W kwestii uwarunkowań środowiskowych wytwórczości ceramiki „ścieralnej” w kulturze przeworskiej
DOI:
https://doi.org/10.23858/APol65.2020.008Słowa kluczowe:
okres wpływów rzymskich, ceramika wykonana na kole, ceramika ścieralna, środowisko paleogeograficzne, technologiaAbstrakt
W niniejszym artykule zwrócono uwagę na istotne znaczenie lokalnych cech środowiska paleogeograficznego w wytwórczości ceramiki. Ignorowanie faktów wynikających z jego analizy może prowadzić do błędów interpretacyjnych. Zagadnienie to omówiono na przykładzie ceramiki szarej, o powierzchniach ścieralnych, będącej odmianą szeroko rozpowszechnionej w Barbaricum (I–V w. n.e.) wykonanej na kole ceramiki barwy szarej o powierzchniach bez śladów ścieralności. Zwrócono uwagę na rolę użytych surowców, które przyczyniają się do powstawania efektu „ścieralności”. Podjęto dyskusję z koncepcją specjalnej technologii, która miała umożliwić produkcję dobrej jakości ceramiki z surowców o dużej zawartości kwarcu.
Pobrania
Bibliografia
Arnold D . 1985, Ceramic theory and cultural process, Cambridge.
Bulas J . , Mazurek M . , Okońska M . , Poradyło W. 2019, Wielokulturowe stanowisko 59–60 w Sanoku w świetle badań wykopaliskowych 2017–2018, Sum.: Multicultural site 59–60 in Sanok in the light of excavations in the years 2017–2018, „Raport”, 14, pp. 55–81.
Daszkiewicz M . , Okońska M . , Bobryk E . 2018, Defective technology or alteration effect? The case of Pakoszówka-Bessów type pottery (Bessów, south Poland), [in:] Archäometrie und Denkmalpflege, L. Glaser ed., Hamburg, pp. 50–53.
Dobrzańska H . 1990a, Osada z późnego okresu rzymskiego w Igołomi, woj. krakowskie, Część I, Materiały, Sum.: The Late Roman settlement at Igołomia, Cracow province, Part I, Materials, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Dobrzańska H . 1990b, Osada z późnego okresu rzymskiego w Igołomi, woj. krakowskie, Część II, Sum.: The Late Roman settlement at Igołomia, Cracow Provence, Part II, Kraków.
Dobrzańska H . 2000, Ośrodek produkcji ceramiki „siwej” z okresu rzymskiego w Zofipolu, Zusamm.: Das Produktionszentrum der kaiserzeitlichen „grauen” Keramik in Zofipole, [in:] 150 lat Muzeum Archeologicznego w Krakowie, J. Rydzewski ed., Kraków, pp. 37–68.
Dobrzańska H . 2013, Les ateliers de potiers de la période romaine en Pologne – projet “La vallée de la Vistule”, [in:] Numéro spécial des Annales de l’Académie Polonaise des Sciences, Centre Scientifique à Paris, 8, Archéologie, B.S. Szmoniewski ed., Varsovie-Paris, pp. 79–116.
Dobrzańska H . 2015, Ośrodki wytwórczości ceramiki kultury przeworskiej w dolinie Wisły, na wschód od Krakowa oraz nad Rabą, w kontekście geograficznym i kulturowym, Sum.: Pottery production centers of the Przeworsk culture in the Vistula valley to the east of Cracow and on the Raba River, in the geographic and cultural context, [in:] Barbari superiores et Inferiores. Archeologia barbarzyńców 2014. Proces integracji środkowoeuropejskiego Barbaricum. Polska – Czechy – Morawy – Słowacja, L. Tyszler, E. Droberjar eds, Łódź–Wieluń, pp. 389–407.
Dobrzańska H . , Kalicki T. [ 2011] 2013, Climate and man in the Kraków region (3rd century BC – 7th century AD), „Archaeologia Polona”, 49, pp. 135–151.
Dobrzańska H . , Kalicki T. 2015, Morphology and land use of floodplains in the western part of Sandomierz Basin (southern Poland, Central Europe) in the Roman period, „Quaternary International”, 370, pp. 100–112.
Dobrzańska H . , Kalicki T. 2018, Osadnictwo ludności kultury przeworskiej na równinach zalewowych w zachodniej części Kotliny Sandomierskiej, Sum.: Settlement of Przeworsk Culture in the flood plains of the western Sandomierz Basin, „Archeologia Polski”, 63, pp. 119–143.
Dobrzańska H . , Kielski A . , Wodnicka K . 2003, Ceramika archeologiczna „ścieralna”, [in:] Postępy technologii ceramiki, szkła i budowlanych materiałów wiążących. Z. Pędzich i K. Haberko eds, „Prace Komisji Nauk Ceramicznych, Polski Biuletyn Ceramiczny – Ceramika”, 80, Kraków, pp. 565–572.
Dobrzańska H . , Kielski A . , Wodnicka K . 2004, Ścieralność ceramiki „siwej” zjawisko kulturowe czy technologiczne?, Sum.: Softness of the grey pottery – cultural or technological phenomenon, [in:] Okres lateński i rzymski w Karpatach polskich. Materiały z konferencji, J. Gancarski ed., Krosno, pp. 679–690.
Dobrzańska H . , Kielski A . , Wodnicka K . 2008, Firing conditions and properties of the Roman period grey ceramics, „Archaeologia Polona”, 46, pp. 241–250.
Dušek S . , Hohmann H . , Müller W. , Schmidt W. 1986, Haarhausen I. Rekonstruktion eines Töpferofens und des Brennverfahrens, „Weimarer Monographien zur Ur- und Frühgeschichte”, 16, Weimar.
Dzięgielewska M . , Dzięgielewski K . 2015, Glinianki użytkowane przez ludność kultury przeworskiej w młodszym okresie wpływów rzymskich w Modlnicy, Sum.: Clay pits used by the Przeworsk culture population in the Younger Roman Period in Modlnica, [in:] Modlnica, stan. 5. Od późnej epoki brązu po czasy średniowiecza, M. Dzięgielewska, K. Dzięgielewski, A. Sztyber eds, „Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce”, Kraków, pp. 263–307.
Gębica P. 1995, Ewolucja doliny Wisły pomiędzy Nowym Brzeskiem a Opatowcem w vistulianie i holocenie, Sum.: Evolution of the Vistula River Valley between Nowe Brzesko and Opatowiec in the Vistulian and Holocene, „Dokumentacja Geograficzna”, 2, Warszawa.
Goerlich E . , Muszyński L . , Rodak J . 2005, Eksperymentalny wypał naczyń glinianych i jego efekty, [in:] Eksperymentálna archeológia a popularizácia archeologického bádania v múzejnej a školskej praxi, M. Kotorová-Jenčová ed., Hanušovce nad Topl’ou, pp. 63–71.
Kaczanowski P. , Kozłowski J . K . 1998, Najdawniejsze dzieje ziem polskich. Wielka Historia Polski, 1, Kraków.
Kalicki T. 1991, The evolution of the Vistula River Valley between Cracow and Niepołomice in late Vistulian and Holocene times, [in:] Evolution of the Vistula River Valley during the last 15 000 years, Part IV, „Geographical Studies, Special Issue”, 6, pp. 11–37.
Kalicki T. 2000, Grain size of the overbank deposits as carriers of paleogeographical information, „Quaternary International”, 72, pp. 107–114.
Kordecki J . Okoński J . 1999, Mikroregion osadniczy na prawobrzeżu dolnego biegu Raby, Zusamm.: Eine Siedlungskammer im unteren Flusses Raba, [in:] Na granicach antycznego świata. Sytuacja kulturowa w południowo-wschodniej Polsce i regionach sąsiednich w młodszym okresie przedrzymskim i okresie rzymskim, S. Czopek, A. Kokowski eds., Rzeszów, pp. 181–215.
Madyda-Legutko R . 1996, Zróżnicowanie kulturowe polskiej strefy beskidzkiej w okresie lateńskim i rzymskim, Zusamm.: Kulturelle Differenzierung der polnischen Beskidenzone in der La Tène- und der Römischen Kaiserzeit, Rozprawy habilitacyjne, 304/1, Kraków.
Madyda-Legutko R . 2010, Zróżnicowanie regionalne ceramiki wykonanej na kole garncarskim na przykładzie materiałów zabytkowych pochodzących z polskich Karpat, [in:] Ceramika rzemieślnicza jako źródło do badań nad zróżnicowaniem garncarstwa kultury przeworskiej, H. Machajewski, B. Jurkiewicz eds., Pułtusk, pp. 17–34.
Madyda-Legutko R . , Pohorska-Kleja E . , Rodzińska-Nowak J . 2004, Warsztat garncarski z Sanoka, stan. 54, na tle materiałów ceramicznych z terenu górnego dorzecza Sanu, Zusamm.: Eine Töpferwerkstatt von Sanok, FSt. 54, vor dem Hintergrund anderer Keramikfunde aus dem oberen Sangebiet, [in:] Okres lateński i rzymski w Karpatach polskich. Materiały z konferencji, J. Gancarski ed., Krosno, pp. 691–707.
Okońska M . [ 2017] 2018, A case-study of the so-called “pottery depot” from Bessów, site 3, commune Bochnia, Małopolska province. Archaeological material and functional re-interpretation, „Recherches Archèologiques”, NS 9, pp. 349–377.
Okońska M . , Daszkiewicz M . , Bobryk E . 2018, Ceramic technology used in the production of easily abradable pottery (Pakoszówka-Bessów type) from Bessów site 3 in light of archaeometric analysis, „Acta Archaeologica Carpathica”, 53, pp. 97–128.
Okoński J . [1999] 2000, Osada na stanowisku w Bessowie, gm. Bochnia, na tle nadrabskiego mikroregionu osadniczego, „Acta Archaeologica Carpathica”, 35, pp. 113–167.
Siciński W. 2000, Osada kultury przeworskiej z poźnego okresu rzymskiego, [in:] Badania archeologiczne na terenie odkrywki „Szczerców” Kopalni Węgla Brunatnego „Bełchatów” S.A., 1, R. Grygiel ed., Łódź, pp. 52–83.
