie, „Materiały Archeologiczne Nowej Huty”, 18, s. 81–84.
Godula G. 2003. Analiza zwierzęcych szczątków kostnych, [w:] Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku 6–7 w Kowalewicach, pow. Zgierz, woj. łódzkie (trasa autostrady A-2), Via Archaeologica Lodziensis, 1, Łódź, s. 415–417.
Godynicki S., Sobociński M. 1979. Zwierzęce szczątki kostne z grodziska kultury łużyckiej w Smuszewie, woj. pilskie, „Fontes Archaeologici Posnanienses”, 28, s. 3–35.
Grabowska K., Banaszkiewicz B. 2009, Wpływ temperatury powietrza i opadów atmosferycznych na plonowanie grochu siewnego w środkowej Polsce, „Acta Agrophysica”, 13(1), s. 113–120.
Gralak T. 2004. Osada ludności kultury łużyckiej z okresu halsztackiego oraz osada średniowieczna z XIII w. ze stan. 4 w Nowym Śleszowie, gm. Żurawina, pow. Wrocław, [w:] B. Gediga (red.), Badania na autostradzie A4, 2, Archeologiczne Zeszyty Autostradowe Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, 3, Wrocław, s. 67–174.
Gralak T. 2009. Osada ludności kultury łużyckiej ze stanowisk Piskorzówek 11 i 14, pow. Oława, [w:] B. Gediga (red.), Badania na autostradzie A4, 7, Archeologiczne Zeszyty Autostradowe Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, 9, Wrocław, s. 33–64.
Gralak T. 2010. Osadnictwo ludności kultury łużyckiej ze stanowiska Wojkowice 15, gm. Żurawina, pow. Wrocław, [w:] B. Gediga (red.), Badania na autostradzie A4, 8, Archeologiczne Zeszyty Autostradowe Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, 10, Wrocław, s. 7–260.
Gręzak A. 2010. Analiza zwierzęcych szczątków kostnych z pozostałości osady ludności łużyckich pól popielnicowych w Polanowie i Powidzu na Pojezierzu Gnieźnieńskim, [w:] A. Pydyn (red.), Archeologia Jeziora Powidzkiego, Toruń, s. 227–237.
Gręzak A. 2014. Zwierzęce szczątki kostne ze st. 3 w Starosiedlu / Animals bone remains from site 3 at Starosiedle, [w:] Z. Kobyliński (red.), Starosiedle w Ziemi Lubuskiej: osadnictwo starożytne i wczesnośredniowieczne / Starosiedle in the Lubasz Land: prehistoric and Early Mediewal settlement, Warszawa, s. 637–641.
Gyulai F. 1993. Remants of food from the Bronze Age, [w:] J. Pavúk (red.), Actes du XIIe Congrés International des Sciences Préhistoriques et Protohistoriques, Bratislava, 1–7 September 1991, 3, Bratislava, s. 177–180.
Hajnalová E. 2001. Ovocie a ovocinárstvo v archeobotanických nálezoch na Slovensku, Acta Interdisciplinaria Archaeologica, 10, Nitra.
Henneberg M., Ostoja-Zagórski J. 1977. Próba modelowej rekonstrukcji gospodarki mieszkańców halsztackich grodów typu biskupińskiego, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 25(3), s. 319–340.
Hensel W. 1938. Przedmioty drewniane z grodu kultury łużyckiej w Biskupinie, [w:] J. Kostrzewski (red.), Gród prasłowiański w Biskupinie w powiecie żnińskim, Poznań, s. 54–61.
Hildt-Węgrzynowicz T. 1961. Osadnictwo kultury łużyckiej we wsi Kamionka Nadbużna, pow. Ostrów Mazowiecka, „Materiały Starożytne”, 7, s. 165–200.
Hoffmann M.J. 2007. Osada z młodszej epoki brązu w Olsztynie-Hermenau w świetle źródeł archiwalnych z Prussia Museum w Królewcu, [w:] M. Fudziński, H. Paner (red.), Aktualne problemy kultury łużyckiej na Pomorzu, Gdańsk, s. 173–190.
Iwaszkiewicz M. 1964. Szczątki ryb z grodziska (stan. 1) w Objezierzu, pow. Oborniki, „Fontes Archaeologici Posnanienses”, 15, s. 190.
Iwaszkiewicz M. 1979a. Pozostałości ichtiologiczne z grodziska wklęsłego w Bninie, pow. śremski, [w:] J. Żak (red.), Materiały do studiów nad osadnictwem bnińskim. Grodzisko wklęsłe, Poznań, s. 199–200.
Iwaszkiewicz M. 1979b. Szczątki ryb z podgrodzia w Bninie, [w:] J. Żak (red.), Materiały do studiów nad osadnictwem bnińskim. Podgrodzie, Warszawa–Poznań, s. 305–307.
Iwaszkiewicz M. 1988. Wyniki ekspertyzy ichtiologicznej niektórych zabytków z cmentarzyska kultury łużyckiej w Laskach, [w:] T. Malinowski, Laski. Materiały z cmentarzyska kultury łużyckiej, 1, Słupsk, s. 71.
Jasnosz S. 1964. Starożytne osadnictwo na terenie Objezierza, pow. Oborniki, „Fontes Archaeologici Posnanienses”, 15, s. 165–189.
Jędrzejewski R. 2004. Osada ludności kultury łużyckiej w Kałdusie, gm. Chełmno, [w:] M.J. Hoffmann, J. Sobieraj (red.), Człowiek i środowisko w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza u południowo-wschodnich pobrzeży Bałtyku, Pruthenia Antiqua. Studia do pradziejów i wczesnej historii ziem pruskich, 1, s. 315–328.
Jones G., Halstead P. 1995. Maslins, mixtures and monocrops: on the interpretation of archaeobotanical crop samples of heterogeneous composition, „Journal of Archaeological Science”, 22(1), s. 103–114. DOI: https://doi.org/10.1016/S0305-4403(95)80168-5
Józefowska A. 2018. Halsztacki model funeralny grobów komorowych z Domasławia, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne”, 60(1), s. 183–208.
Kaj J. 1950. Szczątki rybne w materiale kostnym wykopaliskowym z grodziska kultury „łużyckiej” i wczesnośredniowiecznej w Biskupinie w powiecie żnińskim, [w:] J. Kostrzewski (red.), III sprawozdanie z prac wykopaliskowych w grodzie kultury łużyckiej w Biskupinie w powiecie żnińskim za lata 1938–1939 i 1946–1948, Poznań, s. 72–78.
Kałużna-Czaplińska J., Józefowska A., Rosiak A. 2020. Oznaczenie związków organicznych w próbkach naczyń pochodzących z grobów halsztackich z Domasławia 10/11/12, gm. Kobierzyce, [w:] B. Gediga, A. Józefowska (red.), Opracowania specjalistyczne. Cmentarzysko wczesnej epoki żelaza w Domasławiu 10/11/12, powiat wrocławski, 5, Wrocław, s. 253–261.
Kałużna-Czaplińska J., Muzolf B., Rosiak A. 2021. Analiza pozostałości organicznych zachowanych w ściankach naczyń ceramicznych pochodzących ze stanowiska 1 w Dzierzgówku, [w:] B. Muzolf, P. Muzolf, P. Papiernik, J. Licha, D.K. Płaza, Wielokulturowy kompleks osadniczy na stanowisku 1 w miejscowości Dzierzgówek, gm. Nieborów, pow. Łowicz, Łódź, s. 495–507.
Kałużna-Czaplińska J., Rosiak A. 2017. Analiza chromatograficzna pozostałości organicznych zachowanych w naczyniach z cmentarzysk popielnicowych w Lutomiersku-Wrzącej, stan. 1 oraz Mastkach, stan. 2, [w:] B. Muzolf, A. Zielińska, P. Kittel, Lutomiersk-Wrząca, stanowisko 1, gmina Lutomiersk, Mastki, stanowisko 2, gmina Chąśno, województwo łódzkie. Cmentarzyska epoki brązu łużyckich pól popielnicowych z Polski środkowej, Łódź, s. 345–349.
Kapcia M., Mueller-Bieniek A. 2017. Żołędzie (Quercus sp.) jako źródło pożywienia i paszy w pradziejowej gospodarce, „Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica”, 24(1), s. 133–155.
Kaszewski Z. 1967. Osada kultury łużyckiej z III i IV okresu epoki brązu na stanowisku 13 w Brześciu Kujawskim, pow. Włocławek, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna”, 14, s. 159–206.
Kaszewski Z. 1979. Materiały starożytne z Kałdusa, woj. toruńskie, „Pomorania Antiqua”, 8, s. 155–227.
Klichowska M. 1984. Struktury uprawne w epoce brązu i we wczesnej epoce żelaza na ziemiach polskich w świetle badań archeobotanicznych, „Archeologia Polski”, 29(1), s. 69–108.
Kogus A. 1985. Osada kultury łużyckiej w Nowej Hucie-Pleszowie. 2. Katalog materiałów z badań prowadzonych w latach 1955–1978, „Materiały Archeologiczne Nowej Huty”, 9, s. 7–88.
Kohler-Schneider M. 2001. Verkohlte Kultur- und Wildpflanzenreste aus Stillfried an der March als Spiegel spätbronzezeitlicher Landwirtschaft im Weinviertel, Niederösterreich, Wien.
Krąpiec M., Makowiecki D., Michczyński A., Nowaczyk B., Pazdur A., Pazdur M.F., Polcynowie I. i M., Stępniak T., Suchorska-Rola M., Rola J. 1996. Drugi sezon interdyscyplinarnych badań na stan. 1 w Żuławce Małej, gm. Wyrzysk, woj., pilskie, „Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne”, 4, s. 23–58.
Krupska A., Chrószcz A. 2010. Szczątki kostne zwierząt z obiektów stanowiska Wojkowice 15 datowanych na okres kultury łużyckiej, [w:] B. Gediga (red.), Badania na autostradzie A4, Archeologiczne Zeszyty Autostradowe Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, 10(8), Wrocław, s. 260–281.
Krupska A., Chrzanowska W. 2003. Zwierzęce szczątki kostne z wielokulturowego stanowiska Wilkowice 8, woj. dolnośląskie, [w:] B. Gediga (red.), Badania na autostradzie A4, Archeologiczne Zeszyty Autostradowe Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, 2(1), Wrocław, s. 355–368.
Kruszona W. 1991. Zwierzęce szczątki kostne z wykopalisk w Objezierzu, woj. poznańskie, „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu. Archeozoologia”, 15, s. 21–31.
Kruszona W. 1992. Zwierzęce szczątki kostne z wykopalisk w Górzycy (woj. gorzowskie), „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu. Archeozoologia”, 17, s. 19–31.
Krzyszowski A. 2008. Osada ludności kultury łużyckiej na stanowisku 284 (AUT 192) Poznań-Nowe Miasto, [w:] H. Machajewski, R. Pietrzak (red.), Poznań-Nowe Miasto. Źródła archeologiczne do studiów nad pradziejami i wczesnym średniowieczem dorzecza środkowej Warty, Archeostrada. Studia i materiały z badań wykopaliskowych na autostradzie A2 – odcinek Wielkopolski, 3, Poznań, s. 93- 119.
Kubasiewicz M. 1960a. Szczątki zwierzęce z okresu halsztackiego ze Strzelec (stan. 3) w pow. mogileńskim, „Przegląd Archeologiczny”, 12, s. 123–124.
Kubasiewicz M. 1960b. Z badań nad szczątkami zwierzęcymi z Zamku Szczecińskiego, „Materiały Zachodnio-Pomorskie”, 6, s. 265–269.
Kubasiewicz M. 1962. Szczątki zwierzęce z badań ratowniczych na stanowisku przy ul. Grodzkiej w Szczecinie, „Materiały Zachodnio Pomorskie”, 8, s. 207–220.
Kubasiewicz M. 1964a. Szczątki zwierzęce z osady kultury łużyckiej w Słupcy, „Fontes Archaeologici Posnanienses”, 15, s. 158–159.
Kubasiewicz M. 1964b. Szczątki zwierzęce z osiedla obronnego kultury łużyckiej w Sobiejuchach, pow. Żnin, „Materiały Starożytne”, 10, s. 145–168.
Kubasiewicz M., Pawlikowski J. 1976. Szczątki zwierzęce z osady łużyckiej Grodziec, pow. Będzin, „Rocznik Muzeum Okręgowego w Częstochowie. Archeologia”, 4(1), s. 107–129.
Kurnatowski S. 1966. Przemiany techniki uprawy roli w czasach między epoką brązu i wczesnym średniowieczem a rozmieszczenie stref zasiedlenia, „Studia z dziejów gospodarstwa wiejskiego”, 8(1), s. 92–99.
Kurzawska A. 2008. Śmietniska muszlowe na terenie Polski, [w:] D. Makowiecki, R. Abłamowicz, D. Abłamowicz, K. Smiarowski, M. Makohonienko (red.), Badania archeozoologiczne w Polsce i Europie środkowo-wschodniej. Materiały – metody – interpretacje. III sympozjum archeologii środowiskowej, Stowarzyszenie Archeologii Środowiskowej: Środowisko i kultura, 5, Poznań, s. 59–63.
Kurzawska A. 2012. Analiza malakologiczna, [w:] I. Sobkowiak-Tabaka (red.), Osadnictwo pradziejowe, średniowieczne i nowożytne w Lutolu Mokrym, Ratownicze Badania Archeologiczne Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, Ośrodek Studiów Pradziejowych i Średniowiecznych, 4, Poznań, s. 369–379.
Lasota-Moskalewska A. 1981. Analiza kości zwierzęcych, [w:] Woryty – studium archeologiczno-przyrodnicze zespołu osadniczego kultury łużyckiej, Wrocław, s. 170–171.
Lasota-Moskalewska A. 1984/1988. Kości zwierzęce z osiedla obronnego kultury łużyckiej w Biskupinie, „Wiadomości Archeologiczne”, 49(1), s. 17–36.
Lasota-Moskalewska A. 1991. Hodowla i łowiectwo w Biskupinie na tle innych osiedli obronnych kultury łużyckiej, [w:] J. Jaskanis (red.), Prahistoryczny gród w Biskupinie. Problematyka osiedli obronnych na początku epoki żelaza, Warszawa, s. 185–196.
Lasota-Moskalewska A. 1997. Podstawy archeozoologii. Szczątki ssaków, Warszawa.
Lasota-Moskalewska A. 2014. Szczątki zwierzęce z cmentarzyska i osady kultury łużyckiej w Maciejowicach, [w:] J. Dąbrowski, M. Mogielnicka-Urban, Zespół osadniczy kultury łużyckiej w Maciejowicach, pow. garwoliński, woj. mazowieckie, Archeologia Mazowsza i Podlasia. Studia i materiały, 5, Warszawa, s. 390–399 na CD.
Lasota-Moskalewska A., Kobryń H., Gręzak A. 1996. Konsumpcja mięsa w pradziejach na terenie ziem Polski w świetle prac profesora Mariana Sobocińskiego, „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu. Archeozoologia”, 20, s. 97–110.
Lityńska-Zając M. 1997. Roślinność i gospodarka rolna w okresie rzymskim. Studium archeobotaniczne, Kraków.
Lityńska-Zając M. 2005. Chwasty w uprawach roślinnych w pradziejach i wczesnym średniowieczu, Kraków.
Lityńska-Zając M., Tomczyńska Z. 2003. Archeobotaniczne badania na stanowiskach w Krakowie-Bieżanowie (stan. 27) i Krakowie-Rżące (stan. 1), [w:] S. Kadrow (red.), Kraków-Bieżanów, stanowisko 27 i Kraków-Rżąka, stanowisko 1. Osada kultury łużyckiej, Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, 3, Kraków, s. 253–268.
Lityńska-Zając M., Wasylikowa K. 2005. Przewodnik do badań archeobotanicznych, Poznań.
Lityńska-Zając M., Wasylikowa K., Cywa K., Madeyska E., Tomczyńska Z. 2014. Badania archeobotaniczne na stanowiskach 10, 11 i 12 w Targowisku, pow. wielicki. Osady i cmentarzysko kultury łużyckiej, [w:] J. Górski (red.), Kompleks osadniczy kultury łużyckiej w Targowisku, stan. 10–12, pow. wielicki, Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, Kraków, s. 243–276.
Lityńska-Zając M., Wasylikowa K., Tomczyńska Z., Cywa K., Madeyska E. 2015. Wielokulturowe stanowisko w Modlnicy, woj. małopolskie. Badania archeobotaniczne, [w:] K. Dzięgielewski, M. Dzięgielewska, A. Szyber (red.), Modlnica, stan. 5. Od późnej epoki brązu po czasy średniowiecza, Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, Kraków, s. 473–485.
Locker A. 2004. The fish, [w:] A. Harding, J. Ostoja-Zagórski, C. Palmer, J. Rackham, Sobiejuchy: a fortified site of the Early Iron Age in Poland, Warszawa, s. 144–147.
Lubicz-Niezabitowski E. 1948. Hodowla zwierząt, łowiectwo i rybactwo u mieszkańców Polski zachodniej w okresie halsztackim (r. 700-400 przed Chr.) i wczesnohistorycznym (r. 600–1100 po Chr.), „Wiadomości Archeologiczne”, 16, s. 162–169.
Łuczaj Ł. 2004. Dzikie rośliny jadalne. Przewodnik survivalowy, Krosno.
Makowicz-Poliszot D. 2003. Omówienie wyników analiz materiałów kostnych z Krakowa-Bieżanowa, stan. 27 i Krakowa-Rżąki, stan. 1, [w:] S. Kadrow (red.), Kraków-Bieżanów, stanowisko 27 i Kraków-Rżąka, stanowisko 1. Osada kultury łużyckiej, Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, 3, Kraków, s. 269–272.
Makowicz-Poliszot D. 2014. Analiza materiału kostnego ze stanowiska 5 w Palikówce, gm. Krasne, [w:] W. Poradyło, D. Bobak, W. Pasterkiewicz, M. Połtowicz-Bobak, Wielokulturowe stanowisko nr 5 w Palikówce, Via Archaeologica Ressoviensia, 6, Rzeszów, s. 317–322.
Makowicz-Poliszot D. 2016. Analiza kości zwierzęcych z epok metali ze stanowiska 2 w Zagórzu, gm. Niepołomice, woj. małopolskie, „Raport”, 11, s. 23–56.
Makowiecki D. 1998a. Analiza zwierzęcych szczątków kostnych ze stanowiska 1 i 12 w Nowej Wsi, [w:] R. Mazurowski (red.), Ziemia Lubuska, Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego, 1, Poznań, s. 182–188.
Makowiecki D. 1998b. Ekspertyza archeozoologiczna zwierzęcych szczątków kostnych, [w:] R. Mazurowski (red.), Ziemia Lubuska, Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego, 1, Poznań, s. 31.
Makowiecki D. 1998c. Zwierzęce szczątki kostne ze stanowiska 29 w Żółwinie, [w:] R. Mazurowski (red.), Ziemia Lubuska, Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego, 1, Poznań, s. 360–363.
Makowiecki D. 2003a. Historia ryb i rybołówstwa w holocenie na niżu polskim w świetle badań archeoichtiologicznych, Poznań.
Makowiecki D. 2003b. Oznaczenia archeozoologiczne, [w:] L. Czerniak (red.), Wyniki badań archeologicznych w Grabku, gm. Szczerców, woj. łódzkie, stanowisko 9, Badania archeologiczne na terenie odkrywki „Szczerców” Kopalni Węgla Brunatnego „Bełchatów” S. A., 3, Poznań, s. 165–168.
Makowiecki D. 2003c. Wykaz kości zwierzęcych ze stanowiska Zabrzezie, gm. Rząśnia, stan. 3, [w:] M. Chłodnicki (red.), Badania archeologiczne na terenie odkrywki „Szczerców” Kopalni Węgla Brunatnego „Bełchatów” S. A., 4, Poznań, s. 137.
Makowiecki D. 2006. Wykaz pozostałości kostnych z badań wykopaliskowych na stan. 78 w Międzyrzeczu, [w:] S. Groblica, A. Jaszewska (red.), Współczesnymi drogami w przeszłość, IV polsko-niemieckie spotkania archeologiczne, Dychów 15–18 listopada 2005, Biblioteka Archeologii Środkowego Nadodrza, 3(2), Zielona Góra, s. 96.
Makowiecki D. 2010. Wyniki badań zwierzęcych szczątków kostnych z archeologicznych badań ratowniczych na trasie autostrady A2 – województwo wielkopolskie, [w:] J. Bednarczyk, J. Kabaciński, A. Kośko (red.), Osadnictwo Kotliny Kolskiej, Archeologiczne badania ratownicze na trasie autostrady A2, Via Archaeologica Posnaniensis, 1, Poznań, s. 669–670.
Makowiecki D., Makowiecka M. 2004a. Gospodarka zwierzętami, [w:] J. Bednarczyk, L. Czerniak, A. Kośko (red.), Kujawy, 5, Osadnictwo społeczeństw kultur cyklu łużyckiego, Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego, 3, Poznań, s. 401–431.
Makowiecki D., Makowiecka M. 2004b. Zwierzęce szczątki kostne, [w:] T. Malinowski (red.), Komorowo, stanowisko 1: Grodzisko kultury łużyckiej i osadnictwo wczesnośredniowieczne. Badania specjalistyczne, Zielona Góra, s. 19–92.
Makowiecki D., Makowiecka M. 2016. Wyniki badań archeozoologicznych, [w:] A. Krzyszowski, P. Pawlak (red.), Osadnictwo wielokulturowe w Napachaniu, stan. 59, gm. Rokietnica, pow. poznański, woj. wielkopolskie. Wyniki badań archeologicznych, Biblioteka Fontes Archaeologici Posnanienses, 18, Poznań, s. 295–297.
Makowiecki D., Makowiecka M., Zabilska-Kunek M. 2015. Badania archeozoologiczne szczątków kostnych z miejscowości Zamiechów, stan. 18, pow. jarosławski, [w:] S. Czopek, J. Bronowicki, J. Podgórska-Czopek, Zamiechów, stan 18 – wielokulturowe stanowisko na Przedgórzu Rzeszowskim, Via Archaeologica Ressoviensia, 8, Rzeszów, s. 249–258.
Malinowski T. 1955. Grodziska kultury łużyckiej w Wielkopolsce, „Fontes Archaeologici Posnanienses”, 5, s. 1–48.
Malinowski T. 1958. Osadnictwo kultury łużyckiej wczesnej epoki żelaznej w Słupcy, „Fontes Archaeologici Posnanienses”, 8–9, s. 1–97.
Marciniak J. 1965. Sprawozdanie z badań archeologicznych w Witowie, pow. Kazimierza Wielka, w 1963 r., „Sprawozdania Archeologiczne”, 17, s. 119–124.
Michalski J. 1991. Gospodarcze aspekty rozwoju plemion małopolskich od III okresu epoki brązu do początków okresu lateńskiego, „Światowit”, 38, s. 19–62.
Miśkiewicz J. 1964. Osada kultury łużyckiej z miejscowości Miszewko Strzałkowskie, pow. Płock, „Wiadomości Archeologiczne”, 30(1/2), s. 150–174.
Mnich B., Szostek K. 2018. Izotopy wapnia – nowe światło w badaniach antropologicznych, [w:] W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Stary materiał – nowe spojrzenie, Funeralia Lednickie, Spotkanie 20, Poznań, s. 133–139.
Moldenhawer K. 1950. Szczątki roślinne z wczesnego okresu żelaznego w Biskupinie, [w:] J. Kostrzewski (red.), III sprawozdanie z prac wykopaliskowych w grodzie kultury łużyckiej w Biskupinie w powiecie żnińskim za lata 1938–1939 i 1946–1948, Poznań, s. 79–87.
Moldenhawer K. 1958. Wyniki badań materiałów botanicznych 1955 r. na grodzisku i osadzie kultury łużyckiej w Słupcy, „Fontes Archaeologici Posnanienses”, 8–9, s. 146–149.
Niewęgłowski A. 1993. Leszczyna i orzechy laskowe jako materialne korelaty religii w Polsce przedchrześcijańskiej, [w:] M. Kwapiński, H. Paner (red.), Wierzenia przedchrześcijańskie na ziemiach polskich, Gdańsk, s. 47–55.
Noryśkiewicz B., Ralska-Jasiewiczowa M. 1989. Type region P-w: Dobrzyń-Olsztyn Lake districts, [w:] M. Ralska-Jasiewiczowa (red.), Environmental changes recorded in lakes and mires of Poland during the last 13000 years, „Acta Palaeobotanica”, 29(2), s. 85–93.
Orlińska G. 2007. Materiały osadnicze z Transboru, gm. Latowicz, woj. mazowieckie, „Wiadomości Archeologiczne”, 59, s. 115–164.
Ostoja-Zagórski J. 1978. Gród halsztacki w Jankowie nad jeziorem Pakoskim, Wrocław.
Ostoja-Zagórski J. 1982. Przemiany osadnicze, demograficzne i gospodarcze w okresie halsztackim na Pomorzu, Wrocław.
Osypińska M. 2012. Analiza archeozoologiczna szczątków zwierzęcych, [w:] I. Sobkowiak-Tabaka (red.), Osadnictwo pradziejowe i średniowieczne i nowożytne w Lutolu Mokrym, Ratownicze Badania Archeologiczne Instytutu Archeologii i Etnologii PAN. Ośrodek Studiów Pradziejowych i Średniowiecznych, 4, Poznań, s. 363–368.
Osypińska M. 2013a. Szczątki zwierząt z grodziska w Wicinie – analiza archeozoologiczna materiałów kostnych z badań w latach 2008–2012, [w:] A. Jaszewska, S. Kałagate (red.), Wicina. Badania archeologiczne w latach 2008–2012 oraz skarb przedmiotów pochodzących z Wiciny, Biblioteka Archeologii Środkowego Nadodrza, 7, Zielona Góra, s. 281–301.
Osypińska M. 2013b. Szczątki zwierzęce z badań wykopaliskowych na stanowisku nr 1 w Grodzisku, [w:] G. Szczurek, A. Różański (red.), Grodzisko z wczesnej epoki żelaza i wczesnego średniowiecza w Grodzisku, gm. Pleszew, woj. wielkopolskie, Poznań, s. 85–101.
Osypińska M. 2015. Analiza archeozoologiczna szczątków zwierzęcych, [w:] M. Ignaczak, A. Romańska, Osada kultury łużyckiej w Wilenku, gm. Szczaniec, woj. lubuskie, stan. 16 (aut. nr 49), Archeologiczne badania ratownicze na trasie autostrady A2, Via Archaeologica Posnaniensis, 9, Poznań, s. 209–216.
Palmer C. 2004. Palaeoeconomic and palaeoenvironmental studies, 1. The carbonized macroscopic plant remains, [w:] A. Harding, J. Ostoja-Zagórski, C. Palmer, J. Rackham, Sobiejuchy: a fortified site of the Early Iron Age in Poland, Warszawa, s. 66–119.
Piątkowska-Małecka J. 1999. Konsumpcja mięsa w Grodnie – osadzie z wczesnej epoki żelaza, „Światowit”, 1(42), B, s. 178–185.
Piątkowska-Małecka J. 2003. Zwierzęta w gospodarce ludności zamieszkującej ziemie polski północno-wschodniej we wczesnej epoce żelaza, Olsztyn.
Piątkowska-Małecka J. 2004. Gospodarowanie zwierzętami na ziemiach Polski północno-wschodniej we wczesnej epoce żelaza w porównaniu z obszarami ościennymi, [w:] M.J. Hoffmann, J. Sobieraj (red.), Człowiek i środowisko w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza u południowo-wschodnich pobrzeży Bałtyku, Pruthenia Antiqua. Studia do pradziejów i wczesnej historii ziem pruskich, 1, Olsztyn, s. 157–175.
Piątkowska-Małecka J. 2013. Łowiectwo ssaków na ziemiach polskich od neolitu do okresu wędrówek ludów, Warszawa.
Piątkowska-Małecka J., Anc K., Choromańska A., Gągała M., Kaczyńska J., Kur A. 2008. Gospodarowanie zwierzętami w osadzie ludności kultury łużyckiej w Grzybianach koło Legnicy, stan. 1 (woj. dolnośląskie), [w:] D. Makowiecki, R. Abłamowicz, D. Abłamowicz, K. Smiarowski, M. Makohonienko (red.), Badania archeozoologiczne w Polsce i Europie środkowo-wschodniej. Materiały – metody – interpretacje. III sympozjum archeologii środowiskowej, Stowarzyszenie Archeologii Środowiskowej: Środowisko i kultura, 5, Poznań, s. 152–155.
Piątkowska-Małecka J., Anc K., Choromańska A., Gągała M., Kaczyńska J., Kur A. 2011. Gospodarowanie zwierzętami w osadzie ludności kultury łużyckiej w Grzybianach koło Legnicy, stan. 1 (woj. dolnośląskie), „Światowit”, 8(49), B, s. 49–67.
Piątkowska-Małecka J., Gręzak A. 2007. Gospodarowanie zwierzętami ludności kultury łużyckiej na ziemiach polskich, [w:] M. Makohonienko, D. Makowiecki, Z. Kurnatowska (red.), Studia interdyscyplinarne nad środowiskiem i kulturą w Polsce, Środowisko – Człowiek – Cywilizacja, 1, Poznań, s. 129–137.
Piskorska T., Stefaniak K. 2012. Wyniki analiz materiałów archeozoologicznych ze stanowiska Lutomiersk-Koziówki 3 a–c, aneks 2, [w:] Lutomiersk-Koziówki stanowisko 3a–c, gmina Lutomiersk. Wielokulturowy zespół osadniczy od schyłkowego paleolitu po okres nowożytny, Biblioteka Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, 39, Łódź, s. 1–10.
Przybyła M.M. 2006. Materiały z osady obronnej kultury łużyckiej na Górze Świętej Doroty w Będzinie-Grodźcu, [w:] W. Blajer (red.), Z badań nad osadnictwem epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej, Kraków, s. 181–203.
Rackham J. 2004. Palaeoeconomic and palaeoenvironmental studies, 2. Animals bones, [w:] A. Harding, J. Ostoja-Zagórski, C. Palmer, J. Rackham, Sobiejuchy: a fortified site of the Early Iron Age in Poland, Warszawa, s. 120–164.
Ralska-Jasiewiczowa M., Latałowa M., Wasylikowa K., Tobolski K., Madeyska E., Wright H.E. jr., Turner Ch. (red.), 2004. Late Glacial and Holocene history of vegetation in Poland based on isopollen maps, Kraków.
Rembisz A., Gackowski J., Makowiecki D., Polcyn M. 2009. Ślady gospodarki roślinno-zwierzęcej ludności łużyckich pól popielnicowych z osady w Rudzie, gmina Grudziądz, północna Polska, [w:] L. Domańska, P. Kittel, J. Forysiak (red.), Środowiskowe uwarunkowania lokalizacji osadnictwa, Środowisko – Człowiek – Cywilizacja, 2, Poznań, s. 109–122.
Rodzińska-Nowak J. 2012. Gospodarka żywnościowa kultury przeworskiej, Kraków.
Rydzewski J. 1982. Liczebność grupy ludzkiej a możliwości produkcyjne środowiska naturalnego na przykładzie zespołu osadniczego kultury łużyckiej w Wawrzeńczycach, woj. krakowskie, [w:] M. Gedl (red.), Południowa strefa kultury łużyckiej i powiązania tej kultury z Południem, Kraków–Przemyśl, s. 319–333.
Schramm Z. 1974. Zwierzęce szczątki kostne z osady kultury łużyckiej w Kotlinie, pow. Jarocin, „Fontes Archaeologici Posnanienses”, 24, s. 132–140.
Sobociński M. 1972a. Szczątki kostne z osady w Wąsoszu, pow. Góra. Aneks, „Silesia Antiqua”, 14, s. 170–174.
Sobociński M. 1972b. Zwierzęcy materiał kostny z wykopalisk w Gzinie, pow. Chełmno, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu M. Kopernika. Archeologia”, 3, s. 27–41.
Sobociński M. 1973a. Materiał kostny zwierzęcy z osady kultury pucharów lejkowatych i kultury łużyckiej oraz domniemanego grobu kultury unietyckiej, [w:] J. Romanow, K. Wachowski, B. Miszkiewicz, Tomice, pow. Dzierżoniów: wielokulturowe stanowisko archeologiczne, Wrocław, s. 297–312.
Sobociński M. 1973b. Szczątki kostne zwierząt z osady wielokulturowej w Dębnicy, „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu”, 66, „Wydział Zootechniczny”, 20, s. 105–120.
Sobociński M. 1975. Materiał kostny zwierzęcy z grodziska wklęsłego w Bninie, [w:] J. Żak (red.), Materiały do studiów nad osadnictwem bnińskim. Grodzisko wklęsłe, Poznań, s. 201–252.
Sobociński M. 1976. Materiał kostny zwierzęcy z osady halsztacko-lateńskiej w Kobylnikach, „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu. Archeozoologia”, 2, s. 49–58.
Sobociński M. 1978a. Szczątki kostne zwierząt z osady kultury łużyckiej w Gniechowicach, „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu. Archeozoologia”, 4, s. 83–88.
Sobociński M. 1978b, Szczątki kostne zwierzęce z osady okresu halsztackiego w Kruszwicy (stanowisko 4), „Rocznik Akademii Rolniczej w Poznaniu. Archeozoologia”, 4, s. 119–123.
Sobociński M. 1978c. Zwierzęcy materiał kostny z osady otwartej kultury łużyckiej w miejscowości Węgry, „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu. Archeozoologia”, 4, s. 73–81.
Sobociński M. 1979a. Zwierzęce szczątki kostne z podgrodzia w Bninie, [w:] J. Żak (red.), Materiały do studiów nad osadnictwem bnińskim. Podgrodzie, Warszawa–Poznań, s. 265–304.
Sobociński M. 1979b. Zwierzęce szczątki kostne z wykopalisk w Tądowie Górnym, „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu. Archeozoologia”, 5, s. 113–119.
Sobociński M. 1981a. Szczątki kostne ssaków domowych z grodziska halsztackiego w Jankowie nad Jeziorem Pakoskim, „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu. Archeozoologia”, 7, s. 19–40.
Sobociński M. 1981b. Szczątki kostne ssaków dzikich z grodziska halsztackiego w Jankowie nad Jeziorem Pakoskim, „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu. Archeozoologia”, 7, s. 57–73.
Sobociński M. 1983. Zwierzęce szczątki kostne z warstw i obiektów kultury łużyckiej w Kruszwicy, „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu. Archeozoologia”, 8, s. 101–107.
Sobociński M. 1989. Zwierzęce szczątki kostne z osady obronnej kultury łużyckiej w Izdebnie, „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu. Archeozoologia”, 13, s. 109–125.
Sobociński M., Makowiecki D. 1992. Szczątki kostne zwierząt z osady wielokulturowej w Tądowie Górnym (woj. sieradzkie), „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu. Archeozoologia”, 17, s. 197–207.
Sobociński M., Makowiecki D. 1994. Zwierzęcy materiał kostny z grodziska ludności kultury łużyckiej w miejscowości Koziegłowy, woj. konińskie, „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu. Archeozoologia”, 19, s. 37–61.
Socha K., Sójkowska-Socha J. 2014. Od birytualnego cmentarzyska ludności kultury mogiłowej po osadę średniowieczną. Wstępne wyniki badań wykopaliskowych wielokulturowego stanowiska nr 20 w Górzycy, pow. słubicki, „Archeologia Środkowego Nadodrza”, 11, s. 7–52.
Stefaniak K., Piskorska T., Pokrzyszko B. 2017. Szczątki kostne zwierząt z wielokulturowego stanowiska 3 w Ludwinowie, pow. Włocławek, woj. kujawsko-pomorskie, [w:] L. Marchelak, A. Nierychlewska, I. Nowak, P. Papiernik, Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku 3 w Ludwinowie, pow. Włocławek, woj. kujawsko-pomorskie (trasa autostrady A-1), Via Archaeologica Lodziensis, 7(1), Łódź, s. 489–531.
Stefaniak K., Piskorska T., Socha P. 2015. Szczątki kostne zwierząt ze stanowiska 1, 2 w Zgórzu, gm. Strzelce, woj. łódzkie, [w:] B. Muzolf, M. Frączak, P. Muzolf, D.K. Płaza, Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku 1, 2 w Zgórzu, pow. Kutno, woj. łódzkie (trasa autostrady A-1), Via Archaeologica Lodziensis, 5, Łódź, s. 267–270.
Sulzenbacher G. 2004. La mummia dei ghiacci. Con Ötzi alla scoperta del Neolitico, Vienna-Bolzano.
Szamałek K. 1987. Kruszwicki zespół osadniczy w młodszej epoce brązu i w początkach epoki żelaza, Wrocław.
Szpunar B. 1996. Osada kultury łużyckiej w Wielopolu, gm. Olesno, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego”, 17, s. 49–63.
Ślaski J. 1950. Łużyckie wyroby drewniane z Biskupina, [w:] J. Kostrzewski (red.), III sprawozdanie z prac wykopaliskowych w grodzie kultury łużyckiej w Biskupinie w powiecie żnińskim, Poznań, s. 160–171.
Twarowska E. 1983. Zdobywanie pożywienia, [w:] J.K. Kozłowski, S.K. Kozłowski (red.), Człowiek i środowisko w pradziejach, Warszawa, s. 218–231.
Urban J. 2004. Osada ludności kultur łużyckiej i pomorskiej w Zakrzewie, st. 11, gm. Warta, pow. Sieradz, woj. łódzkie, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna”, 42, s. 185–252.
Urban J. 2018. „Zwierzęta udomowione w gospodarce społeczności tzw. kultury łużyckiej – wybrane zagadnienia”, Warszawa, maszynopis w Archiwum Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie.
Urban J. 2019. Gospodarka rolna społeczności tzw. kultury łużyckiej, Warszawa.
Urban J. 2020. „Zajęcia pozarolnicze (zbieractwo, łowiectwo i rybołówstwo) w odniesieniu do strategii żywieniowych społeczności tzw. kultury łużyckiej”, Warszawa, maszynopis w Archiwum Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie.
Uzarowiczowa A. 1965. Osada kultury łużyckiej w Podgajczu, pow. Opatów, „Wiadomości Archeologiczne”, 31(2–3), s. 226–236.
Waluszewska-Bubień A. 1976. Szczątki kostne ptaków z wykopalisk w miejscowości Węgry, „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu. Archeozoologia”, 2, s. 69–78.
Waluszewska-Bubień A. 1977. Szczątki kostne ptaków w zwierzęcych materiałach wykopaliskowych z Inowrocławia, „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu. Archeozoologia”, 3, s. 103–113.
Waszczuk K. 2009. Analiza zwierzęcych szczątków kostnych ze stanowiska nr 8 w Świętem, gm. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie, [w:] W. Słota, M. Snakowski, Opracowanie ratowniczych badań wykopaliskowych na stanowisku archeologicznym Święte, nr 8 (AZP: 33–10/97), pow. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie, związanych z budową obwodnicy Stargardu Szczecińskiego, Bytom, s. 831–860.
Wesołowski S. 1983. Plemiona kultury łużyckiej na terenie Szczecina (od XII do IV wieku p.n.e.), [w:] W. Filipowiak, G. Labuda (red.), Pradzieje Szczecina, Dzieje Szczecina, 1, Warszawa–Poznań, s. 280–468.
Węgrzynowicz T. 1968. Cmentarzysko kultury łużyckiej w Kamionce Nadbużnej pow. Ostrów Mazowiecka, „Materiały Starożytne”, 11, s. 209–248.
Węgrzynowicz T. 1972. Osada z IV okresu epoki brązu w Ołtarzach-Gołaczach, pow. Ostrów Mazowiecka, „Wiadomości Archeologiczne”, 37(2), s. 139–169.
Węgrzynowicz T. 1973. Kultura łużycka na Mazowszu wschodnim i Podlasiu, „Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne”, 2, s. 7–126.
Wojdal P., Wilczyński J. 2007. Analiza zooarcheologiczna szczątków ssaków ze stanowiska 22 w Grodzisku Dolnym, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego”, 28, s. 85–90.
Wolsan M., Nadachowski A. 1992. Szczątki zwierzęce z osady grupy tarnobrzeskiej kultury łużyckiej w Białobrzegach (okres halsztacki i lateński), „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za rok 1985–1990”, 13, s. 185–188.
Zielińska U., Pikulski J. 2008. Konsumpcja mięsa przez ludności zamieszkująca łużycką osadę w Witowie, gm. Koszyce, [w:] D. Makowiecki, R. Abłamowicz, D. Abłamowicz, K. Smiarowski, M. Makohonienko (red.), Badania archeozoologiczne w Polsce i Europie środkowo-wschodniej. Materiały – metody – interpretacje. III sympozjum archeologii środowiskowej, Stowarzyszenie Archeologii Środowiskowej: Środowisko i kultura, 5, Poznań, s. 164.
Zohary D., Hopf M., Weiss E. 2012. Domestication of plants in the Old World: The origin and spread of domesticated plants in Southwest Asia, Europe, and the Mediterranean Basin (4th ed.), Oxford, https://doi.org/10.1093/acprof:osobl/9780199549061.001.0001 DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:osobl/9780199549061.001.0001
Żychlińska J. 2018. Zwierzęta w kulturze łużyckiej – między konsumpcją realną a konsumpcją symboliczną, [w:] J. Żychlińska, A. Głowacka-Penczyńska (red.), Apetyt na jedzenie. Pokarm w społeczeństwie, kulturze, symbolice na przestrzeni dziejów, Bydgoszcz, s. 22–38.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Archeologia Polski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
