O pożywieniu zakonnic w średniowieczu i wczesnej epoce nowożytnej. Problematyka, źródła, możliwości badawcze
Słowa kluczowe:
średniowiecze-o. nowożytny wczesny, klasztory żeńskie, pożywienie w klasztorach, konsumpcja żywnościowa w średniowieczu-o. nowożytnym wczesnym, źródła archiwalne do historii klasztorówAbstrakt
ON NUNS’ DIET IN THE MIDDLE AGES AND EARLY-MODERN PERIOD.PROBLEMS, SOURCES AND RESEARCH OPPORTUNITIES
The article aims to highlight the types of mediaeval and early-modern sources that contain information on diet in convents, to exemplify research opportunities with concrete documents, to compare two types of archive records, and finally to formulate some research postulates. The focus is on female orders but some findings are also applicable to male monasteries. Polish historians exploring the history of monasticism have rarely paid attention to the subject of eating and fasting in convents, usually mentioning it only in terms of marginal curiosities. Differences and nuances in the eating and fasting customs in convents were noticed more than fifty years ago by Maria Dembińska. Methodological assumptions formulated by her and Andrzej Wyczański have not been applied in systematic research until today and the sphere of material culture and consumption remains almost unexplored by historians of monasticism.Mediaeval sources offer less information about consumption than modern ones. Normative documents such as rules, statutes and constitutions, which were to shape and stabilise nuns’ habits in all spheres of activity including food consumption, give a rather general picture of diet. Information on ingredients used in convent kitchens are supplemented with details from the Vitae of the saints.Much more data can be found in modern sources, such as accounts, chronicles, visitation reports and rare surviving samples of menus and descriptions of meals. Here, the main research postulate is to survey poorly explored convent archives. With regard to the Middle Ages it is necessary to conduct a contrastive analysis of order rules and other normative sources. This will reveal consumption norms and habits promoted in theory as well as similarities and differences between particular orders, which can later be confronted with practice reconstructed from the rich modern records.
Pobrania
Bibliografia
Araszczuk S. 1999. Przedtrydenckie wrocławskie księgi liturgiczne. Wrocławski Przegląd Teologiczny 4, 63-71.
Bobowski K. 1995. Podstawy bytu konwentu trzebnickiego. In: M. Kaczmarek, M.L. Wójcik. Księga jadwiżańska. Wrocław, 62-82.
Bojer W. 2003. Ewolucja exemplum w XII i XIII w. In: W.Bojer (ed.), Teksty o kulturze średniowiecza ofiarowane Bronisławowi Geremkowi. Warszawa, 50-63.
Borkowska M. 1990. Prozopografia polskich zakonów żeńskich. Nasza Przeszłość 73, 31-340.
Borkowska M. 1997. Życie codzienne polskich klasztorów żeńskich z XVII i XVIII wieku. Warszawa.
Cetwiński M. 2004. Dieta św. Jadwigi. Ze studiów nad semiotyką pożywienia średniowiecznych Ślązaków. In: A.M. Wyrwa, A.Kiełbasa et al. (eds.), Cysterki w dziejach ziem polskich, dawnej Rzeczypospolitej i Europy Środkowej. Poznań, 530-539.
Chudziakowa J. 1984. Romański kościół benedyktynów w Mogilnie. Warszawa.
Dąbrowski K. 1970. Rozwój wielkiej własności ziemskiej cysterek w Żarnowcu od XIII do XVI w. Gdańsk
Dembińska M. 1963. Konsumpcja żywnościowa w Polsce średniowiecznej. Wrocław.
Dembińska M. 1999. Food and drink in medieval Poland: rediscorvering cuisine of the past. Philadelphia.
Dola K. 1986. Problemy kościelno – duszpasterskie w diecezji wrocławskiej w XV w. Sobótka 52, 517-538.
Freeman G.P. 1999. Klarissenfasten im 13. Jahrhundert. Archivum Franciscanum Historicum 93, 220-285.
Gąsiorowska P. 2010. Kuchnia i infirmeria w klasztorze klarysek krakowskich do końca XVIII w. In: A. Radzimiński et al., Sanctimoniales. Klasztory żeńskie w Polsce i Europie Środkowej (do przełomu XVIII i XIX wieku). Toruń- Bydgoszcz, 394-406.
Gil A. 1997. Życie codzienne karmelitanek bosych w Polsce w XVII-XIX wieku. Kraków.
Gronowski T.M. 2007. Zwyczajny klasztor, zwyczajni mnisi. Wspólnota tyniecka w średniowieczu. Kraków.
Guidi R.L. 1992. Le clarisse nella societa dal 400. Collectanea Franciscana 62, 101-146.
Jaritz G. 1980. Zur Sachkultur ősterreichischer Klőster des Spätmittelalters. In: Klősterliche sachkultur des Spätmittelalters. Wien, 147-168.
Iwaszkiewicz M. 1990. Szczątki kostne ryb z wykopalisk opactwa benedyktynów w Lubiniu. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu. Archeozoologia 15, 3-7.
Konieczka–Śliwińska D. 1997. Życie codzienne opactwa benedyktynów w Mogilnie. Zarys problematyki. Nasza Przeszłość 88, 5-31.
Kowalski P. 2007. O szkodliwości jedzenia warzyw, ze szczególnym uwzględnieniem ryzyka spożywania sałaty. In: K. Łeńska-Bąk (ed.), Pokarmy i jedzenie w kulturze. Opole, 87-103.
Kucharski G. 2000. Początki klasztoru cysterek w Ołoboku. In: A.M Wyrwa, J.Dobosz (eds.), Cystersi w społeczeństwie Europy Środkowej. 900 lat zakonu Cystersów. Poznań, 319-321.
Kurnatowska Z. 1997. O piecu piekarskim w klasztorze. In: J.A. Spież et al. (eds.), Benedyktyńska praca. Studia historyczne ofiarowane o. Pawłowi Sczanieckiemu w 80. Rocznicę urodzin. Kraków, 119-127.
Larioux B. 1997. Les livres de cuisine mėdiėvaux. Turnhout.
Michalski M. 2004. Kobiety i świętość w żywotach trzynastowiecznych księżnych polskich. Poznań.
Młynarska-Kaletynowa M. 1990. Rozwój majętności klasztoru cysterek trzebnickich w XIII w. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 38, 223-247.
Morawski Z. 1987. Rozwój i upadek winiarstwa w Polsce (XIII-XVI). Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 26, 57-78.
Moulin L. 1986. Życie codzienne zakonników w średniowieczu. Warszawa.
Pac G. 2009. Kobiety, asceza i władza nad ciałem w średniowieczu. Przegląd Historyczny 100, 525-545.
Pittoni R. 1980. Zisterziensische Sachkultur am Beispiel archäologischer Funde aus des Abtei Heiligen Kreuz bei Baden, Niederősterreich. In Klősterliche Sachkultur des Spätmittelaters. Wien, 365-379.
Pobóg–Lenartowicz A. 1990. Kanonicy regularni na Śląsku. Opole.
Pobóg–Lenartowicz A. 1994. Uposażenie i działalność gospodarcza kanoników regularnych NMP na Piasku we Wrocławiu do początku XVI w. Opole.
Przybyłowicz O.M. 2003. Inwentarze włoskich klasztorów klarysek: San Gimognano (1317-1340), Bolonia (1337-1341), Ferrara (1337). Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 51, 183-199.
Przybyłowicz O.M. 2010. Długość życia zakonnic w świetle źródeł średniowiecznych i nowożytnych. Możliwości i propozycje badawcze. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 58, 17-34.
Przybyłowicz O.M. 2013. Jak panny zakonne rozliczały się? Księgi rachunkowe jako źródło do badań nad polskimi klasztorami żeńskimi XVI-XVIII w. In: M. Wyrwa (ed.), Klasztor w gospodarce średniowiecznej i nowożytnej. Wrocław, 101-114.
Przybyłowicz O.M. 2014. „Dla prętszego wydawania obiadu…”. Rozporządzenia wizytatorów dotyczące stołu i posiłków w klasztorach diecezji krakowskiej z końca XVI - połowy XVII wieku. In: M. Bis, W. Bis (eds.), Rzeczy i ludzie. Kultura materialna w późnym średniowieczu i w okresie nowożytnym. Studia dedykowane Marii Dąbrowskiej. Warszawa, 241-265.
Rajman J. 1993. Klasztor Norbertanek na Zwierzyńcu w wiekach średnich. Kraków.
Rajman J. 2001. O źródłach do zagadnienia posiłków i napojów w klasztorze średniowiecznym. Małopolskie Studia Historyczne 44, 183-198.
Rajman J. 2010. Jadłospis norbertanek zwierzynieckich z XVIII w. In: A. Radzimiński et al. (eds.), Sanctimoniales . Bydgoszcz-Toruń, 407-411.
Rőhrig F. 1980. Die materielle Kultur des Chorrerrenstiftes Klosterneuburg unter besonderer Berücksichtigung der Aussage von Rechnuungsbüchern. In Klősterliche Sachkultur des Spätmittelalters. Wien , 217-224.
Rosiński F.M. 2007. Jedzenie w ujęciu biblijnym. In: K. Łeńska–Bąk (ed.), Pokarmy i jedzenie w kulturze. Tabu. Dieta. Symbol. Opole, 56-77.
Sułkowska-Tuszyńska K. 2006. Klasztor norbertanek w Strzelnie (XII-XVI w.). Sacrum i profanum. Toruń.
Sutowicz A. 2003. Przyczynek do badań nad życiem wewnętrznym klasztoru klarysek we Wrocławiu w okresie średniowiecza. Saeculum Chriistianum 10, 5-22.
Swastek J. 1986. Św. Brygida szwedzka i zakon Najświętszego Zbawiciela ze szczególnym uwzględnieniem klasztorów polskich. Lublin.
Szwagra A. 1993. Błogosławiona Kinga. Tarnowskie Studia Teologiczne 9, 333.
Szylar A. 2006. Kuchnia benedyktynek sandomierskich. Zeszyty Sandomierskie 13, 32-38.
Szylar A. 2008. Konwent bernardynek lubelskich w świetle kroniki klasztornej. Nasza Przeszłość 110, 35-106.
Szylar A. 2012. „Za róże do smażenia, wiśnie i maliny...”, czyli smaki, smaczki ii inne osobliwości kuchni klasztornej w konwentach żeńskich w XVII i XVIII wieku. In: B. Możejko (ed.), Historia naturalna jedzenia. Między antykiem a XIX wiekiem. Gdańsk, 265-278.
Targosz K. 2002. Piórem zakonnicy. Kronikarki w Polsce XVII w. o swoich zakonach i swoich czasach. Kraków.
Vazquez I. 1977. La „forma vitae” hugoliniana para las clarissas en una bula desconocida de 1245. Pontificium Atheneum Antonianum 52, 94-115.
Wąsowicz H. 1995. Kalendarz ksiąg liturgicznych Krakowa do połowy 16 wieku: studium chronologiczno–typologiczne. Lublin.
Wiszewski P. 2003. Opactwo benedyktynek w Legnicy (1348/1349-1810). Struktura, funkcjonowanie, miejsce w społeczeństwie. Poznań.
Wyczański A. 1969. Studia nad konsumpcja żywności w Polsce w XVI i pierwszej połowie XVII w. Warszawa.
Wyrwa A.M. 2004. W kuchni i przy stole ”szarych mnichów”, czyli o wyżywieniu cystersów w świetle źródeł normatywnych zakonu oraz wybranych źródeł pisanych, archeologicznych i przyrodniczych. Archaeologia Historica Polona 14, 51-113.
Żerelik R., Witkowski A. 2001. Wykaz ryb Śląska z poł. XIV wieku. Wrocław, 167-178.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
