O znaczeniu archeologicznego kontekstu znalezisk także w badaniach historyków w związku z nowszymi hipotezami na temat atrybucji tzw. brakteatów tamańskich

Karol Kollinger

Opublikowane: 2018-01-01

Tom 63 (2018)

O znaczeniu archeologicznego kontekstu znalezisk także w badaniach historyków w związku z nowszymi hipotezami na temat atrybucji tzw. brakteatów tamańskich

Karol Kollinger

Abstrakt

W artykule przedstawione zostały nie tylko stan badań i krytyka dotychczas postawionych hipotez, ale także historia problemów związanych z datowaniem i atrybucją tzw. brakteatów tamańskich. Jest to bowiem dobry przykład tego, jak ważny jest archeologiczny kontekst znalezisk. Bez niego jesteśmy zdani tylko na stawianie mniej lub bardziej prawdopodobnych hipotez. Autor nie widzi możliwości przypisania „brakteatów” Wsiewołodowi Olegowicowi, ani też, przynajmniej na razie, Mścisławowi Włodzimierzowicowi; krytykuje również wykorzystanie w rozważaniach pieczęci przypisanej Michałowi Olegowi Świętosławicowi, gdyż może być ona współczesną fałszywką. Podziela obawy tych badaczy, którzy wątpią w autentyczność nowszych znalezisk samych „brakteatów”. Proponuje wydzielenie trzech odrębnych typów „brakteatów”; sądzi, że pierwszy typ, z tzw. znakiem Rurykowiczów, można rozpatrywać w kontekście jedenastowiecznym (znak jest zaś podobny do tych na monetach Świętopełka I), pozostałe dwa, z wyobrażeniami archanioła Michała, mogą pochodzić także z XII i XIII w. Nie dysponujemy na razie podstawą źródłową pozwalającą odpowiedzieć na podstawowe pytania – kiedy i dla kogo wybito tzw. brakteaty tamańskie. Sytuację może zmienić tylko znalezisko z archeologicznym kontekstem.

Tłumacz: Iwona Zych

Słowa kluczowe:

Półwysep Tamański, Tmutarakań, brakteaty tamańskie, monety, współczesne fałszywki, datowanie, znak Rurykowiczów

Inne teksty tego samego autora

Karol Kollinger, Prolegomena do studiów nad gramotami brzozowymi , Archeologia Polski: Tom 65 (2020)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Kollinger, K. (2018). O znaczeniu archeologicznego kontekstu znalezisk także w badaniach historyków w związku z nowszymi hipotezami na temat atrybucji tzw. brakteatów tamańskich. Archeologia Polski, 63, 159–173. Pobrano z https://journals.iaepan.pl/apol/article/view/239

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Abramzon M. G., Sudarev N. I. 2017, Monety iz raskopok poseleniâ Vinogradnyj 7 (2016 g.), „Problemy istorii, filologii, kul’tury”, 3 (57), s. 371–391
Androŝuk F. 2010, „Svâtošina pečat’”, „Ruthenica”, 9, s. 131–136
Ânin V. L. 1960, Mežduknâžeskie otnošeniâ v épohu Monomaha i „Hoždenie igumena Daniila”, „Trudy Оtdela drevnerusskoj literatury”, 16, s. 112–131
Ânin V. L. 1970, Aktovye pečati drevnej Rusi X–XV vv., 1: Pečati X-načala XIII v., Moskva
Ânin V. L. 2003, Novgorodskie posadniki, wyd. 2, Moskva
Ânin V. L., Gajdukov P. G. 2005, Drevnerusskie vislye pečati, zaregistrirovannye v 2004 g., [w:] Materialy naučnoj konferencii: Velikij Novgorod, 18–20 ânvarâ 2005, E.A. Rybina red., Novgorod i Novgorodskaâ zemlâ: Istoriâ i arheologiâ, V.L. Ânin red., 19, Velikij Novgorod, s. 91–111
Babaev K. V. 2009, Monety Tmutarakanskogo knâžestva, Moskva
Beleckij S. V. 1996, Načalo Pskova, Sankt-Peterburg
Beleckij S. V. 1998, Nasledovanie lično-rodovyh znakov knâz’âmi-Rûrikovičami v X–XI vv., [w:] Trudy VI Meždunarodnogo kongressa slavânskoj arheologii, 4: Obŝestvo, èkonomika, kul’tura i iskusstvo slavân, V.V. Sedov red., Moskva, s. 195–205
Beleckij S. V. 2000, Zaroždenie russkoj geral’diki, „Stratum plus”, 6, s. 366–424
Beleckij S. V. 2004, Podveski s izobraženiem drevnerusskih knâžeskih znakov, [w:] Ladoga i Gleb Lebedev. Vos’mye čteniâ pamâti Anny Mačinskoj, Staraâ Ladoga, 21–23 dekabrâ 2003 g. Sbornik statej, D.A. Mačinskij red., Sankt-Peterburg, s. 242–319
Beleckij S. V. 2008, „Pâtno” russkih knâzej: „tamga” ili „gerb”?, „Zapiski IIMK RAN”, 3, s. 203–209
Beleckij S. V. 2012, Drevnejšaâ geral’dika Rusi, [w:] Povest’ vremennyh let, tłumaczenie D.S. Lihačëv, O.V. Tvorogov, Sankt Peterburg, s. 431–463
Beleckij S. V. 2016, Eŝe raz o geral’dičeskoj podveske iz raskopok v Pskove v 1976 g., [w:] Arheologiâ i istoriâ Pskova i Pskovskoj zemli. Seminar imeni akademika V.V. Sedova: Materialy 61-go zasedaniâ (14–16 aprelâ 2015 g.), 31, N.V. Lopatin red., Moskva, s. 92–97
Bespalov R. A. 2012, Černigovskij trezubec na vislyh pečatâh XII veka i klejmenie immonet v 1370-h godach, [w:] Kulikovskaâ bitva v istorii Rossii, 2, A.N. Naumov red., Tula, s. 129–147
Čhaidze V. N. 2006, Tmutarakan’ (80-e gg. X v. – 90-e gg. XI v.). Očerki istoriografii, „Materialy i issledovaniâ po arheologii Severnogo Kavkaza”, 6, s. 139–174
Čhaidze V. N. 2008, Tamatarha. Rannesrednevekovyj gorod na Tamanskom poluostrove, Moskva
Čhaidze V. N. 2012, Tmutarakan’ – vladenie drevnerusskogo gosudarstva v 80-e gg. X v.– 90-e gg. XI v., „Sugdejskij sbornik”, 5: Materialy V Sudackoj meždunarodnoj naučnoj konferencii „Pričernomor’e, Krym, Rus’ v istorii i kul’ture” (g. Sudak, 23–24 sentâbrâ 2010 g.), s. 251–270
Čhaidze V. N. 2014, Numizmatika Tmutarakani. (Po povodu knigi K.V. Babaeva „Monety Tmutarakanskogo knâžestva”), „Antičnaâ drevnost’ i srednie veka”, 42, s. 184–205
Čhaidze V. N. 2016a, Issledovaniâ Tamanskogo gorodiŝa, „Arheologičeskie otkrytiâ 2014 goda”, 214
Čhaidze V. N. 2016b, Tamanskie monety XI v. – original or fake?, [w:] IV Meždunarodnyj Numizmatičeskij Simpozium „PriPONTijskij menâla: den’gi mestnogo rynka”. Sevastopol’, Gosudarstvennyj muzej-zapovednik „Hersones Tavričeskij” 4–8 sentâbrâ 2016 g. Materialy naučnoj konferencii, N.A. Alekseenko red., Sevastopol’, s. 113–119
Čhaidze V.N. 2016c, „Hazariâ” XI veka: k voprosu o lokalizacii (po dannym vizantijskih molivdovulov). (Preprint), https://www.academia.edu/21948781/Chkhaidze_V._N._Kha-zaria_in_XI_century_to_the_question_about_the_localization_according_to_the_Byzan¬tine_lead_seals_._Moscow_2016._44_p?auto=download (dostęp: 28.08.2018)
Čhaidze V. N. 2017, Issledovaniâ Tamanskogo gorodiŝa (raskop Nagornyj), „Arheologičeskie otkrytiâ 2015 goda”, s. 245–246
Čhaidze V. N. 2018a, Vosstanovlenie vizantijskoj vlasti na Bospore (poslednââ četvert’ XI veka), [w:] ΧΕΡΣΩΝΟΣ ΘΕΜΑΤΑ: Imperiâ i polis. X Meždunarodnyj Vizantijskij Seminar(Sevastopol’ – Balaklava 28 maâ – 1 iûnâ 2018 g.) Materialy naučnoj konferencii, N.A. Alekseenko red., Sevastopol’–Simferopol’, s. 167–172
Čhaidze V. N. 2018b, Matarha-Tmutarakan’ – meždu Vizantiej i Rus’û: problemy politiko-administrativnogo statusa, [w:] XXX Ûbilejnye Čteniâ pamâti člena-korrespondenta AN SSSR Vladimira Terent’eviča Pašuto, Moskva, 17–20 aprelâ 2018 g. Materialy konferencii, E.A. Mel’nikova red., Vostočnaâ Evropa v drevnosti i srednevekov’e, 30, Moskva, s. 337–342
Čhaidze V. N. 2018c, Tmutarakan’: pečal’nyj opyt istoriografii načala XXI veka (Addenda et Corrigenda. Preprint), https://www.academia.edu/36999579/Chkhaidze_V._N._ Tmutarakan_the_sad_experience_of_the_historiography_of_the_early_21th_century._Addenda_et_Corrigenda._Moscow_2018._68_p (dostęp: 22.07.2018)
Čoref M. M. 2014, „Verba volant, scripta manent”, ili k istorii Šadibeka, [w:] Istočnikovedčeskie i istoriografičeskie aspekty Sibirskoj istorii. Kollektivnaâ monografiâ, 9, Â.G. Solodkin red., Nižnevartovsk, s. 5–15
Čoref M. M. 2017, K istorii Šadibeka: po dannym numizmatyki, [w:] Izbrannye materialy XIV Vserossijskoj naučnoj konferencii „Lazarevskie čteniâ”, S.V. Ušakov, V.V. Hapaev red., „Pričernomor’e. Istoriâ, politika, kul’tura”, 22 (7), Seria A: Antičnost’ i srednevekov’e, Sevastopol’, s. 154–160
Duczko W. 2017, Status i magia. Ozdoby elit z Bodzi, [w:] Bodzia. Elitarny cmentarz z początków państwa polskiego, A. Buko red., wyd. 2, Warszawa, s. 131–151
Duczko W. 2018, Znak na końcówce pasa wojownika z Bodzi. Interpretacja motywu, „Archeologia Polski”, 63, s. 145–157
Èngovatov N. V. 1963, Tamanskij brakteat Vsevoloda (Kirilla) Ol’goviča, „Numizmatikai sfragistika”, 1, s. 103–108
Finogenova S. I., Il’ina T. A., Čhaidze V. N. 2010, Novejšie rezul’taty issledovanij na Tamanskom gorodiŝe i nekropole, [w:] ΣΥМВОЛА. Antičnyj mir Severnogo Pričernomor’â. Novejšie nahodki i otkrytiâ, 1, A.A. Maslennikov red., Moskva–Kiev, s. 248–253
Gajdukov P. G. 2017, S.I. Čižov i sud’ba ego neopublikovannogo bibliografičeskogo truda, [w:] 1917 god: rossijskaâ arheologiâ na perelome èpoh. Materialy meždunarodnoj naučnoj konferencii, I.A. Sorokina red., Moskva, s. 15–17
Gajdukov P. G., Kalinin V. A. 2012, Drevnejšie russkie monety, [w:] Rus’ v IX–XI vekah: arheologičeskaâ panorama, N.A. Makarov red., Moskva–Vologda, s. 402–436
Gajdukov P. G., Ânin V. L. 2007, Drevnerusskie vislye pečati, zaregistrirovannye v 2006 g., [w:] Materialy naučnoj konferencii. Novgorod, 23–25 ânvarâ 2007, E.A. Rybina red., Novgorod i Novgorodskaâ zemlâ: Istoriâ i arheologiâ, V.L. Ânin red., 21, Velikij Novgorod, s. 138–164
Guruleva V. V. 2015, Eŝe raz o monetah s nadčekankoj «ВАСΙΛΙΚON», [w:] VII Meždunarodnyj vizantijskij seminar ΧΕΡΣΩΝΟΣ ΘΕΜΑΤΑ: Imperiâ i „polis”. Sevastopol’, Nacional’nyj zapovednik „Hersones Tavričeskij” 1–5 iûnâ 2015 g. Materialy naučnoj konferencii, A.I. Ajbabin, N.A. Alekseenko, D.E. Afinogenov red., Sevastopol’, s. 40–41
Il’ina T. A., Čhaidze V. N. 2013, Rezul’taty issledovanij Tamanskogo gorodiŝa (po materialam 2005–2012 gg.), [w:] Šestaâ meždunarodnaâ kubanskaâ arheologičeskaâ konferenciâ. Materialy konferencii, I.I. Marčenko red., Krasnodar, s. 154–156
Kolibenko O., Kolibenko O. 2015, Do pitannâ pro moneti vìd boârina Ratibora, [w:] III Mìžnarodna naukovo-praktična konferencìâ. Aktual’nì problemi numìzmatiki u sistemì specìal’nih galuzej ìstoričnoï nauki. 5–6 listopada 2015 r. Kìrovograd – Kiïv – Pereâslav - Hmel’nic’kij. Tezi dopovìdej, M.Ì. Černovol, V.P. Kocur, V.M. Orlik red., Kìrovograd–Kiïv–Pereâslav-Hmel’nic’kij, s. 31–32
Kolibenko O., Kolibenko O. 2017, „Vislì” moneti vìd boârina Ratibora, „Ruthenica”, 14, 157–174
Komar O. 2016, Knâžì znaki z Desâtinnoï cerkvi, Kiïv
Kotlâr M. 2014, Tmutorokan’ (Rus’ ì Krim u rann’omu seredn’ovìččì), [w:] Krim vìd antičnostì do s’ogodennâ. Ìstoričnì studìï, V. Smolìj red., Kiïv, s. 28–39
Kotlâr N. F. 2005, Tmutorokanskoe knâžestvo: real’nost’ ili istoriografičeskij mif?, [w:] Mnimye real’nosti v antičnyh i srednevekovyh tekstach, T.N. Džakson red., „Drevnejšie Gosudarstva Vostočnoj Evropy”, 2003, s. 107–118
Lihačëv N. P. 1928, Materialy dlâ istorii vizantijskoj i russkoj sfragistiki, 1, Trudy Muzeâ Paleografii, 1, Leningrad
Litvina A. F., Uspenskij F. B. 2006, Vybor imeni u russkih knâzej v X–XVI vv. Dinasti-českaâ istoriâ skvoz’ prizmu antroponimiki, Moskva
Mel’nikova E. A. 2008, K voprosu o proishoždenii znakov Rûrikovičej, [w:] Rûrikoviči i rossijskaâ gosudarstvennost’, M.B. Bibikov, E.A. Mel’nikova, V.D. Nazarov red., „Drevnejšie Gosudarstva Vostočnoj Evropy”, 2005, s. 240–249
Miheev S. M. 2014, K probleme atribucii znakov Rûrikovičej, „Drevnââ Rus’. Voprosy medievistiki”, 4 (58), s. 45–63
Miheev S. M. 2017, Knâžeskie pečati s tamgami i atribuciâ znakov Rûrikovičej XI–XIII v., „Drevnââ Rus’. Voprosy medievistiki”, 4 (70), s. 17–41
Molčanov A. A. 1982, Eŝe raz o tamanskom bronzovom „brakteate”, „Sovetskaâ arheologiâ”, 3, s. 223–226
Molčanov A. A. 1985, Ob atribucii lično-rodovyh znakov knâzej Rûrikovičej X–XIII vv., „Vspomogatel’nye istoričeskie discipliny”, 16, s. 66–83
Molčanov A. A. 2008, Znaki Rûrikovičej: itogi i problemy izučeniâ, [w:] Rûrikoviči i rossijskaâ gosudarstvennost’, M.B. Bibikov, E.A. Mel’nikova, V.D. Nazarov red., „Drevnejšie Gosudarstva Vostočnoj Evropy”, 2005, s. 250–269
Molčanov A. A. 2012, Znaki Rûrikovičej: drevnerusskaâ knâžeskaâ èmblematika, [w:] Rus’ v IX–XI vekah: arheologičeskaâ panorama, N.A. Makarov red., Moskva–Vologda, s. 437–447
Murtuzova Z. D. 2014, Vklad V.V. Sokolova v izučenie pamâtnikov arheologii Tamani, „Kul’turnaâ žizn’ Ûga Rossii”, 4 (55), s. 65–67
Nikolaeva T. V., Černecov A. V. 1991, Drevnerusskie amulety-zmeeviki, Moskva.Orešnikov A. V. 1936, Denežnye znaki domongol’skoj Rusi, Trudy Gosudarstvennogo Istoričeskogo Muzeâ, 6, Moskva
Orešnikov A. V. 2010, Dnevnik. 1915–1933. V 2 kn., 1: 1915–1924, oprac. P.G. Gajdukov, N.L. Zubova, M.V. Katagoŝina, N.B. Strižova, A.G. Ûško, Moskva
Orešnikov A. V. 2011, Dnevnik. 1915–1933. V 2 kn., 2: 1925–1933, oprac. P.G. Gajdukov, N.L. Zubova, M.V. Katagoŝina, N.B. Strižova, A.G. Ûško, Moskva
Pritsak O. 1998, The Origins of the Old Rus’. Weights and monetary systems. Two studies in western Eurasian metrology and numismatics in the seventh to eleventh centuries, Cambridge
Puškarëv O. V. 2014, O monetah s legendoj LAN SABAS, „Antičnaâ drevnost’ i srednie veka”, 42, s. 206–214
Rančin A. M. 2015, Svâtopolk Okaânnyj: ustanovlenie otcovstva, „Vestnik Universiteta Dmitriâ Požarskogo”, 1 (2), s. 19–36
Rybakov B. A. 1940, Znaki sobstvennosti v knâžeskom hozâjstve Kievskoj Rusi X–XII vv., „Sovetskaâ arheologiâ”, 6, s. 227–257
Šišlov A. V., Kolpakova A. V., Fedorenko N. V. 2014, Hristianskij monastyr’XI–načala XII v. na Tamani, [w:] Sindika, Gorgippiâ, Anapa: issledovaniâ po arheologiii istorii, A.M. Novičihin red., Krasnodar–Anapa, s. 83–93
Sokolov” V. 1919, Karta drevnih’’ poselenìj i mogil’nikov’’ v’’ rajone stanicy Tamanskoj, „Izvěstìâ Tavričeskoj Učenoj Arhivnoj Kommissìi”, 32/56, s. 39–59
Soročan S. B., Romenskij A. A. 2016, (rec.) Ivakin H., Khrapunov N., Seibt W. (eds.). 2015. Byzantine and Rus’ Seals. Proceedings of the International Colloquium on Rus’–Byzantine sigillography. Kyiv, Ukraine, 13–16 September 2013. Kyiv: Sheremetiev’s Museum, „Materialy po arheologii i istorii antičnogo i srednevekovogo Kryma”, 9, s. 666–686
Sotnikova M. P. 1995, Drevnejšie russkie monety X–XI vekov. Katalog i issledovanie, Moskva
Stepanenko V. P. 2015, Nekotorye voprosy istorii Severnogo Pričernomor’â konca X – XI vv. (po povodu knigi A.N. Slâdz’ „Vizantiâ i Rus’. Opyt voenno-političeskogo vzaimodejstviâ v Krymu i Priazov’e [XI–načalo XII vv.]”), „Materialy po arheologii, istorii i etnografii Tavrii”, 20, s. 567–580
Tolstoj I. I. 1882, Drevnějšìâ russkìâ monety Velikago knâžestva Kìevskago. Numizmatičeskìj opyt’’, Sanktpeterburg
Turova N. P. 2014, Srednevekovyj peŝernyj kompleks Hrebta Iograf nad g. Âltoj, „Materialy po arheologii i istorii antičnogo i srednevekovogo Kryma”, 6, s. 93–173
Urbańczyk P. 2017, Bolesław Chrobry – lew ryczący, Monografie FNP, Toruń
Zìnčenko O. M. 2009, Novì vìdomostì pro atribucìû ta evolûcìû znamena Mstislava I Volodimiroviča, http://nauka.hnpu.edu.ua/sites/default/files/fahovi%20vudannia/2009/ statti%20istoria%20geografia%2031/45.html (dostęp: 27.06.2018)
Zìnčenko O. M. 2010, Semantika Volodimirovogo trizubcâ: diskussìï bez kìncâ, „Zbìrnik naukovih prac”, Serìâ: Ìstorìâ ta geografìâ, 39, s. 218–223
Zuckerman C. 2017, The end of Byzantine rule in north-eastern Pontus, „Materialy po arheologii, istorii i etnografii Tavrii”, 22, s. 311–336
Žukov I. 2011, Vislye pečati knâzâ Olega (Mihaila) Svâtoslaviča, „Numìzmatika ì Faleristika”, 2 (58), s. 22–23
Žukov I. 2012, Knâžeskij znak na unikal’noj visloj pečati Novgorod-Severskogo knâzâ Olega (Mihaila) Svâtoslaviča (1097–1115 gg.), „Numìzmatika ì Faleristika”, 1 (61), s. 38–39
Žukov I. 2016, Vislye pečati Velikogo knâzâ Vsevoloda (Kirilla) Ol’goviča (1115–1146), „Numìzmatika ì Faleristika”, 3 (79), s. 34–37 Google Scholar