The Zamoyski ladies: Anna Franciszka nee Gnińska, Teresa nee Potocka and Urszula nee Kalińska - biographical details in the light of letters and last wills

Authors

  • Bożena Popiołek Institute of History and Archival Studies, Pedagogical University of Kraków, ul. Podchorążych 2, 30-064 Kraków
  • Urszula Kicińska Institute of History and Archival Studies, Pedagogical University of Krakow, ul. Podchorążych 2, 30-064 Kraków

Keywords:

egodocument, last will, clientelism

Abstract

Autobiographical sources, also called egodocuments, among which Old-Polish letters and last wills can be counted, reveal a variety of important details that can help in constructing an image of the past world. Still, researchers are rarely attracted by family relations, dependencies and emotions, which are blurred by the everyday scrum. Therefore, it is interesting to investigate this portion of Old-Polish documents, which after a closer analysis provide us with unusual and sometimes unique data on the life and mentality of the people of that epoch. A last will, as an example of egodocuments, refl ects the personality of the testator as well as their values, emotions and moral attitude, but also unveils their privacy, everyday life and family sphere, which are the main subject of anthropological research. Such sources also include vital information on the economic, social and cultural activity of women. Thus, in the present article the surviving last wills of three women of the Zamoyski family, Anna Franciszka née Gnińska, Teresa née Potocka and Urszula née Kalińska, together with their letters, are used as the basis for reconstructing a picture of a magnate house, which included a number of children, closer and more distant relatives, clients and servants, being interconnected by varied dependencies and emotional links. The three women featuring in the present article were not relatives but in-laws; all married into the old magnate family of Zamoyski, which at the end of the 17th c. was starting to lose its elevated position. Two of them, Anna Franciszka née Gnińska (c. 1655–1704) and Urszula née Kalińska (d. 1705), married two brothers, sons of Anna Zofia Lanckorońska and Zdzisław Jan Zamoyski, castellan of Czernihow (d. 1670), while Teresa née Potocka (d. 1713) fi rst became Anna Franciszka’s sister-in-law and then her daughter-in-law. The relationships within the Zamoyski family reflected the customs and hierarchies of the epoch; priority was given to maintaining the power and unity of the house. Emotions and confl ict were natural and diffi cult to avoid when huge fortunes were involved. 

Downloads

Download data is not yet available.

References

Aleksandrowicz-Szmulikowska M. 1995. Radziwiłłówny w świetle swoich testamentów. Przyczynek do badań mentalności magnackiej XVI-XVIII wieku, Warszawa.

Andrzejewski A., Kajzer L., Lewandowski M. (eds.). 2001. Klasztor w Ołoboku w badaniach archeologicznych roku 1997, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica 23, 2, 103-117.

Bondyra W. 1999. Chronologia sejmików bełskich w czasach saskich (1697-1763). In.: H. Gmiterek (ed.), Res Historica. Z dziejów społecznych i politycznych Polski przedrozbiorowej, Lublin, 99-149.

Borkowska M. 2005. Leksykon zakonnic polskich dobry przedrozbiorowej, T. II: Polska Centralna i Południowa, Warszawa, 153 i 259.

Chachaj M. 2014. Duchowni jako opiekunowie staropolskich studentów w obcych krajach. In: Quirini-Popławska, Ł. Burkiewicz (eds.), Itinera clericorum: Kulturotwórcze i religijne aspekty podróży duchownych. Kraków, 205-224.

Chorążyczewski W., Rosa A. 2015. Egodokumenty – egodokumentalność – analiza egodokumentalna – spuścizna egodokumentalna. In: W. Chorążyczewski, A. Pacevičius, St. Roszak (eds.), Egodokumenty. Tradycje historiograficzne i perspektywy badawcze, Toruń, 11-21.

Chorążyczewski W., Rosa A., 2011. Samoświadectwa pracowników polskiej kancelarii królewskiej czasów nowożytnych. Przypadek Jana Piotrowskiego. In: W. Chorążewski, W. Krawczuk (eds.), Polska kancelaria królewska między władzą a społeczeństwem cz. 4, Warszawa, 87-106.

Egodokumenty. Tradycje historiograficzne i perspektywy badawcze. 2015. W. Chorążyczewski, A. Pacevičius, S. Roszak (eds.). Toruń.

Garbusińska D. 1992. „Działalność polityczna kobiet z polskich sfer magnackich w drugiej połowie XVII wieku”, praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. M. Komaszyńskiego, Wydział Nauk Społecznych UŚ w Katowicach.

Gmiterek H. 2008. Czechy w diariuszu podróży Michała Zdzisława Zamoyskiego z końca XVII wieku, In.: A. Paner i W. Iwańczak (eds.), Rola komunikacji i przestrzeni w średniowiecznych i wczesnonowożytnych dziejach Czech i Polski. Gdańsk, 292–305.

Haratym A. 2009-2010. Szaniawski Fabian Kazimierz h. Junosza. In: Polski Sownik Biograficzny XLVI, 619.

Hołdys S.. 1986. Więzi rodzinne w świetle mieszczańskich testamentów z pierwszej połowy XVII w. Studia Historyczne 29, 3, 347-357.

Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX wieku. 1953. L. Lepszy (ed.), Wrocław.

Jakuboszczak A. 2010. Wdowa i wdowieństwo w świetle XVIII-wiecznych tekstów religijnych, Nasza Przeszłość 113, 247-267.

Karkucińska W. 2000. Anna z Sanguszków Radziwiłłowa (1676-1746). Działalność gospodarcza i mecenat, Warszawa.

Karwowski S. 1900. Klasztor pp. w Ołoboku, In: Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego, t. XXVI, Poznań. (http://www.wbc.poznan.pl/Content/118639/index.djvu, dostęp 23.08.2016).

Kicińska U. 2013/4. Rola wdowy w rodzinie i społeczeństwie staropolskim na podstawie polskich drukowanych oracji pogrzebowych XVII wieku, Sensus Historiae XII, 135-148.

Kitowski P. 2015. Sukcesja spadkowa w mniejszych miastach województwa pomorskiego w II połowie XVII i XVIII wieku. Studium prawno-historyczne, Warszawa.

Kucharski A. 2012. Instrukcja podróżna Anny Zamoyskiej dla synów odbywających peregrynację po Europie na przełomie XVII i XVIII wieku. Czasy Nowożytne 25, 209-224.

Kucharski A. 2015. Grand Tour Tomasza, Michała i Marcina Zamoyskich z przełomu XVII i XVIII wieku, Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym 33 (2), 73-101.

Kuchta J. 2008. Pozycja majątkowa wdów z rodów szlacheckich w XVII-XVIII wieku. In: C. Kuklo (ed.), Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV-XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze. Warszawa, 261-269.

Link-Lenczowski A. 1984-1985. Potocki Stefan h. Pilawa. In.: Polski Słownik Biograficzny XXVIII. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk- Łódź, 177-180.

Nagielski M. 1984-1985. Potocki Jan h. Pilawa. In.: Polski Słownik Biograficzny XXVIII. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk- Łódź, 32-35.

Niesiecki K. 1839-1845. In: Herbarz Polski, J.N. Bobrowicz (ed.), Lipsk.

Pałac w Cucołowcach w świetle inwentarza pośmiertnego Jerzego Stanisława Dzieduszyckiego z 1731 roku. 2016, A. Betlej i A. Markiewicz (eds.), Kraków.

Pielas J. 2011. Wdowa-matka a kwestie majątkowe w rodzinach szlachty koronnej w XVII wieku. In: A. Karpiński (ed.), Społeczeństwo staropolskie. Seria nowa, t.3: Społeczeństwo a rodzina. Warszawa, 171-193.

Pielas J. 2013. Podziały majątkowe szlachty koronnej w XVII wieku, Kielce.

Pietrzak J. 2016. Księżna dobrodziejka. Katarzyna z Sobieskich Radziwiłłowa (1634-1694), Warszawa.

Popiołek B. 2002. „Forteca w białogłowskich rękach” – kobiety fundatorki i administratorki zamków i dóbr w czasach Augusta II, In.: M. Antoniewicz (ed.), Zamki i przestrzeń społeczna w Europie Środkowej i Wschodniej, Warszawa, 580-589.

Popiołek B. 2003. Kobiecy świat w czasach Augusta II. Studia nad mentalnością kobiet z kręgów szlacheckich czasów saskich, Kraków.

Popiołek B. 2009. Woli mojej ostatniej testament ten… Testamenty staropolskie jako źródło do historii mentalności XVII i XVIII wieku, Kraków.

Przyboś A. 1959-1960. Gniński Jan h. Trach. In.: Polski Słownik Biograficzny VIII. Wrocław-Kraków-Warszawa, 149-151.

Przyboś A. 1973. Proski Samuel z Kosieczyna. In: Polski Sownik Biograficzny XVIII, Wrocław-Warszawa-Kraków, 511-513.

Rok B. 1975. Panegiryczne dedykacje z kalendarzy S. Duńczewskiego (Szlachecki ideał sarmaty czasów saskich), Sobótka 2, 348-349.

Rosa A., 2007. Testamenty fordońskie jako egodokumenty mieszczańskie. Kronika Bydgoska 28. Bydgoszcz, 41-72.

Rosa A., 2011. Elementy samoświadectwa personelu kancelaryjnego w dokumentach i księgach kancelarii koronnej. In: W. Chorążewski, W. Krawczuk (eds.), Polska kancelaria królewska między władzą a społeczeństwem 4, Warszawa, 73-85.

Rosa A., 2013. Egodokumentalność polskiego zasobu archiwalnego. 2013. In: W. Chorążyczewski, A. Rosa (eds.), Toruńskie konfrontacje archiwalne, t. 3, Archiwistyka między różnorodnością a standaryzacją. Toruń, 103-112.

Rosa A., Egodokumenty a działalność archiwów. 2013. In: W. Chorążyczewski, K. Stryjkowski (eds.), Zatrzymać przeszłość, dogonić przyszłość. Pamiętnik VI Powszechnego Zjazdu Archiwistów Polskich, Wrocław 5-7 września 2012. Warszawa, 271-275.

Siuda K., 2015. Życiorysy jako egodokumenty. In: W. Chorążyczewski, A. Pacevičius, St. Roszak (eds.), Egodokumenty. Tradycje historiograficzne i perspektywy badawcze. Toruń, 131-165.

Słaby A. 2014. Rządzicha oleszycka. Dwór Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej jako przykład patronatu kobiecego w czasach saskich. Kraków.

Słaby A. Anna Franciszka z Gnińskich Zamoyska jako protektorka – „pani wspaniałego animuszu i pięknego rozsądku” (w druku).

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich X. 1880-1914. F. Sulimierski,W. Walewski (eds.), Warszawa.

Słownik polszczyzny XVI wieku, t. I-XXXIV, 1966-2010. M. R. Mayenowa (ed.), Wrocław.

Spieraski Z. 1964-1965Kaliński Jakub h. Topór, In.: Polski Słownik Biograficzny XI, Wrocław-Warszawa-Kraków, 473.

Taracha C., 1993/1994. Upadek znaczenia rodu magnackiego na przykładzie Firlejów, Rocznik Przemyski 29-30, 3(1), 201-214.

Testamenty szlachty krakowskiej XVII-XVIII w. Wybór tekstów źródłowych z lat 1650-1799. 1997. A. Falniowska-Gradowska (ed.). Kraków.

Turnau I. 1999. Słownik ubiorów. Tkaniny, wyroby pozatkackie, skóry, broń i klejnoty oraz barwy znane w Polsce od średniowiecza do początku XIX w. Warszawa.

Wiśniewska H. 2003. Świat płci żeńskiej baroku zaklęty w słowach, Lublin.

Wiśniewska H., 1990. Konterfekty pań na Zamościu w tekstach XVII w. In: B. Jedynak. Kobieta w kulturze i społeczeństwie, t. I, Lublin, 51-69.

Wiśniewski J. 1983. Poniatowska Helena z Niewiarowskich. In: Polski Sownik Biograficzny XXVII/2, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańśk-Łódź, 408.

Zielińska T. 1992. Kosztowności jako składnik wyposażenia szlachcianek w XVII i XVIII w. In: E. Dubas-Urwanowicz i J. Urwanowicz (eds.), Miasto – Region – Społeczeństwo. Studia ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Wyrobiszowi w sześćdziesiątą rocznicę Jego urodzin, Białystok, 298-299.

Published

2017-01-01

How to Cite

Popiołek, B., & Kicińska, U. (2017). The Zamoyski ladies: Anna Franciszka nee Gnińska, Teresa nee Potocka and Urszula nee Kalińska - biographical details in the light of letters and last wills. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 65(1), 19–38. Retrieved from https://journals.iaepan.pl/khkm/article/view/936

Issue

Section

Studies and Materials