Modern-period glass vessels excavated in Warsaw - research perspectives and limitations
Keywords:
glass, glass vessels in 16th–18th century, archaeological findsAbstract
The aim of the article is to present the range of glass vessels from the 16th–18th c. excavated in Warsaw, to survey the current state of research and to discuss the possibilities and limitations of describing them, especially as regards establishing their origin and functions. The article also identifies issues requiring further research and points to unsolved questions. The discussion is based on finds described in available publications. Most of them are remnants of everyday items, which are rarely mentioned in written sources and insufficiently researched. Glass is one of the major categories of modern-period artefacts revealed by archaeological works; glass vessels they are usually excavated in pieces, due to the fragility of the material. In Poland, broken glass, along with damaged ironware, was bought for reuse until the end of the 18th c. Glass became commonly used in Poland relatively late; glass tableware, containers and windowpanes started to appear quite frequently only in the 16th c., and became widely accessible only in the 17th c. No record has been found so far to confirm the existence of any glassworks near Warsaw and in Mazovia before the beginning of the 18th c. However, there may have been some smallscale works, called ‘forest glassworks’. Their products, supplied to the Warsaw market, were probably kitchen utensils or modest tableware, e.g. the so-called ‘bell cups’. Elegant glass tableware in the 16th–18th c. was imported. Warsaw was probably supplied with glass of various provenance, coming by various routes from different directions. In the 16th–17th c. the major glass trade centres were Cracow and Gdańsk. The first glass manufactories which produced vessels were established in the vicinity of Warsaw in the first half of the 18th c. Those were: the royal glassworks in Bielany near Warsaw, opened in 1713 and closed before 1725, and the glassworks near Otwock, which was opened after 1729 and worked until c. 1786. The products of the royal glassworks were probably of high quality but none have been identified. The other glassworks manufactured decorated white and colourful vessels. The third Warsaw glassworks, most likely applying quite an advanced technology, was established in 1729. Other glassworks in the vicinity of Warsaw started production only in the second half of the 18th c. In that century the capital was probably supplied with glass by other renowned manufactories, e.g. by the “Crystal Glassworks”, which worked from 1717 to the end of the 18th c. near Lubaczów. More glassworks were established in the region only in the first half of the 19th c., the leading one being the “Czechy” manufactory in Trąbki near Garwolin. Data on modern-period glass vessels excavated in Warsaw can be found in less than twenty publications. Most of them are artefacts from the 18th c., with few 16th- and 17th-century items. The total number is over 16 000 (cf. table 1). They constitute just a fraction of glass finds. The largest set comes from excavations in the Royal Pharmacy. The analysed vessels can be divided into two groups according to function: ones for storing and transporting drinks and ones for serving and consumption. The existing publications indicate that the majority of finds belong to the first group, which includes bottles, flasks and demijohns. Items from the other group, which can be labelled tableware, are less numerous but more varied, with glasses, goblets and cups (including ‘bell cups’), jugs, mugs and decanters of varied sizes, forms and shapes. Few are decorated; the excavated items sometimes draw from motifs characteristic of ornate artistic glass but in most cases their forms and decorations are quite simplified.
This is a multifaceted topic, and answers to the many research questions it poses can only be found by further interdisciplinary studies.
Downloads
References
Bis Magdalena, Bis Wojciech. 2012. Badania archeologiczne z zakresu późnego średniowiecza i nowożytności na Mazowszu w latach 1989-2009. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 60 (1), 133-148.
Blusiewicz Karolina. 2013. Wyniki badań archeologicznych północnej pierzei placu Teatralnego prowadzonych w latach 1995-1997. In: W. Pela (ed.), Badania archeologiczno-architektoniczne północnej pierzei placu Teatralnego w Warszawie w latach 1995-1997. Archeologia dawnej Warszawy 3. Warszawa, 73-133.
Borowska Joanna. 2011-2012. Życie codzienne w Pałacu Saskim w Warszawie w XVIII wieku w świetle wykopalisk archeologicznych. Z otchłani wieków 66 (1-4), 100-109.
Buczkowski Kazimierz. 1958. Dawne szkła artystyczne w Polsce. Kraków.
Cędrowski Ryszard. 2011-2012. Badania archeologiczne prowadzone przy rewitalizacji piwnic w kamienicach Strony Dekerta Rynku Starego Miasta w Warszawie. Z otchłani wieków 66 (1-4), 39-63.
Chrzanowska Paulina. 1966. Huta szkła w Cudnowie na Wołyniu. Szkło i Ceramika 17 (9), 253-258.
Chrzanowska Paulina. 1974. Artystyczne szkło w okresie baroku i klasycyzmu. In: Z. Kamieńska (ed.), Polskie szkło do połowy 19 wieku. Wrocław, 127-146.
Chrzanowska Paulina. 1987. Szkła artystyczne z polskich manufaktur XVIII w. Warszawa.
Ciepiela Sławomira. 1969. O formach kieliszków użytkowanych w I połowie XVIII w. w Warszawie. Szkło i Ceramika 20 (11), 313-316.
Ciepiela Sławomira. 1970. Zabytki szklane ze stanowiska archeologicznego przy kościele św. Anny w Warszawie. Studia z Dziejów Rzemiosła i Przemysłu 9, 140-171.
Ciepiela Sławomira. 1974. Wyroby szklane od poł. XIII do poł. XVII w. In: Z. Kamieńska (ed.), Polskie szkło do połowy 19 wieku. Wrocław, 64-74.
Ciepiela Sławomira. 1975. Osiemnastowieczne pucharki dzwonowate. Szkło i Ceramika 26 (6), 183-186.
Ciepiela Sławomira. 1977. Szkło osiemnastowieczne Starej Warszawy. Warszawa.
Ciepiela-Kubalska Sławomira. 1987. Z badań nad XVIII-wiecznymi szklanymi naczyniami gospodarczymi. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia 12 (177), 111-121.
Ciepiela-Kubalska Sławomira. 1991. Szklanice fletowate ze Starego Miasta w Warszawie (XIV/XV-1 ćwierć XVII wieku). Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia 19. Archeologia Szkła 5, 25-42.
Ciepiela-Kubalska Sławomira. 1999. Szklane kufle starowarszawskie z XVIII wieku. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia 27 (333), 145-162.
Deresiewicz Janusz. 1966. Hutnictwo szklane Wielkopolski w drugiej połowie XVIII wieku. Studia z Dziejów Rzemiosła i Przemysłu 6, 5-48.
Dymecki Piotr. b.r. wyd. Prawdziwe i wymyślone ciekawostki z dziejów Mszczonowa. Legendy, tajemnice, rzeczy dziwne i ciekawe, 6, http://www.izba.mszczonow.pl/plik,2386,legendy-tajemnice-rzeczy-dziwne-i-ciekawe-pdf.
Gajewska Mirosława. 1975. Wyposażenie w sprzęty mieszczańskich gospodarstw domowych Poznania i Warszawy w XVIII wieku. In: M. Gajewska and W. Kalinowski and E. Kowecka and N. Miks-Rudkowska, Dom i mieszkanie w Polsce (druga połowa XVII-XIX w.). Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej 50. Wrocław, 145-238.
Ginter Halina. 1968. Materiały szklane ze stanowiska Warszawa-Zamek. Warszawskie Materiały Archeologiczne 3, 66-79.
Główka Dariusz. 1996. Być biskupem i ministrem. Majątek ruchomy biskupa chełmskiego i podkanclerzego Macieja Garnysza (1790 r.). Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 44 (2), 177-184.
Główka Dariusz. 2010. Parady, ekwipaże, stoły. Ze studiów nad poziomem życia biskupów rzymsko-katolickich w osiemnastowiecznej Polsce. In: M.R. Pauk and M. Saczyńska (eds.), Dom, majątek, klient, sługa. Manifestacja pozycji elit w przestrzeni materialnej i społecznej (XIII-XIX wiek). Warszawa, 213-226.
Gołębiewski Andrzej. 1997. Znaki na nowożytnych butelkach ze Starego Miasta w Elblągu. Archaeologia Historica Polona 6, 183-205.
Grochulska Barbara. 1983. Wnioski. In: B. Grochulska and W. Pruss (eds.), Z dziejów rzemiosła warszawskiego. Warszawa, 270-273.
Kamieńska Zofia. 1964. Manufaktura szklana w Urzeczu 1737-1846. Warszawa.
Kamieńska Zofia. 1974. Produkcja szkła od poł. XVII do poł. XIX wieku. In: Z. Kamieńska (ed.), Polskie szkło do połowy 19 wieku. Wrocław, 83-126.
Kasprzak Aleksandra J. 2005a. Huta Kryształowa w latach 1729 - kon. XVIII w. In: A.J. Kasprzak (ed.), Szkła z Huty Kryształowej w starostwie lubaczowskim, 1717/1718 – koniec XVIII wieku. Warszawa, 65-81.
Kasprzak Aleksandra J. 2005b. Zakończenie. In: A.J. Kasprzak (ed.), Szkła z Huty Kryształowej w starostwie lubaczowskim, 1717/1718 – koniec XVIII wieku. Warszawa, 91-93.
Kasprzak Aleksandra J. 2007. „Szkło różne w gatunkach wyrażone”. Inwentarz pałacu w Lubartowie z 1756 roku. In: J. Skrabski and B. Bułdys (eds.), Wokół Sanguszków. Dzieje – sztuka – kultura. Materiały I Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej 29-30 czerwiec 2006, Ratusz, Muzeum Okręgowe w Tarnowie. Tarnów, 205-218.
Kociszewski Longin. 1966. Metody laboratoryjne badania przedmiotów zabytkowych ze szkła. Studia z Dziejów Rzemiosła i Przemysłu 6, 49-75.
Kossowska Krystyna 1981. Fabryka Szkła, Kryształów i Szyb do Okien firmy Ignacy Hordliczka. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 29 (3), 365-376.
Kowecka Elżbieta. 1991. Dwór „najrządniejszego w Polszcze magnata”. Warszawa.
Kowecka Elżbieta. 1998. Sprzedać! Kupić! Sklepy warszawskie z artykułami domowymi 1830-1870. Warszawa.
Kozłowska Ryta. 1994. Szkło. Materiały do wystawy „Rzeczy codzienne z wykopalisk zamkowych i staromiejskich”. Źródła archeologiczne do dziejów Zamku Królewskiego oraz Starej i Nowej Warszawy 1. Warszawa.
Kozłowska Ryta, Nowakowski Andrzej. 1987. Szkło apteczne z badań archeologicznych Apteki Królewskiej w Warszawie. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia 12 (177), 123-141.
Kula Witold. 1954. Huta szklana w Cudnowie. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 2 (4), 676-690.
Kula Witold. 1956. Huta szklana w Cudnowie, 1775-1778. In: W. Kula. Szkice o manufakturach w Polsce XVIII wieku: 1720-1780. Cz. 2: 1764-1780. Warszawa, 210-242.
Kunicki-Goldfinger Jerzy, J. Kierzek, Kasprzak Aleksandra J., Mołożewska-Bućko Beata. 1999. XVIII-wieczne naczynia szklane z hut w Nalibokach i Urzeczu. Badania fizykochemiczne. Raporty Instytutu Chemii i Techniki Jądrowej. Seria B (2).
Kunicki-Goldfinger Jerzy, Kierzek Jan, Kasprzak Aleksandra J., Mołożewska-Bućko Beata. 2000. A study of 18th century glass vessels from central Europe by X-ray fluorescence analysis. X-ray Spectrometry 29, 310-316.
Kunicki-Goldfinger Jerzy, J. Kierzek, Kasprzak Aleksandra J., Mołożewska-Bućko Beata. 2005. Central European crystal glass of the first half of the eighteenth century. In: Annales du 16e Congrès du l`AIHV, London 2003. Nottingham, 258-262.
Lanmon Dwight P. 2011. The Golden Age of English Glass 1650-1775. Woodbridge.
Lichota Lutosław. 2004. Historyczno-technologiczne omówienie książki Józefa Torzewskiego, Rozmowa o sztukach robienia szkła, Berdyczów 1785/Jelenia Góra 2002. Szkło i Ceramika 55, 39-42.
Lindsey Bill. 2017. Bottle Typing (Typology) & Diagnostic Shapes, https://sha.org/bottle/typing.htm (dostęp 06.07.2017 r.)
Lodowski Jerzy. 1995. Poszukiwania zanikłych hut szkła na ziemi kłodzkiej. In: Z badań nad średniowiecznym szklarstwem na Śląsku. Jelenia Góra, 22-28.
Meyza Katarzyna. 2001. Osiemnastowieczna potrzebnica na posesji Łazarowiczów. Z badań archeologicznych na Placu Zamkowym w Warszawie. Almanach Muzealny 3, 7-26.
Meyza Katarzyna. 2014. Wyniki archeologicznych badań sondażowych na wzgórzu widokowym w Ogrodzie Krasińskich w Warszawie. Almanach Muzealny 8, 15-43.
Mucha Maria. 1984. Archeologiczna weryfikacja nowożytnych hut szkła na terenie Wielkopolski południowo-wschodniej. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia 10, 83-118.
Nowak Janusz S. 2012. Hutnictwo szklane w dobrach podolskich rodów Sieniawskich, Czartoryskich i Tarłów. Michunki Lasowe, Stare Sioło, Berezówka, Latyczów (1721-1782). Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie. Seria nowa 5, 83-115.
Nowotny Wacław. 1975. Technologia szkła 1. Wrocław.
Nowotny Wacław. 1985. Technologia. Zdobienie szkła. Podręcznik dla zasadniczej szkoły zawodowej. Warszawa.
Olczak Jerzy. 1984. Archeologia w badaniach nad średniowiecznym i nowożytnym hutnictwem szkła w Polsce. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia 10, 51-64.
Pela Włodzimierz. 2007. Archeologia w Muzeum Historycznym m.st. Warszawy. Almanach Muzealny 5, 94-95.
Pela Włodzimierz. 2013. Historia badań archeologicznych i architektonicznych dawnej Warszawy. The History of Archaeological and Architectonic Research in Old Warsaw. Archeologia Dawnej Warszawy 2, Warszawa.
Polak Ada. 1981. Szkło i jego historia. Warszawa.
Rubnikowicz Marek. 1984. Archeologiczna weryfikacja nowożytnych hut szkła na obszarze województwa bydgoskiego. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia 10, 119-129.
Rubnikowicz Marek. 1989. XVIII-wieczna huta szkła w Średniej Hucie. Gmina Warlubie, woj. bydgoskie. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia 14. Archeologia Szkła 3, 39-66.
Siwiak Wojciech. 2001. Znaki na butelkach szklanych z XVIII-XIX wieku ze Starego Fordonu nad Wisłą. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 49 (3), 245-252.
Siwiak Wojciech. 2004. Znaleziska szklanych pieczęci. Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu 9, 157-160.
Stolpiak Barbara. 1984. Metoda archeologicznych badań powierzchniowych nowożytnych hut szkła. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia 10, 65-82.
Szelegejd Barbara. 2002. Materiały z okresu 1717-1729 do dziejów hut szklanych pod Lubaczowem, należących do rodu Sieniawskich (część 1). Studia Wilanowskie 13, 27-92.
Szelegejd Barbara. 2003. Materiały z okresu 1717-1729 do dziejów hut szklanych pod Lubaczowem, należących do rodu Sieniawskich (część 2 i Aneks). Studia Wilanowskie 14, 91-166.
Szelegejd Barbara. 2007. Szkło europejskie. Galeria rzemiosła artystycznego. Warszawa.
Szkurłat Anna. 2008. Szkło. Katalog zbiorów, Zamek Królewski w Warszawie i Fundacja Zbiorów Ciechanowieckich. Warszawa.
Świechowska Aleksandra. 1990. Rzeczy codzienne z wykopalisk zamkowych i staromiejskich. Warszawa.
Torzewski Józef. 2002. Rozmowa o sztukach robienia szkła. J. Olczak (ed.), Jelenia Góra.
Twarowska Jolanta. 1976. Stanisławów: z dziejów rozkwitu i upadku miasta. Rocznik Mazowiecki 6, 221-264.
Włodarczyk Wojciech. 2017. Winnice Warszawy i okolic w pierwszej połowie XIX wieku. Zarys problematyki badawczej. In: D. Dias-Lewandowska and G. Kurczewski (eds.), Fukier i wino. Studia z historii wina w Polsce 1. Warszawa, 136-225.
Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części 2015, Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG), http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/urzedowy_wykaz_nazw_miejscowosci_2015.pdf (dostęp 06.07.2017 r.).
Wyrobisz Andrzej. 1964. Szkło w Polsce od XIV do XVII wieku. Wrocław-Warszawa-Kraków.
Wyrobisz Andrzej. 1974. Wytwórczość szklarska od poł. XIII do poł. XVII w. In: Z. Kamieńska (ed.), Polskie szkło do połowy 19 wieku. Wrocław, 44-64.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.