Struktura spożycia mięsa w późnośredniowiecznym zamku w Sanoku (stan. 1, pow. sanocki, woj. podkarpackie)
DOI:
https://doi.org/10.23858/APol67.2022.007Słowa kluczowe:
archeozoologia, zwierzęce szczątki kostne, rezydencja królewska, południowo-wschodnia Polska, Sanok, późne średniowieczeAbstrakt
W artykule przedstawiono wyniki analizy archeozoologicznej zwierzęcych szczątków kostnych odkrytych w trakcie prac wykopaliskowych przeprowadzonych w 2011 r. na dziedzińcu zamku królewskiego w Sanoku. Badaniom poddano kości ssaków i ptaków pochodzące z nawarstwień datowanych od połowy XIV do początku XVI stulecia. Podstawę konsumpcji mięsa rezydentów sanockiego zamku stanowiła wołowina, uzupełniana wieprzowiną, baraniną i koziną, w niewielkim stopniu także mięsem zwierząt dzikich i ptactwa. Spożywano głównie wartościowe konsumpcyjnie części tuszy z łopatki i udźca, pochodzące od osobników zabijanych w młodym wieku, w większości samców.
Pobrania
Bibliografia
ŹRÓDŁA
AGZ 1886, Akta Grodzkie i Ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie, XI, Lwów, Księgarnia Seyfartha i Czajkowskiego.
OPRACOWANIA
Buchalczyk T. 1984, Drapieżne – Carnivora, [w:] Klucz do oznaczania ssaków Polski, Z. Pucek red., Warszawa, s. 192–229.
Dembińska M. 1963, Konsumpcja żywnościowa w Polsce średniowiecznej, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Driesch von den A. 1976, A guide to the measurement of animal bones from archaeological sites as developed by the Institut für Palaeoanatomie, Domestikationsforschung und Geschichte der Tiermedizin of the University of Munich, Peabody Museum Bulletin, 1, Harvard.
Dzięciołowski R., Pielowski Z. 1975, Łoś, Warszawa.
Dzięgielewski S. 1973, Jeleń, Warszawa.
Falimirz S. 1543, O ziołach i o mocy ich, Kraków.
Fastnacht A. 1948, Inwentarz zamku, folwarków i młynów starostwa sanockiego z r. 1558, Materiały do Dziejów Sztuki i Kultury, 12, Warszawa.
Fastnacht A. 2002, Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu. Część 3 (O–Z), Kraków.
Fock J. 1966, Metrische Untersuchungen an Metapodien einiger europäischer Rinderrasen, München.
Gawlikowski J. 1969, Szczątki zwierzęce z zamku w Płotach, „Materiały Zachodniopomorskie“, 15, s. 255–264.
Gawlikowski J. 1971, Szczątki zwierzęce ze średniowiecznego zamku w Złocieniu (pow. Drawsko), „Materiały Zachodniopomorskie”, 17, s. 379–388.
Gawlikowski J. 1993, Szczątki zwierzęce z wczesnośredniowiecznego grodu i późnośredniowiecznego zamku w Lipiu, gm. Rębino, woj. koszalińskie, „Materiały Zachodniopomorskie”, 39, s. 105–120.
Gawlikowski J. 1994, Zwierzęcy materiał wykopaliskowy ze stanowiska z zamku w Dobrej Nowogardzkiej, woj. szczecińskie, „Materiały Zachodniopomorskie”, 40, s. 113–148.
Gee H. 1993, The distinction between postcranial bones of Bos primigenius Bojanus, 1827 and Bison priscus Bojanus, 1827 from the British pleistocene and the taxonomic status of Bos and Bison, „Journal of Quatenary Science“, 8/1, s. 79–92.
Głowaciński Z. 1992, Bos primigenius (Bojanus, 1827). Tur, [w:] Polska czerwona księga zwierząt, Z. Głowaciński red., Warszawa, s. 33–34.
Godynicki Sz. 1965, Określanie wysokości jeleni na podstawie kości śródręcza i śródstopia, „Roczniki Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu”, 25, s. 157–173.
Grabińska B. 2011, Uwarunkowania naturalne i antropogeniczne rozmieszczenia ssaków łownych w Polsce, Prace Geograficzne, 228, Warszawa.
Grant A. 1982, The use of tooth wear as a guide to the age of domestic ungulates, [w:] Ageing and sexing animal bones from archaeological sites, B. Wilson, C. Grigson, S. Payne red., Oxford, s. 91–108.
Gręzak A. 2015, Konsumpcja mięsa na podstawie źródeł archeozoologicznych, [w:] Tykocin – zamek nad Narwią (XV–XVIII w.): badania archeologiczne w latach 1961–1963 i 1997–2007, M. Bis, W. Bis red., Warszawa, s. 329–362.
Gręzak A., Kurach B. 1996, Konsumpcja mięsa w średniowieczu oraz w czasach nowożytnych na terenie obecnych ziem Polski w świetle danych archeologicznych, „Archeologia Polski”, 41/1–2, s. 139–167.
Grudniewska B. 1994, Hodowla i użytkowanie świń, Olsztyn.
Grygiel R. 1992, Zarembowie z Jarocina w świetle źródeł archeologicznych i historycznych, Łódź.
Grygiel R., Jurek T. 1996, Doliwowie z Nowego Miasta nad Wartą, Dębna i Biechowa. Dzieje rezydencji i ich właścicieli, Łódź.
Grygiel R., Jurek T. 1999, Zduny. Późnośredniowieczne i nowożytne rezydencje właścicieli miasta, Łódź.
Habermehl K. H. 1975, Die Alterbestimmung bei Haus- und Labortieren, Berlin.
Hołub W. 1938, Studium nad użytkowością owcy poleskiej, Kraków.
Howard M. M. 1963, The metrical determination of the metapodials and skulls of cattle, [w:] Man and cattle, A.E Mourant, F.E Zeuner red., Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, Occasional Paper, 18, s. 91–100.
Iwaszczuk U. 2014, Animal husbandry on the Polish territory in the Early Middle Ages, „Quaternary International”, 346, s. 69–101.
Iwaszkiewicz M. 1991, Szczątki ryb z zamku krzyżackiego w Małej Nieszawce (woj. toruńskie), „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu”, 247, „Archeozoologia”, 16, s. 3–6.
Janaszek J. 1979, Szczątki kostne zwierząt dzikich z Człuchowa, „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu”, 115, „Archeozoologia”, 5, s. 9–17.
Kamińska J. 1968, Siedlątków, obronna siedziba rycerska z XIV wieku, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna”, 15, s. 15–88.
Kiersnowski R. 1990, Niedźwiedzie i ludzie w dawnych i nowszych czasach. Fakty i mity, Warszawa.
Kiryk F. 1995, Terytorium i zabudowa, [w:] Sanok. Dzieje miasta, F. Kiryk red., Kraków, s. 99–114.
Kłossowski T. 1964, Surowce podstawowe w przemyśle mięsnym, Warszawa.
Kobryń H. 1984, Zmiany niektórych cech morfologicznych konia w świetle badań kostnych materiałów wykopaliskowych, Warszawa.
Kobryń H. 1989, Zastosowanie metody punktowej w badaniach wykopaliskowych szczątków kostnych konia (Equus Przewalski F. Caballus), „Archeologia Polski”, 34/1, s. 7–12.
Kolda J. 1936, Srovnávaci anatomie zviřat domácich se zřetelem k anatomii člověka, Brno.
Kotowicz P. 2009, Architektura obronna i wyposażenie załogi zamku sanockiego w późnym średniowieczu, [w:] Fortetsiya. Zbirnik Zapovidnika „Tustan’” na poshanu Mikhaila Rozhka, L’viv, s. 366–378.
Kotowicz P., Zielińska M. 2007, Sanok późnośredniowieczny w świetle źródeł archeologicznych. Uwagi wstępne, [w:] Późne średniowiecze w Karpatach polskich, J. Gancarski red., Krosno, s. 441–460.
Kowalska - Lewicka A. 1980, Hodowla i pasterstwo w Beskidzie Sądeckim, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Krąpiec M. 2013, Wyniki analizy dendrologicznej i dendrochronologicznej prób drewna z Sanoka, Kraków, maszynopis w archiwum Pracowni Archeologicznej Muzeum Historycznego w Sanoku.
Krecińska B., Piątkowska - Małecka J. 2016, Rola zwierząt w życiu mieszkańców czerskiego ośrodka w świetle badań archeozoologicznych, [w:] Czersk. Wzgórze Zamkowe, badania 1971–1983, P. Urbańczyk, M. Trzeciecki red., Warszawa, s. 229–249.
Kromer M. 1977, Polska, czyli o położeniu, ludności, obyczajach, urzędach i sprawach publicznych Królestwa Polskiego księgi dwie, oprac. R. Marchwiński, Olsztyn.
Krupska A. 1987, Szczątki kostne ptaków z wykopalisk na terenie zamku Górków w Szamotułach, „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu”, 184, „Archeozoologia”, 12, s. 21–30.
Kurowski W. 1865, Myślistwo w Polsce i Litwie, Poznań.
Lasota - Moskalewska A. 1980, Morphotic changes of domestic cattle skeleton from the Neolithic Age to the beginning of the Iron Age, „Wiadomości Archeologiczne”, 65/2, s. 119–163.
Lasota - Moskalewska A. 2005, Zwierzęta udomowione w dziejach ludzkości, Warszawa.
Lasota - Moskalewska A. 2008, Archeozoologia. Ssaki, Warszawa.
Lasota - Moskalewska A., Kobryń H., Świeżyński K. 1987, Changes in the size of the domestic and wild pig from the Neolithic to the Middle Ages, „Acta Theriologica”, 32/5, s. 51–81.
Lasota - Moskalewska A Kobryń H., Świeżyński K. 1991, Two forms of domestic goats in Europe and Asia from the Neolithic Age to the Middle Ages, „Acta Theriologica”, 36/3–4, s. 328–348.
Lutnicki W. 1972, Uzębienie zwierząt domowych, Warszawa–Kraków.
Lyman R. L. 1994, Vertebrate taphonomy, Cambridge.
Makowiecka M., Makowiecki D. 2014, Wyniki badań zwierzęcych szczątków kostnych, [w:] Zamek biskupów chełmińskich w Wąbrzeźnie w świetle badań archeologiczno-architektonicznych. Studia i materiały, M. Wiewióra red., Toruń, s. 177–201.
Makowiecka M., Makowiecki D. 2018, Analiza materiałów faunistycznych, [w:] Góra Zamkowa w Wyszogrodzie. Mazowiecki ośrodek władzy na przestrzeni dziejów, T. Olszacki, A. Różański red., Poznań, s. 241–255.
Makowiecka M., Makowiecki D., Zabilska M. 2012, Badania archeozoologiczne, [w:] Zamek w Grudziądzu w świetle badań archeologiczno-architektonicznych. Studia i materiały, M. Wiewióra red., Toruń, s. 302–351.
Makowiecki D. 2001, Hodowla oraz użytkowanie zwierząt na Ostrowie Lednickim w średniowieczu. Studium archeozoologiczne, Poznań.
Makowiecki D. 2003, Historia ryb i rybołówstwa w holocenie na Niżu Polskim w świetle badań archeoichtiologicznych, Poznań.
Makowiecki D. 2004, Konsumpcja mięsa oraz użytkowanie zwierząt w świetle badań archeozoologicznych, [w:] Zamek w Sadłowie na ziemi Dobrzyńskiej. Budownictwo obronno-rezydencjonalne Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej, VI, Rypin, s. 229–252.
Makowiecki D. 2016, Zwierzęta średniowiecznego i nowożytnego Poznania oraz okolic. Podstawy archeozoologiczne, Poznań.
Makowiecki D., Gotfredsen A. B. 2003, Znaczenie ptaków w późnośredniowiecznym i nowożytnym Gdańsku, [w:] XIII Sesja Pomorzoznawcza, 2, Od wczesnego średniowiecza do czasów nowożytnych, H. Paner, M. Fudziński red., Gdańsk, s. 243–262.
Makowiecki D., Makowiecka M., Wiejacka M. 2020, Źródła archeozoologiczne, [w:] Castra Terrae Culmensis, na rubieży chrześcijańskiego świata: interdyscyplinarne badania nad warownym budownictwem zakonu krzyżackiego w świetle źródeł archeologiczno-architektonicznych, historycznych i przyrodniczych, M. Wiewióra red., Toruń, s. 199–221.
Makowiecki D., Stach A. 2007, Ssaki wolno żyjące w holocenie Polski – aspekty środowiskowe i gospodarcze, [w:] Studia interdyscyplinarne nad środowiskiem i kulturą w Polsce: Środowisko–Człowiek–Cywilizacja, M. Makohonienko, D. Makowiecki, Z. Kurnatowska red., Poznań, s. 155–170.
Makowiecki D., Zabilska - Kunek M., Seetah K., Jarzębowski M., Pluskowski A. 2019, Farming, hunting and fishing in Medieval Prussia: the zooarchaeological data, [w:] Environment, colonisation, and the Baltic Crusader States: Terra Sacra I, A. Pluskowski red., Turnhout, s. 333–376.
Maltby M., Pluskowski A., Seetah K. 2009, Animal bones from an industrial quarter at Malbork, Poland: towards an ecology of a castle built in Prussia by the Teutonic Order, „Crusades”, 8, s. 191–212.
Matolcsi J. 1970, Historische Erforschung der Körpergrösse des Rindes auf Grund von ungarischem Knochenmaterial, „Zeitschrift für Tierzüchtung und Züchtungsbiologie”, 87/2, s. 89–137.
Modzelewski K. 1986, Chłopi w monarchii wczesnopiastowskiej, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.
Nogalski S. 1991, Szczątki kostne ptaków domowych z wykopalisk w Małej Nieszawce (woj. toruńskie), „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu”, 227, „Archeozoologia”, 16, s. 17–22.
Nogalski S., Sałaciak A., Kosińska B. 1992, Szczątki kostne ptaków dziko żyjących z wykopalisk w Małej Nieszawce (woj. toruńskie), „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu”, 237, „Archeozoologia”, 17, s. 79–88.
Ogier Ch. 1950 (wyd.), Karola Ogiera dziennik podróży do Polski 1635–1636, Gdańsk.
Pielowski Z. 1979, Zając, Warszawa.
Pielowski Z. 1984, Sarna, Warszawa.
Prawocheński R. 1958, Hodowla świń, Warszawa.
Pucek Z., Sych L. 1984, Parzystokopytne, [w:] Klucz do oznaczania ssaków Polski, Z. Pucek red., Warszawa, s. 319–354.
Rabęcka - Brykczyńska I. 1984, Jatki rzeźnicze w Polsce w XIII–XIV w., [w:] Z problematyki badań nad produkcją żywnościową w Polsce, Z. Kamieńska red., Wrocław–Warszawa– Kraków–Gdańsk–Łódź, s. 7–124.
Rokosz M. 1995, History of the aurochs (Bos taurus primigenius) in Poland, „Animal Genetic Resources Information”, 16, s. 5–12.
Samsonowicz A. 2011, Łowiectwo w Polsce Piastów i Jagiellonów, Warszawa.
Schmid E. 1972, Atlas of animal bones, Amsterdam–London–New York.
Schramm Z. 1967, Różnice morfologiczne niektórych kości kozy i owcy, „Roczniki Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu”, 36, s. 107–133.
Serjeantson D. 2009, Birds, Cambridge.
Sobociński M. 1980, Szczątki kostne zwierząt domowych z wykopalisk w Człuchowie, „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu”, 121, „Archeozoologia”, 6, s. 113–129.
Sobociński M. 1991a, Spożycie mięsa na średniowiecznym zamku krzyżackim w Małej Nieszawce (woj. toruńskie), „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu”, 227, „Archeozoologia”, 16, s. 49–56.
Sobociński M. 1991b, Zwierzęcy materiał kostny z wykopalisk w Małej Nieszawce (woj. toruńskie), „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu”, 227, „Archeozoologia”, 16, s. 57–70.
Sobociński M., Makowiecki D. 1987, Zwierzęce szczątki kostne z wykopalisk w zamku Górków w Szamotułach, „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu”, 174, „Archeozoologia”, 12, s. 167–192.
Susłowska W., Urbanowicz T. 1968, Materiały osteologiczne ssaków z Siedlątkowa, pow. Poddębice, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna”, 15, s. 133–134.
Teichert M. 1969, Osteometrische Untersuchungen zur Berechnung der Widerristhöhe bei vor- und frühgeschichtlichen Schweinen, „Kühn-Archiv”, 83, s. 237–292.
Thomas R., Locock M. 2000, Food for the dogs? The consumption of horselesh at Dudley Castle in the eighteenth century, „Environmental Archaeology”, 5, s. 83–91.
Wiejacka M., Makowiecki D., Opelkova M., Wiewióra M., Pluskowski A. 2020, Birds at the Teutonic Orders castles in Prussia (Poland), „Quaternary International”, DOI: 10.1016/j.quaint.2020.11.23.
Wiewióra M. red. 2012, Zamek w Grudziądzu w świetle badań archeologiczno-architektonicznych. Studia i materiały, Toruń.
Wiewióra M. red. 2014, Zamek biskupów chełmskich w Wąbrzeźnie w świetle badań archeologiczno-architektonicznych. Studia i materiały, Toruń
Wyrost P. 1994, Dawna fauna Polski w świetle badań kostnych materiałów archeologicznych. Rozmieszczenie w czasie i przestrzeni, „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu”, 259, „Archeozoologia”, 19, s. 75–176.
Zabilska - Kunek M. 2017, Analiza kości zwierzęcych z badań archeologicznych na zamku w Czudcu, [w:] Grodzisko i zamek w Czudcu na terenie dawnej ziemi sandomierskiej w świetle badań archeologicznych w latach 2001–2010, A. Lubelczyk red., Rzeszów, s. 485–495.
Zając E. 1998, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok.
Zeder M., Lapham H. 2010, Assessing the reliability of criteria used to identify postcranial bones in sheep, Ovis, and goats, Capra, „Journal of Archaeological Science”, 37/11, s. 2887–2905.
Zielińska M. 1996, Badania archeologiczne na zamku w Sanoku, „Mówią Zbiory”, 1, s. 5–20.
Zielińska M. 2003, Prace archeologiczno-konserwatorskie na stanowisku nr 1 w Sanoku (wzgórze zamkowe) w latach 1999–2002, „Podkarpacki Biuletyn Konserwatorski”, 1/2, s. 73–76.
Zielińska M. 2007, Stan badań nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym Sanoka, [w:] Seminarium Trepczańskie, W. Banach, E. Kasprzak, P. Kotowicz red., Sanok, s. 9–18.
Zielińska M. 2021, Budowle gotyckie na wzgórzu zamkowym w Sanoku, [w:] Studia z historii i archeologii architektury. Księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi Zbigniewowi Pianowskiemu w 70. rocznicę urodzin, A. Rozwałka, P. Gorazd-Dziuban, P. Kocańda red., Rzeszów, s. 628–654.
Zietzschmann O., Kroelling O. 1955, Lehrbuch der Entwicklungsgeschite der Haustiere, Berlin–Hamburg.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Archeologia Polski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
