Wczesnośredniowieczna ceramika szkliwiona z badań na terenie zespołu rezydencjonalno-sakralnego na Wysokiej Górce w Chełmie
DOI:
https://doi.org/10.23858/APol66.2021.009Słowa kluczowe:
wczesne średniowiecze, Polska, Chełm, Wysoka Górka, naczynia szkliwione, płytki posadzkowe, analizy składu chemicznegoAbstrakt
Artykuł poświęcony jest szkliwionym naczyniom i płytkom posadzkowym odkrytym na Wysokiej Górce w Chełmie (stanowisko nr 1) w trakcie badań wykopaliskowych prowadzonych w latach 2010–2016. Ceramikę poddano analizie technologicznej, morfologicznej i stylistycznej, która wykazała związki z modelem wytwórczości garncarskiej o genezie rusko-bizantyńskiej. Wyróżnia się on stosowaniem białych glin kaolinitowych, nakładaniem szkliwa na wypalone wyroby oraz szczególnym asortymentem naczyń stołowych, ze zdecydowaną przewagą dzbanów. Ustalono, że naczynia szkliwione docierały w większej liczbie na teren rezydencji książęcej przez bardzo krótki czas – maksymalnie dwa dziesięciolecia XIII w. Odkryte na Wysokiej Górce liczne płytki posadzkowe z białej gliny najprawdopodobniej nie stanowiły elementu wystroju znajdujących się tu budowli sakralnych, ale budynków mieszkalnych uznawanych za kolejne siedziby księcia wołyńsko-halickiego, a później króla Rusi – Daniela Romanowicza.
Pobrania
Bibliografia
Abramowicz A . 1959, Ceramika z Czermna nad Huczwą, „Archeologia Polski”, 4, s. 149–185.Auch M. 2004, Wczesnośredniowieczna ceramika szkliwiona z Chełma, woj. lubelskie, „Archeologia Polski”, 49/1–2, s. 49–94.
Auch M. 2006, Podkrakowska ceramika „biała” w świetle nowszych badań fizykochemicznych, [w:] Naczynia białe w Polsce południowej i środkowej. Wstęp do problematyki badawczej, A. Buko, L. Kajzer red., Kielce–Łagów, s. 83–106.
Auch M . 2007, Produkcja średniowiecznej ceramiki szkliwionej w osadzie garncarskiej w Przemyślu na Zasaniu, „Archeologia Polski”, 52/1–2, s. 131–175.
Auch M . 2008, Nowe wyniki badań nad wczesnośredniowieczną ceramiką szkliwioną z Chełma i Stołpia, [w:] Przez granice czasu, A. Buko, W. Duczko red., Pułtusk, s. 289–298.
Auch M . 2009, Wczesnośredniowieczna ceramika ze Stołpia, [w:] Zespół wieżowy w Stołpiu. Badania 2003–2005, A. Buko red., Warszawa, s. 136–163.
Auch M . 2012, Wczesnośredniowieczne naczynia szkliwione z terenu zachodniej Małopolski, „Archeologia Polski”, 57/1–2, s. 199–246.
Auch M . 2016, Wczesnośredniowieczne naczynia szkliwione z terenu Małopolski, Warszawa.
Auch M . 2017, Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Czermnie w świetle wyników badań dawnych (do 2010). Ceramika naczyniowa / The early medieval settlement complex at Czermno in the light of results from past research (up to 2010). Pottery finds, Kraków–Leipzig–Rzeszów–Warszawa.
Auch M . 2019, Ceramika z Wysokiej Górki, [w:] Średniowieczny zespół rezydencjonalny na Górze Katedralnej w Chełmie, A. Buko red., Warszawa, s. 295–324.
Auch M . , Skrzyńska-Jankowska K . 2004, Szkliwione płytki posadzkowe z Góry Zamkowej w Drohiczynie, [w:] Hereditatem Cognoscere. Studia i szkice dedykowane Profesor Marii Miśkiewicz, Z. Kobyliński red., Warszawa, s. 229–246.
Auch M. , Trzeciecki M. 2007, Średniowieczne importy ceramiczne z badań na dziedzińcu głównym pałacu Pod Blachą, „Kronika Zamkowa”, 1–2 (53–54), s. 127–154.
Bodnar R . , Krudysz L . , Rozmus D. , Szmoniewski B . 2006, Wczesnośredniowieczna ceramika szkliwiona z Dąbrowy Górniczej–Łośnia. „Skarb hutnika”, Kraków–Dąbrowa Górnicza.
Buko A . 1979, Problemy analizy opisowej wyrobów garncarskich zachowanych fragmentarycznie, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 27/2, s. 187–199.
Buko A . 1981, Wczesnośredniowieczna ceramika sandomierska, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Buko A . 1990, Ceramika wczesnopolska. Wprowadzenie do badań, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Buko A . 2002, Procesy stratyfikacyjne ceramiki z wykopalisk: Problem fragmentaryzacji zbiorów, „Študijne Zvesti Archeologického Ústavu SAV”, 35, s. 247–258.
Buko A . 2009, Innowacja czy siła tradycji? O niektórych aspektach wczesnośredniowiecznych produkcji garncarskich z tzw. glin białych regionu Małopolski, [w:] Stare i nowe w średniowieczu. Pomiędzy innowacją a tradycją, S. Moździoch red., Spotkania Bytomskie, VI, Wrocław, s. 123–141.
Buko A . 2019, Złożone epizody dziejów rezydencji królewskiej na Górze Katedralnej w Chełmie: próba podsumowania wyników badań interdyscyplinarnych, [w:] Średniowieczny zespół rezydencjonalny na Górze Katedralnej w Chełmie, A. Buko red., Warszawa, s. 373–388.
Buko A . , Lewandowska M . 1991, Analiza skupień w badaniach wczesnośredniowiecznych surowców garncarskich: przykład ceramiki sandomierskiej, „Sprawozdania Archeologiczne”, 43, s. 309–318.
Chudzińska B . , Wołoszyn M . 2019, Ozdoby – części stroju – dewocjonalia, [w:] Średniowieczny zespół rezydencjonalny na Górze Katedralnej w Chełmie, A. Buko red., Warszawa 2019, s. 229–240.
Dąbrowski D . 2019, Źródła pisane do dziejów Góry Katedralnej w Chełmie, [w:] Średniowieczny zespół rezydencjonalny na Górze Katedralnej w Chełmie, A. Buko red., Warszawa, s. 21–60.
Dereń J . , Stoch L . , Żaki A . 1968, Wstępne wyniki badań nad wczesnośredniowieczną ceramiką Małopolski. Część 1. Technologia tzw. ceramiki białej z Krakowa, Sprawozdania z posiedzeń komisji Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, 11, Kraków, s. 14–17.
Dobrowolski R . 1998, Strukturalne uwarunkowania rozwoju współczesnej rzeźby krasowej na międzyrzeczu środkowego Wieprza i Bugu, Lublin.
Dobrowolski R . 2009, Środowisko przyrodnicze, [w:] Zespół wieżowy w Stołpiu. Badania 2003–2005, A. Buko red., Warszawa, s. 15–27.
Dzieńkowski T. 2002, Góra Chełmska we wczesnym średniowieczu, [w:] Badania archeologiczne o początkach i historii Chełma, E. Banasiewicz-Szykuła red., Lublin, s. 73–84.
Dzieńkowski T. 2019, Chronologia i związki przestrzenne chełmskiej rezydencji, [w:] Średniowieczny zespół rezydencjonalny na Górze Katedralnej w Chełmie, A. Buko red., Warszawa, s. 121–126.
Dzieńkowski T. , Gołub S . 1998, Trzeci sezon badań wykopaliskowych w Chełmie, ul. S. Czarnieckiego 8, stan. 144, „Archeologia Polski Środkowowschodniej”, 3, s. 203–207.
Dzieńkowski T. , Gołub S . 1999, Czwarty sezon prac wykopaliskowych na wczesnośredniowiecznej osadzie w Chełmie, „Archeologia Polski Środkowowschodniej”, 4, s. 171–175.
Dzieńkowski T. , Petryk V. 2019, Stratygrafia Wysokiej Górki w świetle badań wykopaliskowych z lat 2010–2018, [w:] Średniowieczny zespół rezydencjonalny na Górze Katedralnej w Chełmie, A. Buko red., Warszawa, s. 95–120.
Dzieńkowski T. , Wołoszyn M . 2009, Zabytki wydzielone, [w:] Zespół wieżowy w Stołpiu. Badania 2003–2005, A. Buko red., Warszawa, s. 119–135.
Fernández-Navarro E . 2008, Tradición tecnológica de la cerámica de cocina almohade-nazari, Granada.
Gołub S . 1996, Badania stanowisk z okresu wczesnego średniowiecza w Chełmie, „Archeologia Polski Środkowowschodniej”, 1, s. 127–131.
Gołub S . 1997, Pozostałości osadnictwa z okresu wczesnego średniowiecza w centrum miasta Chełma, [w:] Najważniejsze odkrycia archeologiczno-architektoniczne Chełma i okolic. Materiały z sesji naukowej odbytej w Chełmie 1 XII 1995 r., S. Gołub red., Chełm, s. 83–94.
Gołub S . 2000, Piąty sezon badań wykopaliskowych na wczesnośredniowiecznej osadzie w Chełmie na stanowisku 144, „Archeologia Polski Środkowowschodniej”, 5, s. 116–125.
Gołub S . 2019, Ogólna charakterystyka grup znalezisk, [w:] Średniowieczny zespół rezydencjonalny na Górze Katedralnej w Chełmie, A. Buko red., Warszawa, s. 223–228.
Gołub S . , Dzieńkowski T. 2002, Osada przygrodowa z czasów księcia Daniela Romanowicza w Chełmie, [w:] Badania archeologiczne o początkach i historii Chełma, E. Banasiewicz-Szykuła red., Lublin, s. 57–72.
Gurba J . , Kutyłowska I . 1970, Sprawozdanie z badań wczesnośredniowiecznego grodziska w Chełmie Lubelskim, „Sprawozdania Archeologiczne”, 22, s. 231–241.
Gurevič F. D. 1981, Polivnaâ keramika novogrudskogo detinca, „Sovetskaâ Arheologiâ”, 4, s. 99–107.
Hołubowicz W. 1950, Garncarstwo wiejskie zachodnich terenów Białorusi, Toruń.
Hunicz A . 2004, Niektóre aspekty badań ceramiki lubelskiej z XII i XIII wieku, [w:] Archeologia et historia urbana. Pamięci Tadeusza Nawrolskiego, R. Czaja, G. Nawrolska, M. Rębkowski, J. Tandecki red., Elbląg, s. 411–420.
Karger M . K . 1951, Arheologičeskie issledovanija drevnego Kieva, Kiev.
Karger M . K . 1958, Drevnij Kiev, I, II, Moskva.
Karger M . K . 1961, Drevnij Kiev: očerki po istorii material'noj kul'tury drevnerusskogo goroda, Moskva.
Kaźmierczyk J . 1970, Wrocław lewobrzeżny we wczesnym średniowieczu, 2, Wrocław.
Kruppé J . 1967, Garncarstwo warszawskie w wiekach XIV i XV, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Kubica-Kabacińska E . 2001, Podkrakowska ceramika „biała” – analizy surowca, chronologia, kontekst osadniczy, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego”, 22, s. 135–163.
Kučera M . P. , Suhobokov O. V. , Belâeva S . A . , Blaževič N . V. , Gorišnij P. A . , Smilenko A . T. , Orlov R . S . , Ičenskaâ O. V. 1984, Drevnerusskie poselleniâ srednego Podneprov’â (arheologičeskaâ karta), Kiev.
Kučinko M . M . 1993, Istoryčno-kul’turnyj rozvytok zachidnoġo Pobužžja w IX–XIV stolitjach, Luck, s. 31–32.
Lazarev V. N . 1955, Novye odkrytiâ w Sofii Kievskoj, Moskva.
Lysenko P. F. 1997, Drevnij Pinsk XI–XIII vv., Minsk.
Makarova T. I . 1967, Polivnaâ posuda. Iz istorii keramičeskogo importa i proizvodstva drevnej Rusi, [w:] Arheologiâ SSSR. Svod Arheologičeskih Istočnikov, E1-38, B. A. Rybakov red., Moskva–Leningrad.
Malevskaâ M . V. 1969, Polivnaâ keramika Novogrudka, „Sovetskaâ Arheologiâ”, 3, s. 194–203.
Malevskaâ-Malevič M . V. 2005, Keramika zapadnorusskih gorodov X–XIII vv., Sankt-Peterburg.
Marciniak J . [1930–1932] 1933, Tymczasowe wyniki badań przeprowadzonych na cmentarzysku wczesnohistorycznem w Strzemieszycach Wielkich, w powiecie będzińskim, „Przegląd Archeologiczny”, 4, s. 238–241.
Marek T. 1989, Analiza skupień w badaniach empirycznych. Metody SAHN, Warszawa.
Mazuryk J . , Ostapiuk O. 2003, Archeologiczne badania latopisowego Uhrowieska na Wołyniu, „Zamojsko-Wołyńskie Zeszyty Muzealne”, 1, s. 45–60.
Musianowicz K . 1969, Drohiczyn we wczesnym średniowieczu, Materiały Wczesnośredniowieczne, 6, Warszawa, s. 7–236.
Pavlova K . V. 2001, Polivnaâ keramika gorodiŝa Osovik, „Arheologičeskie Vesti”, 8, s. 207–216.
Pawlikowski M. 2000, Wyniki badań mineralogicznych ceramiki „białej” ze stanowisk w Krakowie-Nowej Hucie, „Sprawozdania Archeologiczne”, 52, s. 419–433.
Piotrowski M . 2010, Wczesnośredniowieczny piec garncarski z Perespy w pow. tomaszowskim i kilka uwag na temat produkcji naczyń ceramicznych, [w:] Variae sententiae: księga jubileuszowa Działu Archeologii Muzeum Okręgowego w Rzeszowie, J. Podgórska-Czopek red. Rzeszów, s. 341–386.
Pryščepa B . A . , Nikol’čenko Û. M . 1996, Litopisnyj Doroġobuž v period Kyivs’koi Rusi, Rivne.
Radwański K . 1968, Wczesnośredniowieczna ceramika krakowska i zagadnienie jej chronologii, „Materiały Archeologiczne”, 9, s. 5–89.
Radwański K . 1975, Kraków przedlokacyjny. Rozwój przestrzenny, Kraków.
Rappoport P. A . 1954, Holm, „Sovetskaâ Arheologiâ”, 20, s. 313–323.
Rappoport P. A . 1980, Polockie zodčestvo XII v., „Sovetskaâ Arheologiâ”, 3, s. 142–161.
Rauhut L . 1960, Wczesnośredniowieczne materiały z terenów Ukrainy w Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie, Materiały Wczesnośredniowieczne, 5, Warszawa, s. 231–260.
Ravdina T. V. 1963, Polivnye keramičeskie plitki iz Pinska, „Kratkie soobŝeniâ o dokladah i polevyh issledovaniâh Instituta Arheologii”, 96, s. 110–112.
Rice P. M . 1987, Pottery analysis, Chicago–London.
Ruszkowska U. 1990, Ze studiów nad wczesnośredniowiecznym rejonem osadniczym w Chełmie-Bieławinie, „Lubelskie Materiały Archeologiczne”, 3, s. 55–89.
Ruszkowska U. 2002, Chełm-Bieławin. U źródeł miasta, [w:] Badania archeologiczne o początkach i historii Chełma, E. Banasiewicz-Szykuła red., Lublin, s. 37–55.
Sergina T. V. 1981, Polivnaâ posuda iz Smolenska, „Sovetskaâ Arheologiâ”, 2, s. 233–245.
Strzyż P. 2019, Militaria z badań na Wysokiej Górce, [w:] Średniowieczny zespół rezydencjonalny na Górze Katedralnej w Chełmie, A. Buko red., Warszawa, s. 241–266.
Ters’kij S . 1993, Litopysnyj Čemeryn, Pidsumki arheoloġičnyh dosližen’ 1988–1990 rokiv, Naukovi Zapiski, 1, L’viv, s. 27–41.
Tokarski Z . , Kałwa M . , Przybyłek A . , Ropska H . , Wolfke S . 1964, Surowce ceramiki budowlanej, Warszawa.
Wajda S . 2009, Średniowieczne płytki posadzkowe z Drohiczyna, Stołpia, Chełma i Przemyśla, „Archeologia Polski”, 54/1, s. 83–119.
Wałowy A . 1979, Późnośredniowieczne garncarstwo krakowskie w świetle źródeł archeologicznych, „Materiały Archeologiczne”, 19, s. 5–151.
Żaki A . 1965, Pierwsze polewy na ceramice przedlokacyjnego Krakowa, Sprawozdania z posiedzeń Komisji PAN, lipiec–grudzień 1964, Kraków, s. 357.
