Przejawy życia duchowego w neolicie. Antropomorficzna plastyka figuralna z Raciborza-Studziennej
Słowa kluczowe:
Polska, Górny Śląsk, neolit, krąg anatolijsko-bałkański, antropomorficzna plastyka figuralnaAbstrakt
Autorzy omawiają jeden z najliczniejszych obecnie na terenie Polski zbiorów antropomorficznej plastyki figuralnej, pochodzący ze stanowiska nr 150 w Raciborzu-Studziennej. Dokonano szczegółowego opisu sześciu przedmiotów plastyki figuralnej wraz z analizą kontekstu ich odkrycia i chronologii. Na podstawie dostępnych źródeł dotyczących analogicznych odkryć na stanowiskach neolitycznych z terenu środkowej i południo-wschodniej Europy, Anatolii oraz północnej Afryki podjęto próbę interpretacji funkcji i znaczenia żeńskich figurek antropomorficznych z Raciborza-Studziennej.
Tłumacz: Iwona Zych
Pobrania
Download data is not yet available.
Bibliografia
Bánffy E., Goldman G. 2003. Neolithic beliefs, [w:] Hungarian archaeology at the turn of the millennium, Budapest, s. 112–117
Bobrowski P. 2014. Wstęp, [w:] Racibórz, stanowisko 150. Badania archeologiczne na terenie „Zbiornika Przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (Polder)”, t. II, P. Bobrowski, B. Gediga, D. Minta-Tworzowska, J. Piekalski red., Poznań–Wrocław, s. 11–12
Boroń T., Królik H., Kowalski T. 2011. Antropomorficzna plastyka figuralna krzemienna i kościana w społecznościach pradziejowych z ziem polskich, „Archeologia Polski, t. 56, z. 1–2, s. 65–88
Burdo N. B. 2010. Realističeskaâ plastika Tripol’â-Kukuten’: sistiematizaciâ, tipologiâ, interpretaciâ, „Stratum plus”, nr 2, s. 123–167
Ciałowicz K. 2005. Początki cywilizacji na Bliskim Wschodzie, [w:] Stary i nowy świat. Od „rewolucji” neolitycznej do podbojów Aleksandra Wielkiego, J. Śliwa red., Warszawa, s. 7–95
Cinal S. 1996. Enkidu, Gilgamesz, [w:] Bogowie, demony, herosi. Leksykon, Z. Pasek red., Kraków, s. 130, 151–152
Cucuteni Culture art and religion/Kultura Cucuteni, sztuka i religia, Suceava, 2009
Czarniak K. 2012. Młodsze kultury cyklu naddunajskiego w Polsce południowo-zachodniej, Szczecin–Wrocław
Czerniak L. 1994. Wczesny i środkowy okres neolitu na Kujawach, Poznań
Czekaj-Zastawny A., Przybyła M. M. 2012. Modlniczka 2, powiat krakowski – cmentarzysko kultury ceramiki wstęgowej rytej i osady neolityczne, Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, Kraków
Fabisiak W., Cholewa P. 2002. Plastyka antropomorficzna z osady kultury lendzielskiej w Księginicach Wielkich, pow. Strzelin, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne”, t. 44, s. 171–176
Ferenc E. 2010. Polskie tradycje świąteczne, Poznań
Fiedorczuk J., Bratlund B., Kolstrup E., Schild R. 2007. Late Magdalenian feminine flint plaquettes from Poland, „Antiquity”, t. 81, s. 97–105
Foltyn M. E., Foltyn E. 2012. Ziemie Górnego Śląska od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, Łódź
Gąssowski J. 2008. Prahistoria sztuki, Warszawa
Gediga B. 2010. Przejawy antropomorfizacji w sztuce pradziejowej, [w:] Estetyka w archeologii. Antropomorfizacje w pradziejach i starożytności, E. Bugaj, A.P. Kowalski red., Poznań, s. 47–82
Gimbutas M. 1989. The goddesses and gods of old Europe, 6500–3500 B.C. Myths and cult images, London
Ginter B., Połtowicz M. 2002. Sztuka ruchoma z magdaleńskiego stanowiska w Dzierżysławiu na Dolnym Śląsku, [w:] Sztuka pradziejowa ziem polskich. Katalog wystawy, Poznań, s. 22–29
Gula M. 1977. Bursztynowa plastyka figuralna epoki kamienia w Polsce, „Archeologia Polski”, t. 22, z. 2, s. 369–387
Höckmann O. 1965. Menschlische Darstellungen in der bandkeramischen Kultur, Jahrbuch des Römisch-Germanischen Zentralsmuseums Mainz, R. 12, s. 1–34
Hodder I. 2003. Köyden kente. Yakíndoğu’da İlk Yerleşlimler. Ufuk Esin’e Armağan. From village to cities. Early villages in the Near East. Studies presented to Ufuk Esin, M. Özdoğan, H. Hauptmann, N. Baflgelen red., Istanbul, s. 155–161
Iakovleva L. A. 2001. Les habitats en os de mammouth des chasseurs paléolithiques d’Ukraine, „Dossiers d’Archéologie”, nr 226, s. 36–48
Janák V. 1990. Východoevropské elementy v lengelské antropomorfini plastyce na Moravě a ve Slezku, [w:] Pravěké a Slovanské osídlení Moravy (Sborník Josefu Poulíkovi k 80. narozeninám), V. Nekuda, M. Čižmář, J. Unger red., Brno, s. 26–37
Jarosz P., Rodak T. 2006. Sprawozdanie z ratowniczych badań wykopaliskowych na stanowiskach 6 i 7 Zakrzowcu, gm. Niepołomice, woj. małopolskie, [w:] Raport 2003–2004, t. 2, Wstępne wyniki konserwatorskich badań archeologicznych w strefie budowy autostrad w Polsce za lata 2003–2004, Z. Bukowski, M. Gierlach red., Warszawa, s. 619–634
Józwiak B. 2002. Fragment figurki antropomorficznej z Krzywosądza, woj. kujawsko-pomorskie, jako przykład plastyki figuralnej społeczeństw subneolitycznych, [w:] Sztuka pradziejowa ziem polskich. Katalog wystawy, Poznań, s. 72–76
Kaczanowska M. 2002. Uwagi o sztuce społeczeństw neolitycznych, [w:] Sztuka pradziejowa ziem polskich. Katalog wystawy, Poznań, s. 55–60
Kaczanowska M. 2006. Środkowa faza rozwoju kultury lendzielskiej w Małopolsce – grupa pleszowsko-modlnicka, [w:] Dziedzictwo cywilizacji naddunajskich: Małopolska na przełomie epoki kamienia i miedzi, M. Kaczanowska red., Kraków, s. 37–57
Kaufmann D. 1989. Kultische Äußerungen im Frühneolithikum des Elbe-Saale-Gebietes, [w:] Religion und Kult in ur- und frühgeschichtlicher Zeit, F. Schlette, D. Kaufmann red., Berlin, s. 111–139
Kazdová E., Koštuřík P., Rakovský I. 1994. Der gegenwärtige Forschungsstand der Kultur mit märischer bemalter Keramik, [w:] Internationales Symposium über die Lengyel-Kultur 1888–1988, Brno–Łódź, s. 131–155
Kolistrkoska Nasteva I. 2007. Prehistoric Macedonian Figurines, Macedonian Affairs. Analyses of Macedonian Politics, Economy and Society, t. 6, nr 1, Skopje, s. 39–48
Kowalski A. P. 2001. Myślenie przedfilozoficzne, Poznań
Kowalski A. P. 2010. Kulturoznawczo-estetyczna interpretacja antropomorfizacji w sztuce prehistorycznej, [w:] Estetyka w archeologii. Antropomorfizacje w pradziejach i starożytności, E. Bugaj, A.P. Kowalski red., Poznań, s. 35–45
Kowalski A. P. 2013. Mit a piękno. Z badań nad pochodzeniem sztuki, Bydgoszcz
Krzyszowski A. 2004. Wczesnoneolityczne figurki antropomorficzne na przykładzie nowego znaleziska z Lipnicy w województwie wielkopolskim, „Folia Praehistorica Posnaniensia”, t. 12, s. 65–79
Krzyżaniak L. 1980. Egipt przed piramidami, Warszawa
Kurgan-Przybylska M. 2013. Neolit, [w:] Archeologia. Górny Śląsk, Katowice, s. 47–76
Kühn H. 1958. Kunst Alteuropa, Stuttgart
Mallory J. P., Adams D. Q. 1997. Encyclopedia of Indo-European Culture, London–Chicago
Mazurowski R. F. 1983. Bursztyn w epoce kamienia na ziemiach polskich, „Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne”, t. 5, s. 7–130
McDermott L. R. 1996. Self-representation in Upper Paleolithic female figurines, „Current Anthropology”, t. 37, s. 227–275
Mierzejewski A. 1981. Sztuka starożytnego Wschodu II, Warszawa
Naumov G. 2010. Neolithic anthropocentrism: the principles of imagery and symbolic manifestation of corporeality in the Balkans, „Documenta Praehistorica”, 37, s. 227–238
Ogrodowska B. 2007. Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, Warszawa
Pavúk J. 1981. Umienie a život doby kamennej, Tatran
Pavúk J. 2003. Menschliche Toefiguren der Lengyel-Kultur aus der Slowakei, [w:] Mergenrot der Kulturen. Festschrift für Nándor Kalicz zum 75 Geburtstag, E. Jarem, P. Raczky red., Budapest, s. 311–325
Podborský V. 1983. K metodyce a možnostem studia plastiky lidu s moravskou malovanou keramikou figurální, Sborník Prací Filozofické Fakulty Brněnské Univerzity Studia Minora Facultatis Philosophicae Universitatis Brunensis, E28, Brno, s. 7–93
Podborský V. 2006. Náboženství pravěkých Evropanů, Brno
Richter J. 1912. Ausgrabungen in Ottiz bei Ratibor, „Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift. Zeitschrift des Vereins für das Museum Schlesischer Altertümer: Jahrbuch des Schlesischen Museums für Kunstgewerbe und Altertümer”, t. 6, s. 33–38
Sobkowiak-Tabaka I., Bobrowski P., Hurnowicz A. 2013. Bodzia, stan. 6. Osadnictwo społeczności kultury późnej ceramiki wstęgowej, [w:] Bodzia, stan. 6, Witolodowo, stan. 1, Śliwkowo, stan. 4. Archeologiczne badania ratownicze na trasie autostrady A1 w woj. kujawsko-pomorskim, W. Kaczor, M. Żółkiewski red., Poznań, s. 51–145
Svoboda J. 1999. Časlovců, Brno
Stratulat L. 2009. Cucuteni. A great civilization of the prehistoric world, Iaşi
Torbrügge W. 1985. Bemerkungen über Idole und Voyive, [w:] Idole. Frühe Götterbilder und Opfergaben. Ausstellungskataloge der prähistorischen Staatssammlung 12, Mainz am Rhein, s. 7–17
Ţurcanu S. 2013. Antropomorphic and zoomorphic plastic art, [w:] Bilcze Złote. Materials of the Tripolye culture from the Werteba and Ogród sites, S. Kadrow red., Kraków, s. 53–85
Weniger G.C. 1989. The Magdalenian in Western Central Europe: Settlement Pattern and Regionality, „Journal of World Prehistory”, t. 3, z. 3, s. 323–372
Zastawny A. 2008. Neolityczna plastyka gliniana ze stanowiska 3 w Dąbrowie, gm. Kłaj, [w:] Młodsza epoka kamienia – wybrane znaleziska, Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, J. Chochorowski red., Kraków, s. 57–68
Bobrowski P. 2014. Wstęp, [w:] Racibórz, stanowisko 150. Badania archeologiczne na terenie „Zbiornika Przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (Polder)”, t. II, P. Bobrowski, B. Gediga, D. Minta-Tworzowska, J. Piekalski red., Poznań–Wrocław, s. 11–12
Boroń T., Królik H., Kowalski T. 2011. Antropomorficzna plastyka figuralna krzemienna i kościana w społecznościach pradziejowych z ziem polskich, „Archeologia Polski, t. 56, z. 1–2, s. 65–88
Burdo N. B. 2010. Realističeskaâ plastika Tripol’â-Kukuten’: sistiematizaciâ, tipologiâ, interpretaciâ, „Stratum plus”, nr 2, s. 123–167
Ciałowicz K. 2005. Początki cywilizacji na Bliskim Wschodzie, [w:] Stary i nowy świat. Od „rewolucji” neolitycznej do podbojów Aleksandra Wielkiego, J. Śliwa red., Warszawa, s. 7–95
Cinal S. 1996. Enkidu, Gilgamesz, [w:] Bogowie, demony, herosi. Leksykon, Z. Pasek red., Kraków, s. 130, 151–152
Cucuteni Culture art and religion/Kultura Cucuteni, sztuka i religia, Suceava, 2009
Czarniak K. 2012. Młodsze kultury cyklu naddunajskiego w Polsce południowo-zachodniej, Szczecin–Wrocław
Czerniak L. 1994. Wczesny i środkowy okres neolitu na Kujawach, Poznań
Czekaj-Zastawny A., Przybyła M. M. 2012. Modlniczka 2, powiat krakowski – cmentarzysko kultury ceramiki wstęgowej rytej i osady neolityczne, Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, Kraków
Fabisiak W., Cholewa P. 2002. Plastyka antropomorficzna z osady kultury lendzielskiej w Księginicach Wielkich, pow. Strzelin, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne”, t. 44, s. 171–176
Ferenc E. 2010. Polskie tradycje świąteczne, Poznań
Fiedorczuk J., Bratlund B., Kolstrup E., Schild R. 2007. Late Magdalenian feminine flint plaquettes from Poland, „Antiquity”, t. 81, s. 97–105
Foltyn M. E., Foltyn E. 2012. Ziemie Górnego Śląska od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, Łódź
Gąssowski J. 2008. Prahistoria sztuki, Warszawa
Gediga B. 2010. Przejawy antropomorfizacji w sztuce pradziejowej, [w:] Estetyka w archeologii. Antropomorfizacje w pradziejach i starożytności, E. Bugaj, A.P. Kowalski red., Poznań, s. 47–82
Gimbutas M. 1989. The goddesses and gods of old Europe, 6500–3500 B.C. Myths and cult images, London
Ginter B., Połtowicz M. 2002. Sztuka ruchoma z magdaleńskiego stanowiska w Dzierżysławiu na Dolnym Śląsku, [w:] Sztuka pradziejowa ziem polskich. Katalog wystawy, Poznań, s. 22–29
Gula M. 1977. Bursztynowa plastyka figuralna epoki kamienia w Polsce, „Archeologia Polski”, t. 22, z. 2, s. 369–387
Höckmann O. 1965. Menschlische Darstellungen in der bandkeramischen Kultur, Jahrbuch des Römisch-Germanischen Zentralsmuseums Mainz, R. 12, s. 1–34
Hodder I. 2003. Köyden kente. Yakíndoğu’da İlk Yerleşlimler. Ufuk Esin’e Armağan. From village to cities. Early villages in the Near East. Studies presented to Ufuk Esin, M. Özdoğan, H. Hauptmann, N. Baflgelen red., Istanbul, s. 155–161
Iakovleva L. A. 2001. Les habitats en os de mammouth des chasseurs paléolithiques d’Ukraine, „Dossiers d’Archéologie”, nr 226, s. 36–48
Janák V. 1990. Východoevropské elementy v lengelské antropomorfini plastyce na Moravě a ve Slezku, [w:] Pravěké a Slovanské osídlení Moravy (Sborník Josefu Poulíkovi k 80. narozeninám), V. Nekuda, M. Čižmář, J. Unger red., Brno, s. 26–37
Jarosz P., Rodak T. 2006. Sprawozdanie z ratowniczych badań wykopaliskowych na stanowiskach 6 i 7 Zakrzowcu, gm. Niepołomice, woj. małopolskie, [w:] Raport 2003–2004, t. 2, Wstępne wyniki konserwatorskich badań archeologicznych w strefie budowy autostrad w Polsce za lata 2003–2004, Z. Bukowski, M. Gierlach red., Warszawa, s. 619–634
Józwiak B. 2002. Fragment figurki antropomorficznej z Krzywosądza, woj. kujawsko-pomorskie, jako przykład plastyki figuralnej społeczeństw subneolitycznych, [w:] Sztuka pradziejowa ziem polskich. Katalog wystawy, Poznań, s. 72–76
Kaczanowska M. 2002. Uwagi o sztuce społeczeństw neolitycznych, [w:] Sztuka pradziejowa ziem polskich. Katalog wystawy, Poznań, s. 55–60
Kaczanowska M. 2006. Środkowa faza rozwoju kultury lendzielskiej w Małopolsce – grupa pleszowsko-modlnicka, [w:] Dziedzictwo cywilizacji naddunajskich: Małopolska na przełomie epoki kamienia i miedzi, M. Kaczanowska red., Kraków, s. 37–57
Kaufmann D. 1989. Kultische Äußerungen im Frühneolithikum des Elbe-Saale-Gebietes, [w:] Religion und Kult in ur- und frühgeschichtlicher Zeit, F. Schlette, D. Kaufmann red., Berlin, s. 111–139
Kazdová E., Koštuřík P., Rakovský I. 1994. Der gegenwärtige Forschungsstand der Kultur mit märischer bemalter Keramik, [w:] Internationales Symposium über die Lengyel-Kultur 1888–1988, Brno–Łódź, s. 131–155
Kolistrkoska Nasteva I. 2007. Prehistoric Macedonian Figurines, Macedonian Affairs. Analyses of Macedonian Politics, Economy and Society, t. 6, nr 1, Skopje, s. 39–48
Kowalski A. P. 2001. Myślenie przedfilozoficzne, Poznań
Kowalski A. P. 2010. Kulturoznawczo-estetyczna interpretacja antropomorfizacji w sztuce prehistorycznej, [w:] Estetyka w archeologii. Antropomorfizacje w pradziejach i starożytności, E. Bugaj, A.P. Kowalski red., Poznań, s. 35–45
Kowalski A. P. 2013. Mit a piękno. Z badań nad pochodzeniem sztuki, Bydgoszcz
Krzyszowski A. 2004. Wczesnoneolityczne figurki antropomorficzne na przykładzie nowego znaleziska z Lipnicy w województwie wielkopolskim, „Folia Praehistorica Posnaniensia”, t. 12, s. 65–79
Krzyżaniak L. 1980. Egipt przed piramidami, Warszawa
Kurgan-Przybylska M. 2013. Neolit, [w:] Archeologia. Górny Śląsk, Katowice, s. 47–76
Kühn H. 1958. Kunst Alteuropa, Stuttgart
Mallory J. P., Adams D. Q. 1997. Encyclopedia of Indo-European Culture, London–Chicago
Mazurowski R. F. 1983. Bursztyn w epoce kamienia na ziemiach polskich, „Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne”, t. 5, s. 7–130
McDermott L. R. 1996. Self-representation in Upper Paleolithic female figurines, „Current Anthropology”, t. 37, s. 227–275
Mierzejewski A. 1981. Sztuka starożytnego Wschodu II, Warszawa
Naumov G. 2010. Neolithic anthropocentrism: the principles of imagery and symbolic manifestation of corporeality in the Balkans, „Documenta Praehistorica”, 37, s. 227–238
Ogrodowska B. 2007. Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, Warszawa
Pavúk J. 1981. Umienie a život doby kamennej, Tatran
Pavúk J. 2003. Menschliche Toefiguren der Lengyel-Kultur aus der Slowakei, [w:] Mergenrot der Kulturen. Festschrift für Nándor Kalicz zum 75 Geburtstag, E. Jarem, P. Raczky red., Budapest, s. 311–325
Podborský V. 1983. K metodyce a možnostem studia plastiky lidu s moravskou malovanou keramikou figurální, Sborník Prací Filozofické Fakulty Brněnské Univerzity Studia Minora Facultatis Philosophicae Universitatis Brunensis, E28, Brno, s. 7–93
Podborský V. 2006. Náboženství pravěkých Evropanů, Brno
Richter J. 1912. Ausgrabungen in Ottiz bei Ratibor, „Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift. Zeitschrift des Vereins für das Museum Schlesischer Altertümer: Jahrbuch des Schlesischen Museums für Kunstgewerbe und Altertümer”, t. 6, s. 33–38
Sobkowiak-Tabaka I., Bobrowski P., Hurnowicz A. 2013. Bodzia, stan. 6. Osadnictwo społeczności kultury późnej ceramiki wstęgowej, [w:] Bodzia, stan. 6, Witolodowo, stan. 1, Śliwkowo, stan. 4. Archeologiczne badania ratownicze na trasie autostrady A1 w woj. kujawsko-pomorskim, W. Kaczor, M. Żółkiewski red., Poznań, s. 51–145
Svoboda J. 1999. Časlovců, Brno
Stratulat L. 2009. Cucuteni. A great civilization of the prehistoric world, Iaşi
Torbrügge W. 1985. Bemerkungen über Idole und Voyive, [w:] Idole. Frühe Götterbilder und Opfergaben. Ausstellungskataloge der prähistorischen Staatssammlung 12, Mainz am Rhein, s. 7–17
Ţurcanu S. 2013. Antropomorphic and zoomorphic plastic art, [w:] Bilcze Złote. Materials of the Tripolye culture from the Werteba and Ogród sites, S. Kadrow red., Kraków, s. 53–85
Weniger G.C. 1989. The Magdalenian in Western Central Europe: Settlement Pattern and Regionality, „Journal of World Prehistory”, t. 3, z. 3, s. 323–372
Zastawny A. 2008. Neolityczna plastyka gliniana ze stanowiska 3 w Dąbrowie, gm. Kłaj, [w:] Młodsza epoka kamienia – wybrane znaleziska, Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, J. Chochorowski red., Kraków, s. 57–68
Pobrania
Opublikowane
2014-01-01
Jak cytować
Sobkowiak-Tabaka, I., Bobrowski, P., Kurgan-Przybylska, M., & Anioła, M. (2014). Przejawy życia duchowego w neolicie. Antropomorficzna plastyka figuralna z Raciborza-Studziennej. Archeologia Polski, 59(1-2), 187–207. Pobrano z https://journals.iaepan.pl/apol/article/view/458
Numer
Dział
Studia
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
