Podlaskie cmentarzyska z grobami w obstawach kamiennych w świetle wyników badań interdyscyplinarnych
DOI:
https://doi.org/10.23858/APol67.2022.005Słowa kluczowe:
pogranicze polsko-ruskie, obrządek pogrzebowy, kurhany, groby w obstawach kamiennych, badania paleogenetyczne, badania antropologiczne, wczesne średniowieczeAbstrakt
W artykule prezentowane są wybrane wyniki badań projektu pt. „Początki chrześcijaństwa na pograniczu mazowiecko-ruskim”, realizowanego w latach 2013–2016 w Instytucie Archeologii i Etnologii PAN pod kierownictwem prof. dr. hab. Andrzeja Buko. Przedmiotem tych badań były wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe na Podlasiu. Analizy aDNA wykazały, że ludność pochowana w kurhanach genetycznie różniła się od użytkującej tamtejsze cmentarze płaskie – zarówno te z konstrukcjami kamiennymi, jak i bez nich. Antropologiczna analiza porównawcza populacji z cmentarzysk w Surażu i Czarnej Wielkiej wskazuje także na różnice biostrukturalne pomiędzy użytkownikami obydwu typów nekropoli płaskich. Wyniki badań wspierają koncepcję o obcym pochodzeniu ludności pochowanej na podlaskich cmentarzyskach z grobami w obstawach kamiennych oraz co najmniej częściowo tej użytkującej nekropole płaskie założone przy głównych tamtejszych grodach.
Pobrania
Bibliografia
Andrzejewski A., Sikora J. 2009, Drohiczyn średniowieczny i nowożytny w świetle badań z roku 2006, „Podlaskie Zeszyty Archeologiczne”, 5, s. 153–195.
Andrzejewski A., Sikora J. 2011, Street, square and cemetery in medieval and modern Drohiczyn, „Wratislavia Antiqua. Studia z dziejów Wrocławia”, 13, s. 77–88.
Baran V. D. 1998, Davnì Slov’âni, Kiїv.
Bieniak J. 1963, Państwo Miecława. Studium analityczne, Warszawa.
Bieńkowska A. 2010, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko typu mazowieckiego w Skiwach Małych, pow. Siemiatycze, „Podlaskie Zeszyty Archeologiczne”, 6, s. 129–150.
Bieńkowska K. 1980, Drohiczyn, woj. białostockie. Stanowisko XIII, Informator Archeologiczny. Badania 1979, s. 155.
Bieńkowska K. 1983, Drohiczyn, woj. białostockie. Stanowisko XI, Informator Archeologiczny. Badania 1982, s. 187–188.
Bieńkowska K. 1991a, Sprawozdanie z badań wczesnośredniowiecznego kurhanu w Drohiczynie, woj. białostockie, „Rocznik Białostocki”, 16, s. 472–480.
Bieńkowska K. 1991b, Sprawozdanie z badań wczesnośredniowiecznego kurhanu na stan. 1 w Janówku Lisowie, woj. białostockie, „Rocznik Białostocki”, 16, s. 469–472.
Bieńkowska K. 1998, Sprawozdanie z ratowniczych badań wykopaliskowych kurhanu wczesnośredniowiecznego w Smarklicach gm. Drohiczyn, „Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego”, 4, s. 204–208.
Bieńkowska K. 2003, Wczesnośredniowieczny kurhan w Wólce Zamkowej, pow. Siemiatycze, [w:] M. Dulinicz red. 2003, s. 269–271.
Bieńkowska K. 2005, Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Surażu, woj. podlaskie, „Podlaskie Zeszyty Archeologiczne”, 1, s. 121–166.
Buko A. red. 2019, Początki chrześcijaństwa na pograniczu mazowiecko-ruskim w świetle wyników badań wybranych cmentarzysk, Warszawa.
Buko A., Bogdanowicz W., Krasnodębski D., Molak M., Skrzyńska K. 2020, Medieval populations of the Mazovian-Rus‘ frontier in the time of Christianization, „Archäologisches Korrespondenzblatt”, 50/4, s. 579–600.
Chilmon K. 1981a, Sprawozdanie z badań wczesnośredniowiecznego kurhanu na st. I w Janówku Lisowie, gm. Drohiczyn, „Rocznik Białostocki”, 15, s. 292–299.
Chilmon K. 1981b, Nowoodkryte kurhany wczesnośredniowieczne w Janówku Lisowie, gm. Drohiczyn, woj. białostockie, „Rocznik Białostocki”, 15, s. 299–300.
Čaraŭko V. U. 2018, Kamennyâ nadmagilli belaruskaga Padzvinnâ XIV–XVIII stst., [w:] Aktual’nye problemy arhitektury Belorusskogo Podvin’â i sopredel’nyh regionov, V.E. Ovsejčik red., Novopolock, s. 122–131.
Dąbrowski K. 1955, Grodzisko na łąkach Bużyski, pow. Siemiatycze, „Wiadomości Archeologiczne”, 22, s. 88–89.
Długosz 1962, Jana Długosza Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, J. Dąbrowski red., M. Plezia przekł., IV, Warszawa.
Dobrowolski T. 2019, Osadnictwo dorzecza górnej Tocznej w świetle źródeł historycznych, [w:] Przemiany osadnicze w dorzeczu górnej Tocznej we wczesnym i późnym średniowieczu, J. Kalaga, K. Skrzyńska red., Warszawa, s. 67–110, maszynopis przechowywany w ArchiwumNarodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie.
Dulinicz M. 1998, Jaki obrządek pogrzebowy panował na wczesnośredniowiecznym Mazowszu?, [w:] Studia z dziejów cywilizacji. Studia ofiarowane Profesorowi Jerzemu Gąssowskiemu w pięćdziesiątą rocznicę pracy naukowej, A. Buko red., Warszawa, s. 103–113.
Dulinicz M. 2005, Mazowsze w XI–XIII w., [w:] Problemy przeszłości Mazowsza i Podlasia, M. Dulinicz red., Archeologia Mazowsza i Podlasia. Studia i Materiały, III, Warszawa, s. 187–206.
Dulinicz M. red. 2003, Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu, Lublin–Warszawa.
Dzik M. 2008, Tomasz Kordala, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe na północnym Mazowszu, Monografie Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, t. V, Łódź 2006, „Slavia Antiqua”, 49, s. 253–262.
Dzik M. 2009, Co nam powiedzą kamienie? Rzecz o grobowych konstrukcjach na cmentarzyskach wczesnośredniowiecznych, Funeralia Lednickie. Spotkanie 11: Metody. Źródła. Dokumentacja, W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński red., Poznań, s. 257–261.
Dzik M. 2010, Grobowe konstrukcje kamienne na późnośredniowiecznych cmentarzyskach w międzyrzeczu Bugu i Narwi – przyczynek do badań, [w:] In silvis, campis… et urbe. Średniowieczny obrządek pogrzebowy na pograniczu polsko-ruskim, S. Cygan, M. Glinianowski, P. Kotowicz red., Rzeszów–Sanok, s. 295–304.
Dzik M. [2009–2010] 2011, Korzeniówka Mała, woj. podlaskie. Badania w latach 2009–2010, „Światowit”, 8 (49)/B, s. 221–222.
Dzik M. 2012, Przemiany w średniowiecznych zwyczajach pogrzebowych w międzyrzeczu środkowego Bugu i górnej Narwi (XI–XV w.), Warszawa, maszynopis pracy doktorskiej przechowywany w Archiwum Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Dzik M. 2014a, Uwagi o funkcji i symbolice konstrukcji wczesnośredniowiecznych grobów w obudowach kamiennych, [w:] Grób w przestrzeni, przestrzeń w grobie. Przestrzenne uwarunkowania w dawnej obrzędowości pogrzebowej, T. Kurasiński, K. Skóra red., Łódź, s. 87–101.
Dzik M. 2014b, Rodzaje grobów, [w:] Średniowieczne cmentarzysko w Czarnej Wielkiej, stan. 1, woj. podlaskie (badania 1951–1978), II, H. Karwowska red., Białystok, s. 9–25.
Dzik M. 2014c, Analiza chronologiczno-przestrzenna cmentarzyska, [w:] Średniowieczne cmentarzysko w Czarnej Wielkiej, stan. 1, woj. podlaskie (badania 1951–1978), II, H. Karwowska red., Białystok, s. 215–226.
Dzik M. [2010] 2015, Early medieval stone barrows in the area between the Bug and the Upper Narew Rivers, „Archaeologia Polona”, 48, s. 121–138.
Dzik M. 2015a, Przemiany w średniowiecznych zwyczajach pogrzebowych w międzyrzeczu Bugu i górnej Narwi (XI–XV w.), 1, Rzeszów.
Dzik M. 2015b, Przemiany w średniowiecznych zwyczajach pogrzebowych w międzyrzeczu Bugu i górnej Narwi (XI–XV w.), 2, Rzeszów.
Dzik M. 2019, Cmentarzyska i migracje. Osadnictwo w północnej części pogranicza polsko-ruskiego w XI – XII wieku w świetle materiałów ze stanowisk sepulkralnych, [w:] Pogranicza w polskich badaniach mediewistycznych, A. Janeczek, M. Parczewski, M. Dzik red., Materiały V Kongresu Mediewistów Polskich, III, Rzeszów, s. 79–121.
Dzik M. 2021, Ludwik de Fleury i wczesnośredniowieczne cmentarzyska z grobami w obudowach kamiennych na Wysoczyźnie Kolneńskiej, „Archeologia Polski”, 66, s. 119–182.
Dzik M., Jusupović A. 2019, Średniowieczny Drohiczyn w świetle źródeł archeologicznych i pisanych, [w:] Sfinks słowiańskiej sfragistyki – plomby „typu drohiczyńskiego” z Czermna na wschodnioeuropejskim tle porównawczym, A. Musin, M. Wołoszyn red., Kraków–Leipzig–Rzeszów–Sankt Petersburg–Warszawa, s. 77–101.
Gałecki Z. 2019, Rekonstrukcja średniowiecznego podłoża etnokulturowego dorzecza Tocznej w świetle danych onomastycznych, [w:] Przemiany osadnicze w dorzeczu górnej Tocznej we wczesnym i późnym średniowieczu, J. Kalaga, K. Skrzyńska red., Warszawa, s. 29–66, maszynopis przechowywany w Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie.
Gałecki Z., Skrzyńska K. 2021, Wiejskie struktury osadnicze i ich przemiany w czasie: przykład Nowosielca na dawnym pograniczu polsko-rusko-litewskim, „Przegląd Archeologiczny”, 69, s. 171–190.
Gierlach B. 1975, Studia nad archeologią średniowiecznego Mazowsza, Warszawa.
Gładykowska - Rzeczycka J. 2019, Biostruktura ludności wczesnośredniowiecznego Suraża, [w:] A. Buko red. 2019, s. 179–198.
Górska I., Paderewska L., Pyrgała J., Szymański W., Gajewski L., Okulicz Ł. 1976, Grodziska Mazowsza i Podlasia (w granicach dawnego województwa warszawskiego), Wrocław–Warszawa–Kraków.
Grzegorczyk A. 2009, Obecność warego-ruska na Mazowszu w świetle źródeł archeologicznych, [w:] Vade Nobiscum. Pokłosie XV ogólnopolskiego zjazdu historyków studentów, II: Materiały z II łódzkiej wiosny historyków 20–22 III 2009, Łódź, s. 11–18.
Ìoŭ A. V. 1992, Ètnìčny sklad nasel’nìctva Zahodnâga Palessâ ŭ X–XIII stst. (pa matèryâlah sel´skih paseliščaŭ), [w:] Staronkì Gìstoryì Belarusì, Mìnsk, s. 27–30.
Iov O. V. 1992, Krugovaâ keramika poselenij IX–XI vv. zapadnoj časti Belorusskogo Poles’â, [w:] Drevnerusskaâ keramika, S.A. Pletneva red., s. 36–47.
Janeczek A. 2017, Organizacja terytorialna zachodnich ziem Rusi pomiędzy pełnym i późnym średniowieczem, [w:] U źródeł Europy Środkowo-Wschodniej, 1, Od Grodów Czerwieńskich do linii Curzona, M. Wołoszyn red., Kraków–Leipzig–Rzeszów–Warszawa, s. 107–157.
Jaskanis D. 2008, Święck. Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy na północno-wschodnim Mazowszu, Warszawa.
Juras A. 2012, Etnogeneza Słowian w świetle badań kopalnego DNA, Poznań, praca doktorska przechowywana w Archiwum Instytutu Antropologii Uniwersytetu im Adama Mickiewicza.
Jusupović A. 2007, Tak zwany „Latopis Połocki“ w przekazie Wasilija Tatiščeva. Rola Drohiczyna w kontaktach polsko-ruskich drugiej połowy XII wieku, „Studia Źródłoznawcze”, 45, s. 15–32.
Jusupović A. 2010, Zasięg terytorialny ziemi drohickiej w średniowieczu, Aktual’ny problemi vitčiznănoj ta vsesvitnoj istorii. Zbirnik naukowych prac, Naukovy zapiski Rivnenskovo deržavnovo gumanitarnovo universitetu, 20, Rivne, s. 77–80.
Kalaga J. 1989, Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Krzesku-Królowej Niwie, woj. siedleckie, Warszawa, maszynopis pracy doktorskiej przechowywany w Archiwum Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Kalaga J. 2006, Ciałopalny obrządek pogrzebowy w międzyrzeczu Bugu, Liwca i Krzny we wczesnym średniowieczu, Warszawa.
Kalaga J. 2019, Problem trwania elementów dawnej obrzędowości w dobie konwersji religijnej (XI – 1. połowa XIII w.), [w:] A. Buko red. 2019, s. 259–271.
Karobuškina T. N. 1999, Nasel´nìctva Belaruskaga Pabužža. X–XIII stst., Mìnsk.
Karobuškina T. N. 2000, Zemli Sârèdnâga Pabužža, [w:] Gistoryâ Belarusi, 1, Staražytnaâ Belarus’. Ad peršapačatkovaga zasâlennâ da sârèdziny XIII st., M. Čarnâŭski, G. Štyhaŭ red., Mìnsk, s. 195–201.
Karwowska H. red. 2013, Średniowieczne cmentarzysko w Czarnej Wielkiej, stan. 1, woj. podlaskie (badania 1951–1978), 1, Białystok.
Karwowska H. red. 2014, Średniowieczne cmentarzysko w Czarnej Wielkiej, stan. 1, woj. podlaskie (badania 1951–1978), 2, Białystok.
Kiersnowska T. 1992, O pochodzeniu rodu Awdańców, [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej. Zbiór studiów, S.K. Kuczyński red., 5, Warszawa, s. 57–72.
Kobylińska U. 2003, Ceramika starożytna i wczesnośredniowieczna z grodziska w Klukowiczach na Podlasiu, [w:] M. Dulinicz red. 2003, s. 441–452.
Kobyliński Z., Szymański W. 2015, Grodzisko w Haćkach na Podlasiu, [w:] Grody średniowiecznego Mazowsza. Księga poświęcona pamięci Marka Dulinicza, M. Żurek, M. Krasna-Korycińska red., Archaeologica Hereditas, 4, Warszawa–Zielona Góra, s. 111–145.
Kordala T. 2000, Z dziejów badań archeologicznych na Mazowszu Płockim, Płock.
Kordala T. 2003, Podstawy chronologii wczesnośredniowiecznych cmentarzysk szkieletowych na północnym Mazowszu, [w:] M. Dulinicz red. 2003, s. 301–310.
Kordala T. 2005a, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe na północnym Mazowszu, [w:] Problemy przeszłości Mazowsza i Podlasia, M. Dulinicz red., Archeologia Mazowsza i Podlasia. Studia i Materiały, III, s. 223–239.
Kordala T. 2005b, W sprawie wczesnośredniowiecznych cmentarzysk szkieletowych na północnym Mazowszu. Refleksje na marginesie artykułu R. Piotrowskiego (2003), „Archeologia Polski”, 50/1–2, s. 147–153.
Kordala T. 2005c, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe z grobami w obudowach kamiennych na północnym Mazowszu i Podlasiu – próba porównania, „Archaeologia Historica Polona”, 15/2, s. 51–60.
Kordala T. 2006, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe na Północnym Mazowszu, Łódź.
Korobuškina T. N. 1993, Kurgany belorusskogo Pobuž´â. X–XIII vv. Minsk.
Kostrzewski J. 1939–1948, Od mezolitu do okresu wędrówek ludów, [w:] Prehistoria ziem polskich, S. Krukowski, J. Kostrzewski, R. Jakimowicz red., Kraków, s. 118–360.
Kowalczyk E. 2003, Dzieje granicy mazowiecko-krzyżackiej między Drwęcą a Pisą, Warszawa.
Krasnodębski D. 2000, Podlasie na przełomie I i II millenium w świetle wyników najnowszych badań archeologicznych, [w:] Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego, A. Buko, Z. Świechowski red., Warszawa, s. 179–190.
Krasnodębski D. 2003, Fiodora Vasileviča Pokrovskiego obraz archeologiczny Podlasia, [w:] M. Dulinicz red. 2003, s. 63–71.
Krasnodębski D.2004, Archeologiczne zabytki powiatu hajnowskiego, Hajnówka.
Krasnodębski D. 2006, Badania Instytutu Archeologii i Etnologii PAN na terenie woj. białostockiego (podlaskiego) w latach 1990–2005, [w:] Stan badań archeologicznych na pograniczu polsko-białoruskim od wczesnego średniowiecza po czasy nowożytne, H. Karwowska, A. Andrzejewski red., Białystok, s. 63–84.
Krasnodębski D. 2011–2012, Wczesnośredniowieczne grody nad górną Narwią i ich związki ze szlakami handlowymi, „Podlaskie Zeszyty Archeologiczne”, 7, s. 153–170.
Krasnodębski D., Olczak H. 2019, Kontynuacja osadnictwa czy ponowne wykorzystanie starszych nekropoli? Dwa cmentarzyska kurhanowe w Uroczysku Szczekotowo w Puszczy Białowieskiej oraz cmentarzyska kurhanowe i z grobami w obstawach kamiennych w Zbuczu, [w:] A. Buko red. 2019, s. 55–67.
Kuczyński S .M. [1954–1956] 1956, Nieznany traktat polsko-ruski z r. 1039, „Slavia Antiqua”, 5, s. 255–276.
Kuharenko J . V. 1968, Poles’e i ego mesto v ètnogeneze slavân, [w:] Poles’e (lingvistika, arheologiâ, toponimika), Minsk, s. 243–246.
Kvâtkovskaâ A . V. 1998, Âtvâžskie mogil’niki Belarusi (k. XI–XVII vv.), Vilnûs.
Lepionka H . 2020, Cmentarzyska ze stelami a praktyki pogrzebowe chłopów litewskich w okresie nowożytnym, [w:] Małe Miasta. Duchowość kanoniczna, M. Zemło red., Białystok–Futoma–Supraśl, s. 581–597.
Lysenko P. F. 1985, Berest’e, Minsk.
Lysenko P. F. 1991, Dregoviči, Minsk.
Lysenko P. F. 2007, Otkrytie Berest’â, Minsk.
Łuniewski T. 1883, Cmentarzyska starożytne w Łużkach i Grodzisku w guberni siedleckiej w powiecie sokołowskim, „Pamiętnik Fizyjograficzny”, 3, s. 477–478.
Malevskaâ - Malevič M . V. 2005, Keramika zapadnorusskih gorodov X–XIII vv., Sankt-Peterburg.
Milân T. 2004, Rann’oslov’ăns’ka keramìka u Galičinì ta Volinì, „Arheologìčnì doslìdžennă L’vìvs’kogo Unìversitetu”, 7, s. 104–122.
Miśkiewicz M. 1981, Mazowsze wschodnie we wczesnym średniowieczu, Warszawa.
Miśkiewicz M. 1998, Mazowieckie pochówki szkieletowe w XI i XII w., [w:] Studia z dziejów cywilizacji. Studia ofiarowane Profesorowi Jerzemu Gąssowskiemu w pięćdziesiątą rocznicę pracy naukowej, A. Buko red., Warszawa, s. 115–118.
Miśkiewiczowa M. 1996a, Wczesnośredniowieczny kompleks osadniczy w Niewiadomej w województwie siedleckim, Warszawa.
Miśkiewiczowa M. 1996b, Wczesnośredniowieczna ceramika typu drohiczyńskiego, [w:] Concordia. Studia ofiarowane Jerzemu Okuliczowi-Kozarynowi w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, W. Nowakowski red., Warszawa, s. 183–185.
Molak M., Suchecka E., Bogdanowicz W. 2019, Badania genetyczne szczątków kostnych z cmentarzysk na pograniczu mazowiecko-ruskim, [w:] A. Buko red. 2019, s. 233–247.
Musianowicz K. 1950/1951, Z zagadnień osadnictwa wczesnohistorycznego pow. Sokołów Podlaski, „Wiadomości Archeologiczne”, 17/4, s. 229–250.
Musianowicz K. 1955, Przyczynki do osadnictwa mazowieckiego na Podlasiu w XII–XIII w., „Światowit”, 21, s. 147–175.
Musianowicz K. 1960, Granica mazowiecko-drehowicka na Podlasiu we wczesnym średniowieczu, „Materiały Wczesnośredniowieczne”, 5, s. 187–230.
Musianowicz K. 1962, Materiały i problematyka lokalnych grup wczesnośredniowiecznej ceramiki Podlasia, „Światowit”, 24, s. 578–609.
Musianowicz K. 1966, Ślady osadnictwa z VI–VIII wieku w Drohiczynie, pow. Siemiatycze, „Wiadomości Archeologiczne”, 32, s. 31–53.
Musianowicz K. 1969, Drohiczyn we wczesnym średniowieczu, „Materiały Wczesnośredniowieczne”, 6, s. 7–235.
Musianowicz K. 1978, Osadnictwo z VI–VIII wieku w Drohiczynie, w woj. białostockim, „Wiadomości Archeologiczne”, 43/1, s. 83–104.
Myśliwski G . 1994, Powstanie i rozwój granicy liniowej na Mazowszu (XII – poł. XVI w.), „Kwartalnik Historyczny”, 101/3, s. 3–24.
Nowakowski W. 2011, „Kurhany Jaćwięgów”. Kilkadziesiąt lat naukowego mitu, „Światowit”, IX (L)/B, s. 181–192.
Obrębski J. 2007, Polesie, [w:] Studia etnosocjologiczne, 1, A. Engelking red. i oprac., Warszawa.
Okuliczowie Ł. i J. 1963, Dwa wczesnośredniowieczne cmentarzyska z grobami ciałopalnymi a problem obrządku pogrzebowego na północnym Mazowszu, „Wiadomości Archeologiczne”, 29/2, s. 105–118.
Olczak H., Krasnodębski D. 2019a, Wschodniosłowiańskie szkieletowe cmentarzysko kurhanowe w Uroczysku Jelonka w Puszczy Białowieskiej, [w:] A. Buko red. 2019, s. 67–72.
Olczak H., Krasnodębski D. 2019b, Osobliwości obrzędowości funeralnej na przykładzie cmentarzyska z grobami w obstawach kamiennych i kurhanami w Szczytach-Dzięciołowie, [w:] A. Buko red. 2019, s. 72–77.
Olczak H., Krasnodębski D. 2020, Suraż na tle osadnictwa pogranicza mazowiecko-rusko-litewskiego w okresie od XI do XVI w., [w:] Suraż – średniowieczny gród na pograniczu mazowiecko-rusko-litewskim, D. Krasnodębski, H. Olczak red., Warszawa, s. 469–506.
Olczak H., Krasnodębski D., Bieńkowska K. 2019, Daniłowo Małe i Suraż: dwa cmentarzyska płaskie nad górną Narwią – nowe spojrzenie na wyniki badań, [w:] A. Buko red. 2019, s. 77–90.
Olczak H., Wójcik A. 2019, Ceramika naczyniowa z wczesnośredniowiecznych cmentarzysk dorzecza środkowego Bugu jako wskaźnik tradycji regionalnych i przemian kulturowych, [w:] A. Buko red. 2019, s. 153–168.
Pacuski K. 2019, Wschodnia granica Mazowsza w średniowieczu w świetle danych historycznych (X–XV w.), [w:] A. Buko red. 2019, s. 15–32.
Parczewski M. 1988, Najstarsza faza kultury wczesnosłowiańskiej w Polsce, Kraków.
Parczewski M. 2004, Uwagi o kulturze wczesnosłowiańskiej na ziemiach polskich, [w:] Wspólnota dziedzictwa kulturowego ziem Białorusi i Polski, A. Kośko red., s. 266–277.
Pawlata L. 1991, Wyniki badań nowo odkrytego cmentarzyska wczesnośredniowiecznego w Drohiczynie, woj. białostockie, „Rocznik Białostocki”, 17, s. 111–126.
Piotrowski R. 2003, Uwagi na temat chronologii i interpretacji wczesnośredniowiecznych cmentarzysk mazowieckich, „Archeologia Polski”, 48/1–2, s. 165–200.
Rauhut L. 1971, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska w obudowie kamiennej na Mazowszu i Podlasiu, „Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne”, 1, s. 435–656.
Rauhut L., Długopolska L. 1972, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w obudowie kamiennej w Łączynie Starym, pow. Przasnysz, „Wiadomości Archeologiczne”, 37/3, s. 320–393.
Rauhut L., Długopolska L. 1973, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Tańsku-Przedborach, pow. Przasnysz, „Wiadomości Archeologiczne”, 38/3–4, s. 383–441.
Rolecki R. 2006, Czudzin, wieś powiatu łuninieckiego. Stosunki społeczno-gospodarcze, „Białoruskie Zeszyty Historyczne”, 26, s. 146–217.
Sedov V. V. 2000, Žal’niki, „Rossijskaâ Arheologiâ”, 1, s. 7–22.
Sianko P. 2019, Granica mazowiecko-litewska do 1569 roku. Kształtowanie się, rola społeczna. Praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. dr. hab. J. Tęgowskiego, maszynopis przechowywany w Archiwum Instytutu Historii i Nauk Politycznych Uniwersytetu w Białymstoku.
Sikora J. 2013, Ethnos or ethos? Some remarks on interpretation of early medieval elite burials in northern Poland, [w:] Scandinavian Culture in Medieval Poland, S. Moździoch, B. Stanisławski, P. Wiszewski red., Wrocław, s. 411–436.
Skrzyńska K. 2001, Najstarsze osadnictwo wczesnośredniowieczne Podlasia na przykładzie wybranych stanowisk, [w:] Najstarsze dzieje Podlasia w świetle źródeł archeologicznych, B. Bryńczak, P. Urbańczyk red., Siedlce, s. 169–204.
Skrzyńska K. 2019a, Wczesny etap chrystianizacji (XI–XIII w.): pomiędzy historią i archeologią, [w:] A. Buko red. 2019, s. 273–294.
Skrzyńska K. 2019b, „Nieznane” grodzisko w Dzięciołach, pow. łosicki. Perspektywy badawcze, „Wiadomości Archeologiczne”, 70, s. 51–62.
Skrzyńska K. 2019c, Dzięcioły-Łosice. Translokacja ośrodków grodowych i protomiejskich na średniowiecznym pograniczu mazowiecko-małopolsko-litewskim, [w:] Przemiany osadnicze w dorzeczu górnej Tocznej we wczesnym i późnym średniowieczu, J. Kalaga, K. Skrzyńska red., Warszawa, s. 244–273, maszynopis przechowywany w Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie.
Skrzyńska K. 2021, Metryka pogranicza. Sieć grodowa dorzecza środkowego Bugu w 2. połowie IX i w X wieku, Warszawa.
Skrzyńska - Jankowska K. 2004, Gród w Drohiczynie – centrum organizacji przestrzeni kulturowej wczesnośredniowiecznego pogranicza polsko-ruskiego, [w:] Stan i zmiany środowiska geograficznego wybranych regionów wschodniej Polski, R. Dobrowolski, S. Terpiłowski red., Lublin, s. 289–297.
Skrzyńska - Jankowska K. 2014, Dorzecze środkowego Bugu jako pogranicze kulturowe we wcześniejszym średniowieczu (poł. VI–X w.), Warszawa, maszynopis przechowywany w Archiwum Instytutu Archeologii i Etnologii PAN.
Skrzyńska K., Krasnodębski D. 2019, Kryteria selekcji materiałów do analiz aDNA, [w:] A. Buko red. 2019, s. 249–258.
Sobolev V. J. 2015, Drevnerusskaâ pogrebal’naâ kul’tura Novgorodskoj Zemli: problemy i osobennosti formirovaniâ, „Arheologičeskie vesti”, 21, s. 352–367.
SPB 1990, Svod pamâtnikov istorii i kul’tury Belorussii. Brestskaâ oblast’, Minsk.
Stanaszek Ł. M. 2019, Charakterystyki antropologiczne populacji pogranicza mazowiecko-ruskiego na przykładzie wybranych grobów z cmentarzysk wschodniego Mazowsza, [w:] A. Buko red. 2019, s. 213–231.
Stołyhwo K. 1914, Dziennik badań, rękopis przechowywany w Archiwum Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie.
Strikalov I. Û. 2008, Drevnerusskaâ kolonizaciă Srednego Pooč‘â v XI veke, [w:] Trudy (XVIII) Vserossijskogo arheologičeskogo s’ezda v Suzdale 2008 g., II (XVIII), Moskva, s. 404–407.
Strikalov I. Û. 2015, Gončarnyj gorn XI veka iz Staroj Râzani, „Kratkie Soobŝeniâ Instituta Arheologii”, 236, s. 263–271.
Štyhov G . V. 1971, Arheologičeskaâ karta Belorussii, 2, Pamâtniki železnogo veka i èpohi feodalizma, Minsk.
Terpilovskij R . V. 2004, Slavăne Podneprov‘â v pervoj polovine I tysăčeletiă n.è., Lublin.
Tyszkiewicz J. 1975, Terytorium Jaćwieży w starszej historiografii, [w:] Prace Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, C. Drapińska red., 1, Warszawa, s. 99–207.
Vârgej V. S . 2004, Arhealogìâ rannìh slаvân na tèrytoryì Belarusì, [w:] Wspólnota dziedzictwa kulturowego ziem Białorusi i Polski, A. Kośko red., Warszawa, s. 278–304.
Vergej V. S . 1997, Poseleniă pražskoj kul‘tury Belorusskogo Poles‘ă, [w:] Trudy VI Meždunarodnogo kongressa slavănskoj arheologii, Minsk, 3, Ètnogenez i ètnokul‘turnye kontakty Slavăn, Moskva, s. 28–38.
Vergej V. S . 2005, Pražskaă kul‘tura v Belarusi, [w:] Archeologia o początkach Słowian, P. Kaczanowski, M. Parczewski red., Kraków, s. 487–502.
Witas H., Błaszczyk D., Molak M. 2020, Analiza molekularna, [w:] Przestrzeń osadnicza wczesnośredniowiecznego Radomia, 3, Stanowisko 4. Badania interdyscyplinarne, Łódź–Warszawa, s. 127–136.
Wójcik A. 2008, Chemical analysis of Early Medieval pottery of the „Drohiczyn type”, „Archaeologia Polona”, 46, s. 271–280.
Wójcik A. 2013, Wczesnośredniowieczne naczynia typu drohiczyńskiego. Próba charakterystyki produkcji, Warszawa, maszynopis pracy doktorskiej przechowywany w Archiwum Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie.
Wójcik A. 2014, Z badań nad naczyniami typu drohiczyńskiego, [w:] Małe miasta. Perspektywa archeologiczna, M. Zalewski, M. Zemło red., Acta Collegii Suprasliensis, 17, Lublin, s. 79–91.
Zoll - Adamikowa H. 1975, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski, 1, Źródła, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Archeologia Polski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
